ლევიათანი (წიგნი)
ეს სტატია ან სექცია მანქანურადაა თარგმნილი და შეიცავს ენობრივ ხარვეზებს. |
ლევიათანი, ან საეკლესიო და სამოქალაქო სახელმწიფოს მატერია, ფორმა და ძალაუფლება — წიგნი, დაწერილი თომას ჰობსის (1588-1679) მიერ, რომელიც გამოიცა 1651 წელს (განახლებული ლათინური გამოცემა 1668).[1][2] მისი სახელი მომდინარეობს ბიბლიური ლევიათანიდან. ნაშრომი ეხება საზოგადოების სტრუქტურასა და ლეგიტიმურ ხელისუფლებას და განიხილება, როგორც სოციალური ხელშეკრულებების თეორიის ერთ-ერთ ყველაზე ადრეულ და გავლენიან მაგალითად. [3] ლევიათანი ადგილს იკავებს საერთაშორისო ურთიერთობების ისეთ კლასიკურ ნაშრომებთან როგორიცაა მაკიაველის მთავარი.წიგნი დაწერილ იქნა ინგლისის სამოქალაქო ომის (1642–1651) დროს. მასში განხილულია სოციალური კონტრაქტის აუცილებლობა და გაზიარებულია აბსოლუტური სუვერენულობის იდეა. ჰობსი თვლიდა, რომ სამოქალაქო ომის და ბუნებითი მდგომარეობის („ომი ყველას წინააღმდეგ“) თავიდან აცილება შეუძლია მხოლოდ ძლიერ, განუყოფელ მთავრობას.
| „ლევიათანი“ | |
|---|---|
| Leviathan | |
 ლევიათანის წინა ყდა, შესრულებული აბრაჰამ ბოსის მიერ | |
| Авторы | თომას ჰობსი |
| ქვეყანა | ინგლისი |
| ენა | ინგლისური, ლათინური (ჰობსმა ლევიათანის ახალი ვერსია ლათინურ ენაზე გამოსცა 1668 წელს) |
| ჟანრი | პოლიტიკური ფილოსოფია |
| გამომცემელი | Andrew Crooke |
| გამოცემის თარიღი | აპრილი 1651 |
| ISBN | 978-1439297254 |
შინაარსი რედაქტირება
სათაური რედაქტირება
აღნიშნული სათაურით, ჰობსი ერთგვარ ალუზიას აკეთებს იობის წიგნიდან. განსხვავებით იმ ინფორმაციული სათაურებისგან, რომლებიც ჩვეულებრივ ენიჭებოდა ადრეული თანამედროვე პოლიტიკური ფილოსოფიის ნაწარმოებებს, მაგალითად, ჯონ ლოკის ორი ტრაქტატი მმართველობის შესახებ ან თავად ჰობსის ადრეული ნაშრომი - კანონის ელემენტები. ჰობსმა ამ შემთხვევაში საკუთარი არჩევანი შეაჩერა მეტად პოეტურ სახელზე. ადრეული თანამედროვე პერიოდის ლექსიკოგრაფებს სწამდათ, რომ ტერმინი „ლევიათანი“ დაკავშირებული იყო ებრაულ სიტყვა lavah-თან, რაც ქართულად ითარგმნება, როგორც „წყვილი, დაკავშირება, შეერთება“, ხოლო thannin, ნიშნავს „დიდ გველს ან დრაკონს“. [4] ვესტმინსტერის ასამბლეის მიერ მომზადებულ ანოტაციაში, თარჯიმნებს სწამდათ რომ ამ არსების სახელი სწორედ ზემოთ აღნიშნული ძირეული სიტყვების გამოყენებით შეიქმნა. [5] სამუელ მინტსი ვარაუდობს, რომ ეს კონოტაციები ადგილს იკავებს ჰობსის პოლიტიკური ძალის გაგებაში, რადგან „ორივე მათგანი, ლევიათანიც და ჰობსიც ერთი სუვერენია და განსხვავდებიან ცალკეული ინდივიდებისგან; ისინი ყოვლისშემძლენი არიან; მათი განადგურება ან გაყოფა შეუძლებელია; ისინი ადამიანებში შიშს ნერგავენ; მათი მიზანი ძალაუფლებაზე ბატონობაა.“ [6] ამავდროულად ლევიათანი მიჩნეულია
წინა ყდა რედაქტირება
თომას ჰობსთან ხანგრძლივი დისკუსიის შემდეგ, პარიზელმა აბრაამ ბოსსმა შექმნა წიგნის ყდა. ის იყო მეტალისგან გრავირებული და გეომეტრულ სტილში შესრულებული. აღნიშნული შესრულება, ორგანიზაციულად ჰგავს ჰობსის De cive-ს (1642) წინა ყდას, რომელიც შეიქმნა ჟან მათეუსის მიერ. წინა ყდას ორი ძირითადი ელემენტი აქვს, რომელთა ზედა ნაწილი ბევრად უფრო გასაოცარია.
მასში, გიგანტური გვირგვინიანი ფიგურა ჩანს, რომელიც შემოდის პეიზაჟიდან, ხელთ უპყრია მახვილი და კვერთხი, ქვეშ კი ვხედავთ ციტატას იობის წიგნიდან - „Non Est potestas Super Terram quae Comparetur ei. იობ. 41. 24“ („დედამიწაზე არ არსებობს ძალა, რომ შევადაროთ მას. იობი 41. 24“) - რომელიც აღწერს აღნიშნულ არსებას. (იობის წიგნის სხვადასხვა თავების ზუსტი ადგილმდებარეობის შესახებ ინფორმაციის არარსებობის გამო, რადგან ისინი გვიან შუა საუკუნეებში გაიყო და დაიკარგა, აღნიშნული ციტატა იობის წიგნიდან ყველა თარგმანში ერთნაირად არ გვხვდება. თანამედროვე ქრისტიანულ თარგმანებში ციტირება ხდება იობი 41:33-ით, მაშინ როცა, მაგალითად ლუთერულ ბიბლიაში ესაა იობი 41:24) ფიგურის ტანი და მკლავები შედგება სამასზე მეტი ადამიანისგან, ჯუზეპე არკიმბოლდოს სტილში; ყველა მათგანი ფიგურის შიგნითაა მოქცეული და ნატლად მხოლოდ გიგანტის თავი ჩანს. (ლევიათანის ხელწერა 1651 წელს ჩარლზ II-ისთვის შეიქმნა).
ქვედა ნაწილი არის ორად გაყოფილი. ორივე მხარე ასახავს ნახატის ზედა ნაწილში გამოსახულ ფიგურებს: ხმალსა და კვერთხს. მარცხენა მიწიერ ძალას ხოლო მარჯვენა ეკლესიის ძალებს. გიგანტი ორივე მხარისთვის დამახასიათებელ სიმბოლოებს ფლობს, რაც ასახავს სუვერენულ სამყაროში საერო და სასულიერო კავშირს, სხეულის კონსტრუქცია ამავდროულად გამოსახავს სახელმწიფოს კონტურებს.
ნაწილი I: ადამიანის შესახებ რედაქტირება
ჰობსი თავის ტრაქტატს პოლიტიკის შესახებ იწყებს ადამიანის ბუნებაზე საუბრით. იგი კაცობრიობის ყოველი ნაბიჯის მატერიალისტურად ახსნას ცდილობს. ჰობსი საკუთარ იდეებს მკაფიოდ და არა სენტიმენტურად განსაზღვრავს. სიკეთე და ბოროტება სხვა არაფერია თუ არა ინდივიდუალური მადისა და სურვილების აღნიშვნისათვის გამოყენებული ტერმინები, მაშინ როდესაც ეს მადა და სურვილები სხვა არაფერია, თუ არა გარკვეული ობიექტისკენ სწრაფვა ან პირიქით მისგან დაშორება. იმედი სხვა არაფერია, თუ არა მადა, განსხვავებით საკუთარი აზრისგან, რომელიც შეიძლება იქონიო. იგი ვარაუდობს, რომ იმ დროისათვის დომინანტური პოლიტიკური თეოლოგია, სქოლასტიკა, განაგრძობს აყვავებას ყოველდღიური დამაბნეველი განმარტებებისა და დეფინიციების გამო, ისეთი როგორიცაა მაგალითად: უსხეულო ნივთიერება, რაც ჰობსის ტერმინოლოგიის საპირისპიროა.
ჰობსი ადამიანის ფსიქოლოგიას აღწერს, უდიდესი სიკეთესთან (Greatest Good) ყოველგვარი კავშირის გარეშე. ჰობსის აზრით, Greatest Good კონცეფცია არა მხოლოდ ზედმეტია, არამედ ადამიანის სურვილების ცვალებადობის გათვალისწინებით, ასეთი რამ შეუძლებელია არსებობდეს. შესაბამისად, ნებისმიერი პოლიტიკური საზოგადოება, რომელიც ცდილობდა თავისი წევრებისათვის მაქსიმალური სიკეთე მიეცა, თავად აღმოჩნდებოდა ამ სიკეთის კონკურენციაში. საბოლოო შედეგი კი იქნებოდა სამოქალაქო ომი.
ამასთანავე, ჰობსი აცხადებს, რომ არსებობს უდიდესი ბოროტება. ეს არის ძალადობრივი სიკვდილის შიში. პოლიტიკური საზოგადოება კი შეიძლება ამ შიშის გარშემო იყოს ორიენტირებული.
გამომდინარე იქიდან, რომ არ არსებობს უდიდესი სიკეთე, ადამიანის ბუნებრივი მდგომარეობა არ უნდა აღმოჩნდეს პოლიტიკურ საზოგადოებაში, რომელიც უდიდესი სიკეთისაკენ მიისწრაფვის. მაგრამ პოლიტიკური საზოგადოების გარეთ ყოფნა აღნიშნავს ანარქიულ მდგომარეობას. ადამიანის ბუნების გათვალისწინებით, ადამიანის სურვილების ცვალებადობა და ამ სურვილების შესასრულებლად მწირი რესურსების არსებობა, ბუნებითი მდგომარეობას, ნიშნავს. ასეთ მდგომარეობას ის უწოდებს ყველას წინააღმდეგ ომს. მაშინაც კი, როდესაც ორი ადამიანი არ იბრძვის, არ არსებობს იმის გარანტია, რომ მეორე არ შეეცდება მის მოკვლას მისი საკუთრების დაუფლებას.
ნაწილი II: სახელმწიფოს შესახებ რედაქტირება
სახელმწიფო იქმნება მაშინ, როდესაც ყველა თანხმდება შემდეგი პრინციპით: მე ვთმობ საკუთარ უფლებებს და გადავცემ მას მმართველ პიროვნებას ან ჯგუფს და ვაძლევ ლეგიტიმაციას მის ყველა ქმედებას.
სუვერენსს აქვს თორმეტი პრინციპული უფლება: [7]
ქვეშევრდომებს არ შეუძლიათ შეცვალონ მმართველობის ფორმა. ისინი, ვინც დააარსა სახელმწიფო და დადო პირობა, რომ საკუთარ მოქმედებად და საქციელად ჩათვლიდნენ ერთი ადამიანის (სუვერენის) საქციელს, არ ფლობენ იმის უფლებას, რომ ერთმანეთში ახალი ხელშეკრულება დადონ და ამით დაარღვიონ მათ მიერ მანამდე დადებული ხელშეკრულება.
უზენაესი ხელისუფლების დაკარგვა შეუძლებელია. იმის გამო, რომ ადამიანებს შორის (და არა ადამიანებსა და სუვერენს შორის) დადებული ხელშეკრულების გზით ხდება სუვერენის დადგინება, ეს ხელშეკრულება ვერანაირად ვერ დაირღვევა სუვერენის მიერ. შესაბამისად, ვერცერთი ქვეშევრდომი ვერ განთავისუფლდება ქვეშევრდომობისგან იმ საბაბით, რომ სუვერენმა დაარღვია რაიმე ვალდებულება.
სუვერენული არსებობს, რადგან უმრავლესობა თანხმდება მის მმართველობაზე; უმცირესობა შეთანხმდნენ, რომ დაიცვან ეს შეთანხმება და შემდეგ უნდა დაეთანხმონ სუვერენის ქმედებებს.
ქვეშევრდომებს არ შეუძლიათ განიკითხონ სუვერენის მოქმედებები. სახელმწიფოს შექმნისას თითოეული ადამიანი ნდობას უცხადებს სუვერენს ყველაფერში, რასაც იგი მოიმოქმედებს და განხორციელებს.
ქვეშევრდომებს არ შეუძლიათ სუვერენის დასჯა. უმაღლესი ხელისუფლებით აღჭურვილი არცერთი ადამიანი არ შეიძლება სამართლიანად იქნეს ჩამოხრჩობილი ან რაიმე სხვა სახით დასჯილი რომელიმე მისი ქვეშევრდომის მიერ.
სუვერენი წყვეტს თუ რა არის აუცილებელი მისი ქვეშევრდომების მშვიდობისა და დაცვისთვის. უზენაესი ხელისუფლების დადგინების მიზანს მშვიდობის დამყარება და თითოეული ადამიანის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა წარმოადგენს, ხოლო მიზანზე უფლების პრეროგატივა კი ნებისმიერი საშუალებების გამოყენების უფლებასაც იძლევა.
სუვერენს აქვს ქვეშევრდომებისათვის ისეთი კანონების დადგენის უფლება, რომელთა მეშვეობითაც თითოეულ მათგანს იმდენად კარგად ეცოდინება თუ რა არის მისი კერძო საკუთრება, რომ სამართლიანობის პრინციპის დარღვევის გარეშე, არავის აღარ შეეძლება მისთვის ამ საკუთრების წართმევა.
სუვერენს ეკუთვნის ასევე სასამართლო ხელისუფლება და დავების გადაჭრის უფლება.
სუვერენის უფლებაა გარემოებებიდან გამომდინარე ომის გამოცხადება და ზავის დადება.
სუვერენს აქვს როგორც სამოქალაქო, ასევე სამხედრო მრჩევლებისა და მინისტრების არჩევის უფლება.
სუვერენს აქვს საკუთარი შეხუდულებისამებრ დაჯილდოებისა და დასჯის უფლება.
სუვერენი სარგებლობს საპატიო ტიტულებისა და ჩინების დადგენის უფლებით. ადამიანებს ბუნებით მოსდგამთ სხვებისაგან დაფასების მოთხოვნა, ხოლო თავად კი დანარჩენ ადამიანებს ნაკლებად სცემენ პატივს.
ჰობსი ემიჯნება ხელისუფლების დანაწილების იდეას. მე-6 პუნქტში ჰობსი აშკარად ემხრობა პრესის ცენზურასა და სიტყვის თავისუფლების უფლებების შეზღუდვას, თუ ის საჭირო იქნება სუვერენის მიერ დადგენილი წესრიგის ასამაღლებლად.
სახელმწიფოს სახეები რედაქტირება
არსებობს მხოლოდ სამი სახის სახელმწიფო (მონარქია, არისტოკრატია და დემოკრატია):
სახელმწიფოს ფორმა შეიძლება იყოს მხოლოდ სამი სახის. სახელმწიფოებს შორის განსხვავება ემყარება სუვერენს ან წარმომადგენელ პირს შორის არსებულ სხვაობას. გამომდინარე იქიდან, რომ უზენაესი ხელისუფლება შეიძლება ეკუთვნოდეს სუვერენს ან ადამიანთა დიდ კრებას, სადაც ან ყველას აქვს მონაწილეობის უფლება ან კი მხოლოდ სხვებისგან გამორჩეულ გარკვეულ პიროვნებებს, არსებობს სახელმწიფოთა მხოლოდ სამი სახე:
თუ წარმომადგენელი არის მხოლოდ მეფე, მაშინ სახელმწიფო არის მონარქია; თუ კრებაში მონაწილეობს ყველა, მაშინ ეს არის დემოკრატია ან სახალხო მმართველობა; ხოლო თუ უმაღლესი ხელისუფლებით სარგებლობს მხოლოდ მოსახლეობის ნაწილი, მაშინ ეს არის არისტოკრატია. სხვა ფორმა სახელმწიფო წყობილებისა არ არსებობს; რადგან მართავს ან ერთი, ან ყველა, ან ბევრი. ტირანია და ოლიგარქია მონარქიისა და არისტოკრატიის მხოლოდ სხვადასხვა ფორმებია. პოლიტიკის შესახებ წიგნებში ჩვენ სხვა დასახელებებსაც ვხვდებით: ტირანია და ოლიგარქია. რეალურად კი ეს არის არა განსხვავებული ფორმები, არამედ ზემოთ ჩამოთვლილი სახელმწიფოებრივი ფორმების მხოლოდ უარყოფითი სახით მოხსენიება.
ჩამოთვლილი ტიპებიდან მონარქია საუკეთესოა:
ამ სამ სახელმწიფო წყობილებას შორის განსხვავება ეფუძნება არა ხელისუფლებებს შორის განსხვავებას, არამედ, განსხვავებას თითოეული მათგანის უნარში განახორციელონ ის მიზნები, რისთვისაც ისინი არიან შექმნილნი: ანუ დაამყარონ მშვიდობა და უზრუნველყონ ხალხის უსაფრთხოება.
ყველა, ვინც მოქმედებს ხალხის სახელით, ამავე დროს, არის საკუთარი ბუნებრივი სახის მატარებელიც. ამიტომ, როგორი გულმოდგინებითაც არ უნდა იღვწოდეს ასეთი ადამიანი საერთო კეთილდღეობის მოსაპოვებლად, იგი ამავე დროს იღვწის თავისი საკუთარი თავის, ოჯახის, ნათესავებისა თუ მეგობრების კეთილდღეობის მოსაპოვებლადაც. იმ შემთხვევაში, როცა საზოგადო და მისი კერძო ინტერესები ურთიერთ წინააღმდეგობაში მოდის, როგორც წესი, იგი უპირატესობას ანიჭებს თავის კერძო ინტერესებს, რადგანაც ადამინთა ვნებები უფრო ძლიერია, ვიდრე მათი გონიერება. აქედან გამომდინარე, საზოგადო ინტერესები ყველაზე მეტად მაშინ არის მოგებაში, როცა ისინი თანხვდება კერძო ინტერესებს. სწორედ ამგვარ თანხვედრას ვხვდებით მონარქიაში. მონარქის სიმდიდრე, ძალა და დიდება განპირობებულია მისი ქვეშევრდომების სიმდიდრით, ძალითა და დიდებით. რამეთუ, ვერცერთი მეფე ვერ იქნება ვერც მდიდარი, ვერც სახელგანთქმული და ვერც თავს იგრძნობს უსაფრთხოდ, თუკი მისი ქვეშევრდომები ურთიერთდაპირისპირებისა თუ ქიშპობისაგან იმდენად ღარიბები და დაუცველები არიან, რომ ვერ შესძლონ გარეშე მტრისაგან თავის დაცვა. დემოკრატიისა და არისტოკრატიის დროს კი პატივმოყვარე და მოღალატე პიროვნებების პირადი კეთილდღეობა არ განისაზღვრება საზოგადოებრივი კეთილდღეობით. მათი კეთილდღეობა არის მუხთლობის, მოღალატეობისა და სამოქალაქო ომის შედეგი.
ლიტერატურა რედაქტირება
- Bagby, Laurie M. Hobbes's Leviathan : Reader's Guide, New York: Continuum, 2007.
- Baumrin, Bernard Herbert (ed.) Hobbes's Leviathan – interpretation and criticism Belmont, CA: Wadsworth, 1969.
- Harrison, Ross. Hobbes, Locke, and Confusion's Empire: an Examination of Seventeenth-Century Political Philosophy. Cambridge University Press, 2003.
- Hood, Francis Campbell. The divine politics of Thomas Hobbes – an interpretation of Leviathan, Oxford: Clarendon Press, 1964.
- Johnston, David. The rhetoric of Leviathan – Thomas Hobbes and the politics of cultural transformation, Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1986.
- Newey, Glen. Routledge Philosophy Guidebook to Hobbes and Leviathan, New York: Routledge, 2008.
- Rogers, Graham Alan John. Leviathan – contemporary responses to the political theory of Thomas Hobbes Bristol: Thoemmes Press, 1995.
- Schmitt, Carl. The Leviathan in the state theory of Thomas Hobbes – meaning and failure of a political symbol, Chicago: The University of Chicago Press, 2008 (earlier: Greenwood Press, 1996).
- Springborg, Patricia. The Cambridge Companion to Hobbes's Leviathan, Cambridge: Cambridge University Press, 2007.
- Windolph, Francis Lyman. Leviathan and natural law, Princeton NJ: Princeton University Press, 1951.
- Zagorin, Perez. Hobbes and the Law of Nature, Princeton: Princeton University Press, 2009.
რესურსები ინტერნეტში რედაქტირება
- Full text online at oregonstate.edu
- A reduced version of Leviathan at earlymoderntexts.com
- Scan of 1651 edition
„Leviathan“ — Project Gutenberg-ზე
- Full text online at oregonstate.edu
- A reduced version of Leviathan at earlymoderntexts.com
- Scan of 1651 edition
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ Hilary Brown, Luise Gottsched the Translator, Camden House, 2012, p. 54.
- ↑ It's in this edition that Hobbes coined the expression auctoritas non veritas facit legem, which means "authority, not truth, makes law": book 2, chapter 26, p. 133.
- ↑ „Hobbes's Moral and Political Philosophy“. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. 2018. (Retrieved 11 March 2009)
- ↑ Mintz, Samuel (1989). „Leviathan as Metaphor“. Hobbes Studies. 2 (1): 3–9. doi:10.1163/187502589X00023.
- ↑ Downame, John (1645). Annotations upon all the books of the Old and New Testament wherein the text is explained, doubts resolved, Scriptures parallelled and various readings observed.
- ↑ Mintz, p. 5
- ↑ Hobbes, Leviathan, XVIII.