სეტუნი
სეტუნი — სამობით ლოგიკაზე დაფუძნებული მცირე ეგმ. შემუშავებულ იქნა 1959 წელს მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტის გამოთვლით ცენტრში.
პროექტს ხელმძღვანელობდა ნიკოლაი ბრუსენცოვი, მთავარი შემმუშავებლები იყვნენ ევგენი ჟოგოლევი, ვლადიმირ ვერიგინი, სერგეი მასლოვი, ანტონინა ტიშულინა. გამოთვლითი მანქანის შემუშავების იდეა ეკუთვნოდა და აქტიურ მონაწილეობდა პროექტში მათემატიკოსი სერგეი სობოლევი.
გამოთვლითი მანქანების წარმოება ყაზანის მათემატიკური მანქანების ქარხანაში მიმდინარეობდა. საერთო ჯამში აიწყო 46 კომპიუტერი „სეტუნი“, მათგან 30 სსრკ-ის უნივერსიტეტებში გამოიყენებოდა
ელემენტები
რედაქტირებალევ გუტენმახერის ორობითი ფერიტოდიოდური უჯრედის საფუძველზე, რომელიც უკონტაქტო მაგნიტურ რელეს წარმოადგენს ტრანსფორმატორული ტიპის მაგნიტური გამაძლიერებელი, ბრუსნეცოვმა სამობითი ფერიტოდიოდური უჯრედი შეიმუშავა[1][2], რომელიც ორბიტიან სამობით კოდზე მუშაობდა, ე.ი. ერთი ტრიტი იწერებოდა ორ ორობით თანრიგში, ორი ირობითი თანრიგის მეოთხე მდგომარეობა არ გამოიყენებოდა. თითოეული თანრიგის მდგომარეობა მართვის პულტზე გამოისახებოდა ორი ნათურით, მეოთხე კომბინაცია (1,1) არ გამოიყენებოდა.
ორბიტიანი ორობითად კოდირებული სამობითი ციფრები ყველა შესაძლო 4 კოდის გამოყენებით (4 კოდიდან 2 კოდირებენ ერთსა და იმავე ციფრს 3-დან).
- (0,0) — 0
- (1,1) — 0
- (0,1) — -1
- (1,0) — +1
ტრაიტი
რედაქტირებატრაიტი — ბრუსნეცოვის სეტუნ-70-ის მთავარი მეხსიერების უშუალოდ დამისამართებადი მინიმალური ერთეული. ტრაიტი 6 ტრიტის ტოლია (დაახლოებით 9.51 ბიტი). სეტუნში ტრაიტი ინტერპრეტირდებოდა ნიშნიანი მთლიანი რიცხვის სახით -364-დან 364-მდე დიაპაზონში. ტრაიტს საკმარისი თანრიგიანობის იყო, საიმისოდ რომ კოდირებულიყო ლათინური და კირილური ანბანის ზედ და ქვედა რეგისტრის ასოები, ციფრები, მათემატიკური და მომსახურეობითი ნიშნები. ტრაიტი შეიძლება შეიცავდეს როგორც ცხრაობით მთელი რიცხვებს, ასევე ოცდაშვიდობით რიცხვებს.
ტექნიკური მახასიათებლები
რედაქტირებასამობითი გამომთვლელი მანქანა „სეტუნს“ ჰქონდა შემდეგი მახასიათებლები:[3]
- პროცესორის ტაქტური სიხშირე — 200 კჰც
- ალმ — მიმდევრობითი
- დამუშავებდადი რიცხები: ფიქსირებული მძიმით, წრმოდგენად მნიშვნელობათა დიაპაზონი 3−16<=|x|<1/2 3² და 3−7<=|x|<1/2 3²
- წარმადობა — 4500 ოპერაცია წამში
- ოპერატიული მეხსიერება ფერიტის გულარებზე — 162 9-თანრიგიანი უჯრედი, გამოკითხვის დრო — 45 მიკროწამი
- დამმახსოვრებელი მოწყობილობა — მაგნიტური დოლულა 3888 9-თანრიგიანი უჯრედის მოცულობით, ბრუნვის სიჩქარე 6000 ბრუნი/წამში, გამოკითხვის დრო 7.5 მილიწამი ზონის (9-თანრიგა 54 უჯრედის ჯგუფი) დამუშავებისთვის
- მოხმარებული სიმძლავრე — 2.5 კვტ
- შეყვანის მოწყობილობა — ელექტრომექანიკური, 7 სიმბოლო წამში; ფოტოელექტრული, 800 სიმბოლო წამში, პერფორირებული ხუთპოზიციური ლენტი
- გამოტანის მოწყობილობა — ტელეტაიპი, 7 სიმბოლო წამში (ერთდროული პერფორირება და ბეჭდვა)
- ელექტრული ლამფების რაოდენობა — 20
ბრძანებათა სისტემა
რედაქტირებაბრძანებათა სისტემა ერთმისამართაა[3]. რიცხვები წარმოდგენილია ფიქსირებული მძიმით, ერთმაგი (9 ტრიტი) ან ორმაგი (18 ტრიტი) სიზუსტით. პირდაპირ დამისამართებადი სამისამართო სივრცე — 243 უჯრედი. ოპერატიული მეხსიერების მისამართსა და მაგნიტურ დოლულიანი მეხსიერების მოწყობილობას შორის ინფორმაციის გაცვლა ხორციელდება 9-თანრიგა 54 უჯრედებისგან შემდგარი გვერდებით (ზონებით).[3]
ბრძანების ფორმატი (ბეჭდვისას)[3]: k y1 y2 x1 y3 y4
- k — ბრძანების მანიშნებელი, y1-y4 — ცხრაობითი ციფრები სიმეტრიული ბაზით, x — სამობითი სისტემის ციფრი სიმეტრიული ბაზით.
- y1y2 — ბრძანების მისამართია, x1 — უჯრედის სიგრძის მანიშნებელია, y3y4 — ოპერაციის კოდია.
რეგისტრები
რედაქტირება„სეტუნს“ გააჩნდა შემდეგი რეგისტრები:[3]
- ბრძანებათა რეგისტრი — 9 თანრიგი
- C ბრძანების ნომერის რეგისტრი (ბრძანებათა მთვლელი) — 5 თანრიგი
- მართვის მოწყობილობის F გადამისამართების რეგისტრი — 5 თანრიგი
- ორი 9-თანრიგა რეგისტრი, შემავალი და გამომავალი, შეტანა-გამოტანის მართვის ბლოკში
- R არითმეტიკული მოწყობილობის რეგისტრი — 18 თანრიგი
- s არითმეტიკული მოწყობილობის ამჯამავი — შიდა ფორმატით 19 თანრიგი, ხელმისაწვდონია 18 თანრიგი
ბრძანებების სია
რედაქტირება| ოპერაციის კოდი | დასახელება | სახე |
|---|---|---|
| 3̅3̅ | ოპერატიული მეხსიერების დოლულიდან ზონის ამოკითხვა | x0y1y2 3̅3̅ |
| 3̅0 | ოპერატიული მეხსიერებაში პერფოლენტიდან ამოკითხვა | x0 00 3̅0 |
| 3̅0 | სამობითი გამოტანა (ბეჭდვა) | x0 03 3̅0 |
| 3̅0 | ერთ სვეტად გამოტანა | x0 03̅ 3̅0 |
| 3̅0 | ორ სვეტად გამოტანა | х0 01̅ 3̅0 |
| 3̅0 | სამ სვეტად გამოტანა | х0 01 3̅0 |
| 3̅3 | ოპერატიული მეხსიერებიდან დოლულაზე ჩაწერა | х0у1у2 3̅3 |
| 2̅3 | ნორმალიზაცია | а т 2̅3 |
| 2̅0 | ძვრა | а т 2̅0 |
| 2̅3 | s-დან ოპერატიულ მეხსიერებაში გადატანა | а т 2̅3 |
| 1̅3 | შეკრება, F+[a]-> F | а т 1̅3 |
| 1̅0 | F-დან ოპერატიულ მეხსიერებაში გადატანა | а т 1̅0 |
| 1̅3 | შეკრება [а]+C -> F; F ->C | а т 1̅3 |
| 2̅3̅ | ნორმალიზაცია | а т 2̅3̅ |
| 2̅0 | ძვრა | а т 2̅0 |
| 2̅3 | s-დან რიცხვის გადატანა ოპერატიულ მეხსიერებაში | а т 2̅3 |
| 1̅3̅ | შეკრება F+[a]-> F | а т 1̅3̅ |
| 1̅0 | ოპერატიული მეხსირებიდან F-ში გადატანა | а т 1̅0 |
| 1̅3 | შეკრება [a]+C->F; F->C | а т 1̅3 |
| 03̅ | F-დან ოპერატიულ მეხსიერებაში გადატანა | а т 03̅ |
| 00 | უპირობო გადასვლა | а т 00 |
| 03 | C-დან ოპერატიულ მეხსიერებაში გადატანა | а т 03 |
| 13̅ | პირობითი გადასვლა (პგ-1̅) | а т 13̅ |
| 10 | პირობითი გადასვლა (პგ-0) | а т 10 |
| 13 | პირობითი გადასვლა (პგ-1) | а т 13 |
| 23̅ | მანქანის აჩერება მართვის პულტზე „გაშვების“ ღილაკზე დაჭერამდე | а т 23̅ |
| 20 | თანრიგობრივი ლოგიკური გამრავლება | а т 20 |
| 23 | ოპერატიული მეხსირებიდან R-ში გადატანა | а т 23 |
| 33̅ | გამოკლება | а т 33̅ |
| 30 | რიცხვის გადატანა ოპერატიული მეხსირებიდან s-ში | а т 30 |
| 33 | შეკრება | а т 33 |
| 43̅ | გამრავლება-1̅ | а т 43̅ |
| 40 | გამრავლება-0 | а т 40 |
| 43 | გამრავლება-1 | а т 43 |
ეს საინტერესოა
რედაქტირება- ბეჭდვაზე გამოტანისას უარყოფითი სამობითი და ცხრაობითი ციფრებითი გადაბრუნებულად აისახებოდა, მაგალითად აისახებოდა როგორც 180°-ით გადაბრუნებული „2“(2). [3]
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Международная конференция SORUCOM. 2006, Сборник материалов, Брусенцов Николай Петрович, МГУ, ВМиК, Троичные ЭВМ «Сетунь» и «Сетунь 70» დაარქივებული 2014-02-02 საიტზე Wayback Machine.
- ↑ Академия тринитаризма. Дмитрий Румянцев. Долой биты!
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 Н. А. Криницкий, Г. А. Миронов, Г. Д. Фролов, Программирование, под ред. М. Р. Шура-Бура, Государственное издательство физико-математической литературы, Москва, 1963 (Глава 10 Программно-управляемая машина Сетунь)