ვიკიპედია

რელიგიის ნეირომეცნიერება

რელიგიის ნეირომეცნიერება (ასევე, ცნობილი როგორც ნეიროთეოლოგია ან სულის ნეირომეცნიერება)[1] ცდილობს ადამიანის რელიგიური ქცევა ნეირომეცნიერული ტერმინებით ახსნას.[2] ეს არის სფერო, რომელიც სპირიტუალობის სუბიექტურ გამოცდილებებს ნერვული ფენომენებით ხსნის და აყალიბებს თეორიებს მათი კორელაციის შესახებ. იგი განსხვავდება რელიგიის ფსიქოლოგიისგან, რომელიც ამ საკითხის მენტალურ ნაწილს შეისწავლის.

მეცნიერები, რომლებიც რელიგიის ნეირომეცნიერებას იკვლევენ ამტკიცებენ, რომ არსებობს ნერვული და ევოლუციური საფუძვლები ისეთი სუბიექტური გამოცდილებისთვის, როგორიცაა რელიგია.[3] ამ დარგის გავლენით შეიქმნა რამდენიმე სამეცნიერო წიგნი,[4][5][6] რომელთა კრიტიკოსებადაც ფსიქოლოგები მოიაზრებიან.

განხილვა

რედაქტირება

ტერმინი ნეიროთეოლოგია ნეოლოგიზმია. ნეიროთოლოგია სამეცნიერო დისციპლინაა, რომელიც ნერვული ცნებებისა და რელიგიური რწმენების პრაქტიკის კორელაციას შეისწავლის. ზოგი მკვლევარი ნეიროთეოლოგიის ნაცვლად იყენებს ტერმინებს "სულის მეცნიერება" ან "რელიგიის მეცნიერება". ამ სფეროში მოღვაწე მკვლევრები ცდილობენ ახსნან რელიგიური გამოცდილების ისეთი ნერვული საფუძვლები, როგორებიცაა:[7]

  • დროის, შიშისა და თვითაზროვნების სასრულობის შემეცნება
  • სამყაროსთან ერთიანობა
  • ტრანსი
  • ცნობიერებათა მდგომარეობის ცვლილებები[8]

ტერმინოლოგია

რედაქტირება

ტერმინი ნეიროთეოლოგია პირველად ოლდოს ჰაქსლიმ გამოიყენა უტოპიურ რომანში „კუნძული“. ეს დისციპლინა შეისწავლის რელიგიის კოგნიტურ ნეირომეცნიერებას. ამ ტერმინს ხშირად გამოიყენებენ ნაკლებ მეცნიერულ ან ფილოსოფიურ კონტექსტშიც. ძირითადი სამეცნიერო საზოგადოების აზრით, ხშირად მისი მნიშვნელობა ფსევდომეცნიერერულია. ჰაქსლიმ თავის რომანში ფილოსოფიურ კონტექსტში გამოიყენა.

გამოქვეყნებულ სამეცნიერო ნაშრომებში ტერმინი ნეიროთეოლოგიის გამოყენება იშვიათია. ციტაციის ინდექსის მიხედვით ძებნისას, რომელიც უზრუნველყოფილია სამეცნიერო ინფორმაციის ინსტიტუტის მიერ, მხოლოდ ხუთი სტატია იძებნება. სამი მათგანი გამოქვეყნებულია ჟურნალ Zygon: Journal of Religion & Science-ში, ორი მათგანი კი შეგიძლიათ იხილოთ ჟურნალ American Behavioral Scientist-ში.

თეორიული კვლევა

რედაქტირება

რელიგიისა და ნერვული საფუძვლების კორელაციაზე მუშაობა მეოცე საუკუნიდან იწყება. ინტერესი დროთა განმავლობაში გაიზარდა. 1994 წელს, განმანათლებელმა და ბიზნესმენმა ლორენს ო'მაკინმა აღნიშნულ თემაზე პირველი წიგნი გამოაქვეყნა, სათაურით: "ნეიროთეოლოგია: ვირტუალური რელიგია XXI საუკუნეში", თეოლოგიურ ჟურნალ Zygon-ში.[9] მაკინლის თეორიის მიხედვით, ადამიანებში შუბლისწინა ქერქის განვითარება ქმნის ქრონოლოგიური დროის აღქმის უნარს, რაც ზრდასრული ადამიანის კოგნიტური განვითარების ფუნდამენტური ნაწილია. თუმცა, აღქმის უძველესი  მოგონება სამი წლის ასაკის დროინელია. ზრდასრული ადამიანის ტვინს არ შეუძლია აღიდგინოს ის წარმოსახვები, რომლებიც ჩვილობის დროს ჰქონდა. ეს წარმოსახვები კი ძირითადად ეხება კითხვებს "საიდან მოვედი?"; "სად მიდის ეს ყველაფერი?" ო'მაკინის მიხედვით, სწორედ ამ შეკითხვებზე პასუხების არქონას მიყავართ სხვადასხვა რელიგიური ახსნის შექმნისაკენ.

ენდრიუ ნიუბერგმა აღმოაჩინა, რომ ინტენსიური მედიტაცია იწვევს ტვინის აქტივობის ცვლილებას. სწორედ მედიტაციის დროს შეიმეცნებს ადამიანი ტრანსცენდენტურ რელიგიურ გამოცდილებას. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, იმას, რასაც ბუდისტები სამყაროსთან ერთიანობას უწოდებენ.[10]

რადიკალისტმა კათოლიკე თეოლოგმა ოიგენ დრივერმენმა ღმერთისა და სულის ტრადიციული კონცეფციები გააკრიტიკა. ამის შემდეგ კი, რელიგიის რეინტერპრეტირება უახლესი ნეირომეცნიერული კვლევის ("თანამედროვე ნევროლოგია და კითხვა ღმერთის შესახებ") საფუძველზე მოახდინა.[11]

რელიგიის მსახურებში აქტუალურია საკითხი, რომ ნეიროთეოლოგიის პრაქტიკა არ უნდა ცდებოდეს თეოლოგიის ჩარჩოებს.[12] მეცნიერების ნაწილი კი ამ დისციპლინის კვლევების ცალკეულ კატეგორიებად ჩამოყალიბებას ემხრობა. ეს სადავო საკითხია, რადგან მეორე ნაწილის აზრით, ქცევითსა და სოციალური ნეირომეცნიერების დისციპლინებსაც შეუძლიათ ანალოგიური ემპირიული კვლევის ჩატარება.[13]

არსებობს უამრავი თეორია რელიგიის ევოლუციური წარმოშობისა და რელიგიის ევოლუციური ფსიქოლოგიის შესახებ.

ექსპერიმენტური კვლევა

რედაქტირება

ბრიტანელმა ბიოლოგმა ალისტერ ჰარდმა 1969 წელს ოქსფორდში დააარსა რელიგიური გამოცდილების კვლევითი ცენტრი.

მაგნიტური სტიმულაციის კვლევები

რედაქტირება

მთავარი სტატია: God Helmet

რედაქტირება

1980-იან წლებში მაიკლ პერსინგერმა დაასტიმულირა ადამიანის საფეთქლის წილი სუსტი მაგნიტური ველის გამოყენებით, რომელსაც მოგვიანებით "ღმერთის მუზარადი" [14]ეწოდა. მისმა ყველა ცდისპირმა სტიმულაციისას ე.წ "sensed presence" გამოსცადა.[15] ტვინის აქტივობის მიხედვით, ცდისპირი ოთახში კიდევ ერთი ვიღაცის ყოფნას განიცდიდა, მაშინ როდესაც ის მარტო იმყოფებოდა. ამ კვლევამ კრიტიკა დაიმსახურა,[16][17] მიუხედავად იმისა, რომ არაერთმა მკლევარმა[18] გაიმეორა იმავე ექსპერიმენტი.[19]

გრანქვისტმა იჩივლა, რომ სპინგერის ექსპერიმენტი არ იყო დაფუძნებული ორმაგი ბრმის მეთოდზე, რომლის დროსაც გამომცდელმა და გამოსაცდელმა არ იციან ექსპერიმენტის რეალური მიზნის შესახებ, რადგან ამან შეიძლება იმოქმედოს შედგებზე. მონაწილეები ხშირად კურსდამთავრებული სტუდენტები იყვნენ, რომლებმაც უკვე იცოდნენ, თუ რა შედეგს ელოდნენ აღნიშნული კვლევისგან. ეს ცოდნა კი შესაძლოა გაუცნობიერებელი სტიმული გამხდარიყო ცდისპირისთვის და წარმოედგინა მისთვის სასურველი შედეგი. ექსპერიმენტში მონაწილეებს დავალების მიცემისთანავე გაუმხილეს კვლევის მიზანი, როდესაც თხოვეს, რომ შეევსოთ კითხვარი თავიანთი პარანორმალური და ზებუნებრივი გამოცდილებების შესახებ. [20] გრანქვისტმა გაიმეორა იმავე ექსპერიმენტი, თუმცა დაიცვა ორმაგი ბრმის მეთოდი. შედეგი საპირისპირო მიიღო და დაასკვნა, რომ ტვინზე მაგნიტური ველის სტიმულაციას არანაირი გავლენა არ აქვს რელიგიურ თუ სპირიტულ მოვლენებთან.[21] მან განაცხადა, რომ პერინგერის ცდაში მონაწილე ადამიანებმა თვით-შთაგონების საფუძველზე მიიღეს დადებითი შედეგი.[22][23]

ნეიროფსიქოლოგია და ნეიროვიზუალიზაცია

რედაქტირება

ნორმან გეშვიდი იყო პირველი მკვლევარი, რომელმაც შეადგინა საფეთქლის წილის ეპილეფსიასთან დაკავშირებული პათოლოგიური შემთხვევების ნუსხა. მან შენიშნა კავშირი ეპილეფსიის შეტევებსა და რელიგიურ ქცევით თვისებებს შორის.[24] ესენი გახლდათ ჰიპერგრაფია, გადაჭარბებული რელიგიურობა, შემცირებული სექსუალური ინტერესი, გულის წასვლა, პედანტიზმი. ამ ყველაფერს ერთად აღწერენ ხოლმე როგორც გეშვიდის სინდრომს.

ვილაინურ რამაჩანდრანი იკვლევდა გადაჭარბებული რელიგიურობის ნერვულ საფუძვლებს და აკავშირებდა მას საფეთქლის წილის ეპილეფსიასთან. რამაჩანდრანი ცდილობდა გაერკვია ემოციური ეპილეფსიით დაავადებულ ადამიანში გადაჭარბებულ რელიგიურობას გამძაფრებული ემოციური მდგომარეობა იწვევდა თუ ის დამოუკიდებლად ყალიბდებოდა. ამ ყველაფერს კი კანის ელექტრული აქტივობით იკვლევდა (GSR). როდესაც რამაჩანდრანი კანის ელექტრულ აქტივობას ზომავდა, იგი პაცინტებს სამი შინაარსის სიტყვებს წარუდგენდა: რელიგიურს, ნეიტრალურსა და სექსუალურს. რამაჩანდრანმა შეძლო დაემტკიცებინა, რომ ეპილეფსიით დაავადებული ადამიანების ემოციური რეაქციები რელიგიური შინაარსის სიტყვების გაგონებისას უფრო იზრდებოდა, ხოლო სექსუალური შინაარსის სიტყვების გაგონებისას უფრო მცირდებოდა. ნეიტრალური შინაარსის მქონე სიტყვების გაგონებისას კი ცდისპირებს ნორმალური რეაქციები ჰქონდათ. ეს კვლევა განხილულია რამაჩანდრანის წიგნში "მოჩვენებები ტვინში".[25]

მარიო ბორეგარდმა მონტრეალის უნივერსიტეტში ჩაატარა კვლვევა. მან კარმელიტის მონაზვნებზე გამოიყენა ფუნქციურ მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფია (fMRI) და ივარაუდა, რომ სპირიტუალური განცდის დროს, ტვინში აქტიურდება რამდენიმე რეგიონი და არა ერთი "ღმერთის წერტილი".[26] როგორც ბორეგარდი ამბობს, ტვინში არ არის "ღმერთის წერტილი". სპირიტუალური განცდა ისევე კომპლექსურია ადამიანის ტვინისთვის, როგორც რაიმე სხვა რთული გამოცდილება. ცდა ჩატარდა ნეიროვიზუალიზაციის გამოყენებით. მონაზვნებს სთხოვეს თვალები დაეხუჭათ და გაეხსენებინათ ყველაზე მისტიკური ამბავი, რაც მათ, როგორც კარმელიტის მონაზვნებს გადახდენიათ.[27]

2011 წლის დიუკის უნივერსიტეტის სამედიცინო ცენტრში ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ჰიპოკამპუსის ატროფია ემართებოდა ისეთ ადამიანებს, რომელთაც ცხოვრების განმავლობაში რადიკალური რელიგიური ცვლილება განიცადეს, გახდნენ პროტესტანტები, კათოლიკეები და ა.შ.[28][29]

ფსიქოფარმაკოლოგია

რედაქტირება

ზოგიერთი მეცნიერი მიიჩნევს, რომ სპირიტუალური განცდების საფუძვლები ნეიროფსიქოლოგიაში აღმოცენდა.[30] [31] ეპიფიზში ჰალუცინოგენი დიმეთილტრიპტამინის დონე დაკავშირებულია სპირიტუალურ განცდებთან. ამ საკითხზე კვლევები ჯერ კიდევ მიმდინარეობს.[32]

საფეთქლის წილის სტიმულირება სოკოების ფსიქოტროპული ნივთიერებებით სპირიტუალური განცდების ანალოგიურ შეგრძნებებს იწვევს. [33]

სქოლიო

რედაქტირება
  1. ↑ David Biello, Searching for God in the Brain, Scientific American, 2007-10-03. ციტირების თარიღი: 2009-03-22.
  2. ↑ Aaen-Stockdale, Craig (2012). „Neuroscience for the Soul“. The Psychologist. 25 (7): 520–523.
  3. ↑ Gajilan, A. Chris (2007-04-05). "Are humans hard-wired for faith?" დაარქივებული 2017-10-10 საიტზე Wayback Machine. . Cable News Network. Retrieved 2007-04-09.
  4. ↑ Matthew Alper. The "God" Part of the Brain: A Scientific Interpretation of Human Spirituality and God.
  5. ↑ James H. Austin. Zen and the Brain: Toward an Understanding of Meditation and Consciousness დაარქივებული 2004-02-22 საიტზე Wayback Machine. .
  6. ↑ James H. Austin. Zen-Brain Reflections: Reviewing Recent Developments in Meditation and States of Consciousness დაარქივებული 2006-06-23 საიტზე Archive.isCategory:Webarchive template archiveis links.
  7. ↑ ISBN 1-42992611-2; ISBN 978-1-429-92611-9(Macmillan Publishers edition). ISBN 0-31235920-9; ISBN 978-0-312-35920-1 (St. Martin's Press edition)
  8. ↑ Carr, Robert (2003). God Men Con Men. Smriti Books.
  9. ↑ Laurence O. McKinney (1994). Neurotheology: Virtual Religion in the 21st Century. American Institute for Mindfulness. ISBN 0-945724-01-2.
  10. ↑ Newberg, Andrew B.; D'Aquili, Eugene G.; Rause, Vince (2002). Why God Won't Go Away. Brain Science and the Biology of Belief. New York: Ballantine Books. p. 90. ISBN 0-345-44034-X.
  11. ↑ Eugen Drewermann (2006–2007). Atem des Lebens: Die moderne Neurologie und die Frage nach Gott. (Modern neurology and the question of God) Vol 1: Das Gehirn. Vol. 2: Die Seele. Düsseldorf: Patmos Verlag. Vol. 1: 864; Vol. 2: 1072. ISBN 3-491-21000-3. (Vol. 1). ISBN 3-491-21001-1(Vol. 2).
  12. ↑ Apfalter, Wilfried (2009). "Neurotheology: What Can We Expect from a (Future) Catholic Version?". Theology and Science. 7: 163–174. doi:10.1080/14746700902796528.
  13. ↑ "Neurotheology": A semantic trap set by pseudo-science for the unwary scientist დაარქივებული 2016-03-04 საიტზე Wayback Machine. , Dr Milind Ovalekar
  14. ↑ Persinger, M A (1983). "Religious and mystical experiences as artifacts of temporal lobe function: a general hypothesis". Perceptual and motor skills. 57 (3 Pt 2): 1255–62. doi:10.2466/pms.1983.57.3f.1255. PMID 6664802.
  15. ↑ Persinger, MA (2003). "The Sensed Presence Within Experimental Settings: Implications for the Male and Female Concept of Self". The Journal of Psychology: Interdisciplinary and Applied. 137 (1): 5–16. doi:10.1080/00223980309600595.
  16. ↑ Granqvist, P; Fredrikson, M; Unge, P; Hagenfeldt, A; Valind, S; Larhammar, D; Larsson, M (2005). "Sensed presence and mystical experiences are predicted by suggestibility, not by the application of transcranial weak complex magnetic fields". Neuroscience Letters. 379 (1): 1–6. doi:10.1016/j.neulet.2004.10.057. PMID 15849873. Lay summary – BioEd Online (December 9, 2004).
  17. ↑ Larsson, M.; Larhammarb, D.; Fredrikson, M. & Granqvist, P. (2005). "Reply to M.A. Persinger and S. A. Koren's response to Granqvist et al. "Sensed presence and mystical experiences are predicted by suggestibility, not by the application of transcranial weak magnetic fields"". Neuroscience Letters. 380 (3): 348–350. doi:10.1016/j.neulet.2005.03.059.
  18. ↑ Tinoca, Carlos A; Ortiz, João PL (2014). "Magnetic Stimulation of the Temporal Cortex: A Partial "God Helmet" Replication Study". Journal of Consciousness Exploration & Research. 5 (3): 234–257. Lay summary.
  19. ↑ Richards, P M; Persinger, M A; Koren, S A (1993). "Modification of activation and evaluation properties of narratives by weak complex magnetic field patterns that simulate limbic burst firing". The International journal of neuroscience. 71 (1–4): 71–85. doi:10.3109/00207459309000594. Lay summary – " subjects exposed to a computer-generated wave form, designed to simulate neuronal burst firing, generated narratives dominated by more pleasantness and less activation than a reference group.".
  20. ↑ Persinger, Michael; et al. (2005). "A response to Granqvist et al. "Sensed presence and mystical experiences are predicted by suggestibility, not by the application of transcranial weak magnetic fields"". Neuroscience Letters. 380 (1): 346–347. doi:10.1016/j.neulet.2005.03.060. PMID 15862915.
  21. ↑ French, CC.; Haque, U.; Bunton-Stasyshyn, R.; Davis, R. (2009). "The "Haunt" project: An attempt to build a "haunted" room by manipulating complex electromagnetic fields and infrasound". Cortex. 45 (5): 619–629. doi:10.1016/j.cortex.2007.10.011. PMID 18635163.
  22. ↑ Gendle, MH & McGrath, MG (2012). "Can the 8-coil shakti alter subjective emotional experience? A randomized, placebo-controlled study". Perceptual and Motor Skills. 114(1): 217–235. doi:10.2466/02.24.pms.114.1.217-235.
  23. ↑ Craig Aaen-Stockdale (2012). "Neuroscience for the Soul". The Psychologist. 25 (7): 520–523. Murphy claims his devices are able to modulate emotional states in addition to enhancing meditation and generating altered states. In flat contradiction of this claim, Gendle & McGrath (2012) found no significant difference in emotional state whether the device was on or off.
  24. ↑ Waxman SG, Geschwind N (1975). "The interictal behavior syndrome of temporal lobe epilepsy". Arch Gen Psychiatry. 32 (12): 1580–6. doi:10.1001/archpsyc.1975.01760300118011. PMID 1200777.
  25. ↑ Ramachandran, V. & Blakeslee (1998). Phantoms in the Brain.
  26. ↑ Harper Collins Publishers Author Interview with mario Beauregard დაარქივებული 2019-01-10 საიტზე Wayback Machine. , HarperCollins.com
  27. ↑ Mario Beauregard; Mario Beauregard (26 June 2006). "Neural correlates of a mystical experience in Carmelite nuns" დაარქივებული 2007-03-30 საიტზე Wayback Machine. (PDF) (405 (2006)). Neuroscience Letters. Retrieved 2010-05-09.
  28. ↑ Owen AD, Hayward RD, Koenig HG, Steffens DC, Payne ME (2011). "Religious factors and hippocampal atrophy in late life". PLoS ONE. 6 (3): e17006. doi:10.1371/journal.pone.0017006. PMC 3068149 . PMID 21479219.
  29. ↑ Ferguson MA, Nielsen JA, King JB, Dai L, Giangrasso DM, Holman R, et al. (29 November 2016). "Reward, salience, and attentional networks are activated by religious experience in devout Mormons". Social Neuroscience: 1–13. doi:10.1080/17470919.2016.1257437. PMID 27834117.
  30. ↑ Strassman, R (2001). DMT: The Spiritual Molecule. Inner Traditions Bear and Company. ISBN 0-89281-927-8
  31. ↑ Hood Jr., Ralph W. and Jacob A. Belzen (2005). "Research Methods in the Psychology of Religion", in Handbook Of The Psychology Of Religion And Spirituality, ed. by Raymond F. Paloutzian and Crystal L. Park. New York: Guilford Press. p. 64. ISBN 1-57230-922-9.
  32. ↑ Skatssoon, Judy (2006-07-12). "Magic mushrooms hit the God spot". ABC Science Online. Retrieved 2006-07-13.
  33. ↑ Griffiths, Rr; Richards, Wa; Johnson, Mw; McCann, Ud; Jesse, R (2008). "Mystical-type experiences occasioned by psilocybin mediate the attribution of personal meaning and spiritual significance 14 months later". Journal of psychopharmacology. 22 (6): 621–32. doi:10.1177/0269881108094300. PMC 3050654 . PMID 18593735.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=რელიგიის_ნეირომეცნიერება&oldid=4550970“-დან