მუშეგ I მამიკონიანი
მუშეგ I მამიკონიანი (სომხ. Մուշեղ Ա Մամիկոնյան) — სომეხი წარჩინებული მამიკონიანთა დინასტიიდან. სომხეთის სამეფოს სპასპეტი არშაკიანთა მეფეების: პაპის (370-374) და ვარაზდატის (374-378) დროს. სახელი გაითქვა ბაგავანის ბრძოლაში მონაწილეობით.
| მუშეგ I მამიკონიანი | |
|---|---|
 | |
|
წოდებები
სპასპეტი | |
| გარდაიცვალა | 377/8 |
| საგვარეულო | მამიკონიანები |
| მამა | ვაშაქ I მამიკონიანი |
| რელიგია | ქრისტიანობა |
ბიოგრაფია
რედაქტირება
მუშეგ მამიკონიანის დაბადების თარიღი და ადგილი უცნობია. იგი გამოჩენილი სომეხი ნახარარისა და სამხედრო მოღვაწის, ვაშაქ I მამიკონიანის უფროსი ძე იყო, რომელიც ტაიქის პროვინციას მართავდა.
სომხეთზე სასანიანთა გავლენის შესამცირებლად, მეფე არტაშეს II-ის ქვრივმა, დედა-დედოფალმა ფარანძემმა, მუშეგის მეთაურობით რომის იმპერიაში გააგზავნა დელეგაცია, რათა დაეცვათ მისი ძის, მეფე პაპის მმართველობა. მცდელობის მიუხედავად, 369/70 წელს სასანიანებმა სასტიკად მოკლეს დედა-დედოფალი ფარანძემი და დედაქალაქი არტაქსატა მიწასთან გაასწორეს. პაპი რომის იმპერიაში გაიქცა და მხოლოდ 371 წელს მოახერხა იმპერატორ ვალენტის დახმარებით, რომ უკან დაბრუნებულიყო. იმავე წელს სომხურ-რომაულმა არმიამ მუშეგ მამიკონიანის მეთაურობით სასტიკად დაამარცხა სასანიანები ბაგავანის ბრძოლაში. ბრძოლის მონაწილე მუშეგმა სასტიკად დაჭრა სასანიანთა შაჰანშაჰის ვასალი, ალბანეთის მეფე ურნაირი, თუმცა არ მოკლა იგი და წასვლის საშუალება მისცა. V საუკუნის გამოჩენილი ისტორიკოსი ფაუსტუსი ბაგავანის ბრძოლაში გამარჯვებას მუშეგს უკავშირებს.
ალბანეთში დაბრუნებულმა ურნაირმა მადლობა შეუთვალა მუშეგს, ამის შემდეგ კი შაჰანშაჰ შაპურ II-ს მასზე მოულოდნელი თავდასხმის შესახებ ამცნო. შაპურის ძალების შესაჩერებლად მუშეგმა მთელი სომხური არმია გამოიყვანა, რომელიც 90,000 კაცს შეადგენდა[1]. მუშეგს ასევე აძლიერებდა რომაული დამხმარე ძალებიც. ირანის არმია, რომელსაც შაპური თავად ხელმძღვანელობდა, ამ ბრძოლაში ბოლომდე განადგურდა. ამის შემდეგ მუშეგმა და რომაელთა მხედართმთავარმა ტერენტიუსმა მთელი სომხეთის საზღვარზე 30,000 კაცი განალაგეს[2].
ამ ბრძოლას შედეგად მოჰყვა ის, რომ რომსა და ირანს შორის მშვიდობა დამყარდა, სომხეთი კი კიდევ ერთხელ შევიდა რომის იმპერიის პროტექტორატში. თუმცა, მეფე პაპი მალევე მოკლეს იმპერატორ ვალენტის ბრძანებით, რადგან იგი არ ემორჩილებოდა რომაელთა ბრძანებებს[3]. მის ნაცვლად ტახტზე არშაკიანთა დინასტიის კიდევ ერთი წარმომადგენელი, მეფე ვარაზდატი დასვეს. ვინაიდან იგი მანამდე რომში ცხოვრობდა და ამასთან ჯანმრთელობის პრობლემებიც ჰქონდა, რეგენტად მუშეგი დაენიშნა. ცხადია, მისმა ასეთმა აღზევებამ შეაშფოთა სხვა სომეხი ნახარარები, რის გამოც მეფე ვარაზდატი დაარწმუნეს, რომ მუშეგმა მოკლა წინამორბედი მეფე და ახლაც საფრთხეს უქმნიდა მის მმართველობას. ამიტომაც ვარაზდატმა სამეფო ბანკეტზე მიიწვია მუშეგი და იქ მოაკვლევინა, რის შემდეგაც მისი ძალაუფლება რამდენიმე ნახარარმა დაინაწილა. მოკლული მუშეგის ცხედარი ოჯახმა და ახლობლებმა მაღალი კოშკის სახურავზე დაასვენეს, იმის იმედით, რომ სულები ჩამოვიდოდნენ და გააცოცხლებდნენ მას[4]. მუშეგის შემდეგ რეგენტი მისი ძმა, მანუელი გახდა, რომელსაც სძულდა მეფე ვარაზდატი, ამიტომაც იგი დაამხო და უკან, რომში გააძევა, მის ნაცვლად კი მეფე პაპის ძე გაამეფა, რომელზეც თავისი ასული ვარდანდუხტი დააქორწინა, რითაც მამიკონიანებმა სამეფო გავლენები შეინარჩუნეს.
ლიტერატურა
რედაქტირება- Daryaee, Touraj (2014). Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. I.B.Tauris. pp. 1–240. ISBN 978-0857716668.
- Chaumont, M. L. (1985). "Albania". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume I/8: Alafrank–Alp Arslan. London and New York: Routledge & Kegan Paul. pp. 806–810. ISBN 978-0-71009-097-3.
- Chaumont, M. L. (1986). "Armenia and Iran ii. The pre-Islamic period". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Volume II/4: Architecture IV–Armenia and Iran IV. London and New York: Routledge & Kegan Paul. pp. 418–438. ISBN 978-0-71009-104-8.
- Grousset, René (1947). Histoire de l’Arménie des origines à 1071. Paris.
- Hughes, Ian (2013). Imperial Brothers: Valentinian, Valens and the Disaster at Adrianople. Pen & Sword. ISBN 978-1848844179.
- Lenski, Noel Emmanuel (2002). Failure of Empire: Valens and the Roman state in the fourth century A.D. University of California Press. ISBN 978-0-520-23332-4.
- Garsoian, Nina (2000). "Mamikonean family". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica, Online Edition. New York: Encyclopædia Iranica Foundation.
- Rapp, Stephen H. (2014). The Sasanian World through Georgian Eyes: Caucasia and the Iranian Commonwealth in Late Antique Georgian Literature. Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-1472425522.
- Toumanoff, Cyril (1961). "Introduction to Christian Caucasian History: II: States and Dynasties of the Formative Period". Traditio. Cambridge University Press. 17: 1–106.