გავრილო პრინციპი
გავრილო პრინციპი (სერბ. Гаврило Принцип) (25 ივლისი 1894 — 28 აპრილი 1918) — სერბი ნაციონალისტი ბოსნიიდან, რომელმაც 1914 წლის 28 ივნისს ავსტრო–უნგრეთის იმპერიის ტახტის მემკვიდრე ფრანც ფერდინანდი და მისი მეუღლე სოფი მოკლა. ეს ფაქტი პირველი მსოფლიო ომის დაწყების საბაბი გახდა.
ეროვნებით სერბი პრინციპი დაიბადა ბოსნიის ქალაქ ობიაიში (Обљај). სერბეთი იმ დროისთვის დამოუკიდებელი სახელმწიფო იყო, ბოსნია კი ავსტრო–უნგრეთის იმპერიის ნაწილი (ოკუპირებული 1878 წელს და ანექსირებული 1908 წელს), დასახლებული მეტწილად სერბებით. პრინციპი გაერთიანდა ანარქისტულ, ნაციონალისტურ ორგანიზაციაში „ახალგაზრდა ბოსნია“ (Млада Босния), რომელიც ოკუპაციის წინააღმდეგ იბრძოდა.
მკვლელობის ისტორია
რედაქტირება1914 წლის 28 ივნისს ერცჰერცოგი ფრანც ფერდინანდი ჩავიდა სარაევოში გენერალ ოსკარ პოტიორეკის მიწვევით, რათა დასწრებოდა სამხედრო წვრთნებს. ფრანც ფერდიდნანდი ზომიერი ავსტრიელი პოლიტიკოსი იყო, ბოსნიელთათვის ავტონომიის მინიჭების მომხრე, რითაც თავმოყვარე „ახალგაზრდა ბოსნიის“ წევრების გაღიზიანებას იწვევდა.
„ახალგაზრდა ბოსნიამ“ გადაწყვიტა ავსტრიის ტახტის მემკვიდრის მკვლელობა. საქმე დაევალა 6 კაციან ჯგუფს, რომელთაგან 3 დაავადებული იყო ტუბერკულოზით, იმ დროისთვის განუკურნებელი სენით. საინტერესოა, რომ ერცჰერცოგიც ტუბერკულოზით იყო დაავადებული.
28 ივნისს, დილის 10 საათისთვის სამეფო წყვილი სარაევოში მატარებლით ჩავიდა. 10:10 საათისთვის კორტეჟი 6 მანქანისგან (თავად ერცჰერცოგის ოჯახი მეორე მანქანაში ისხდა) პოლიციის ცენტრალურ განყოფილებას მიუახლოვდა. იქ მათ შეთმულები ელოდნენ.
ნედელკო ჩაბრინოვიჩმა (Недељко Чабриновић) ისროლა ხელყუმბარა, მაგრამ ააცილა. ფერდინანდის ნაცვლად ყუმბარამ მესამე მანქანის მღძოლი იმსხვერპლა და დაჭრა მანქანის სხვა მგზავრები, ქუჩის პოლიციელი და გამვლელები. ჩაბრინოვიჩმა წინანსწარ მომზადებული საწამლავი (კალიუმის ციანიდი) გადაყლაპა თავის მოკვლის მიზნით, თუმცა მას მხოლოდ პირის ღებინება დაეწყო. შესაძლოა მას მეგობრებმა ჩუმად სხვა, უფრო სუსტი საწამლავი გადასცეს. იგი შეეცადა მდინარეში გადამხტარიყო, მაგრამ ბრბომ შეიპყრო და პოლიციას გადასცა. სხვა შეთქმულებმა არეულობის გამო ვერაფერი შესძლეს. თავდასხმა თითქოს ჩაიშალა.
ფერდინანდი გაემგზავრა ქალაქის რატუშაში მოხსენების წასაკითხად. მოხსენების შემდეგ ამალის ერთ–ერთი წევრი, ბარონი მორსე, მიუახლოვდა ტახტის მემკვიდრეს და სთხოვა, უსაფრთხოების მიზნით, ქალაქის დატოვება. ფერდინანდის ნაცვლად ბარონს გენერალმა პოტიორეკმა უპასუხა: „თქვენ გგონიათ სარაევო მკვლელებითაა სავსე?“ ერცჰერცოგმა გადაწყვიტა საავადყოფოში დაჭრილთა სანახავად წასვლა. სოფიმ მოითხოვა მასთან ერთად წასვლა. გადაწყვიტეს სხვა გზით წასვლა. მაგრამ პოტიორეკს დაავიწყდა მძღოლ ფრანც ურბანისთვის ამის შეხსენება.
მძღოლმა შეუხვია ფრანც იოსიფის ქუჩაზე. მას მოახსენეს, რომ არასწორად მიდიოდა. ფრანც ურბანმა დაიწყო ნელ–ნელა მანქანის შემოტრიალება. სწორედ ამ დროს შეამჩნია მანქანა გავრილო პრინციპმა, რომელიც ამ დროს მაღაზიაში სენდვიჩს ყიდულობდა. გავრილო მიუახლოვდა მანქანას და ორსულ სოფის მუცელში ესროლა, ფრანც ფერდინანდს კი – ყელში. მანაც თავის მოწამვლა სცადა, მაგრამ მასაც მხოლოდ ღებინება დაეწყო, შეეცადა პისტოლეტით თავის მოკვლა, მაგრამ გამვლელებმა იარაღი გამოსტაცეს ხელიდან. ჩაბრინოვიჩისდაგვარად იგი ჯერ სასტიკად სცემა ხალხმა და მხოლოდ მერე გადასცეს პოლიციას. დაჟეჟილობები იმდენად მძიმე აღმოჩნდა, რომ მოგვიანებით ციხეში მას ხელის ამპუტაციაც კი გაუკეთეს.
ფრანც ფერდინანდი და სოფი სასწრაფოდ გუბერნატორის რეზიდენციაში გადაიყვანეს, მაგრამ იარები სასიკვდილო აღმოჩნდა და ერთი საათის შემდეგ გარდაიცვალნენ.
შეთქმულების ექვსივე მონაწილე დაპატიმრებულ იქნა. ისინი უარობდნენ ჩვენების მიცემას. მაგრამ მოგვიანებით ერთ–ერთმა მათგანმა (სავარაუდოდ, დანილო ილიჩმა) გათქვა ოპერაციის დეტალები, მათ შორის ყველაზე ფასეული ინფორმაცია – იარაღი სერბეთის მთავრობის მიერ იყო მოწოდებული.
თავდასხმის შედეგები
რედაქტირებაპრინციპის სიკვდილით დასჯა ვერ მოეხერხდა, ვინაიდან იგი მხოლოდ 19 წლის იყო და ავსტრო–უნგრული კანონებით სრულწლოვანი არ იყო. მას მიუსაჯეს თავისუფლების აღკვეთის მაქსიმალური ვადა – 20 წელი. შეთქმულების სხვა წევრებსაც თავისუფლების აღკვეთის ხანგრძლივი ვადა შეუფარდეს. დანილო ილიჩი კი ჩამოახრჩეს.
ავსტრო–უნგრეთმა სერბეთს დამამცირებელი ულტიმატუმი წაუყენა. საყოველთაო გაოცებას საზღვარი არ ჰქონდა – სერბეთი დათანხმდა. მიუხედავად ამისა, ავსტრიამ სერბეთი არაგულწრფელობაში დაადანაშაულა და დაიწყო ომი. 4 წლის შემდეგ ომი ავსტრია–უნგრეთის კაპიტულაციით დასრულდა. ბოსნია შეუერთდა სერბეთს. „ახალგაზრდა ბოსნიის“ წევრების სურვილი ახდა, თუმცა გავრილო პრინციპი ამ ფაქტს ვერ მოესწრო – 3 თვით ადრე, 1918 წლის 28 აპრილს იგი ტუბერკულოზით გარდაიცვალა.
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება- (2005) Histoire du peuple serbe (French). Lausanne: L’Age d’Homme. ISBN 978-2-8251-1958-7.
- Brescia, Anthony M (1965). The Role Gavrilo Princip in the Greater Serbian Movement.
- Butcher, Tim (2014). The Trigger: Hunting the Assassin who Brought the World to War. London: Chatto & Windus. ISBN 978-0-7011-8793-4.
- Ljubibratić, Dragoslav (1959). Gavrilo Princip. Nolit.
- Savary, Michèle (2004). Sarajevo 1914: vie et mort de Gavrilo Princip. L'AGE D'HOMME. ISBN 978-2-8251-1891-7.
- Villiers, Peter (2010). Gavrila Princip: The Assassin Who Started the First World War. Unknown Publisher. ISBN 978-0-9566211-0-8.
- Wolfson, Robert; Laver, John (2001-12-30) Years of Change, European History 1890–1990, 3, Hodder Murray, გვ. 117. ISBN 0-340-77526-2.
- (1926) Gavrilo Princips Bekenntnisse. Zwei Manuscripte Princips, Aufzeichungen Seines Gefängnispsychiaters Dr. Pappenheim Aus Gesprächen Von Feber ... Über Das Attentat, Princips Leben und Seine Politischen und Sozialen Anschauungen. Mit Einführung und Kommentar Von R.P.. Wien: Lechner und Son.