ივანე კავალერიძე

ივანე პეტრეს ძე კავალერიძე (დ. 14 აპრილი, 1887 ― გ. 3 დეკემბერი, 1978) ― ქართული წარმომავლობის უკრაინელი თეატრისა და კინოს რეჟისორი, დრამატურგი, სცენარისტი და მოქანდაკე, უსსრ-ის სახალხო არტისტი (1968).

ივანე კავალერიძე
დაიბადა	14 აპრილი, 1887
დაბადების ადგილი	ნოვოპეტროვკა, უკრაინა
გარდაიცვალა	3 დეკემბერი, 1978
გარდაცვალების ადგილი	კიევი, უსსრ
ეროვნება	უკრაინელი
სფერო	რეჟისორი, სცენარისტი, დრამატურგი, მოქანდაკე, მსახიობი
ჯილდოები	წითელი ვარსკვლავის ორდენი (1935), უსსრ-ის სახალხო არტისტი (1969)

ბიოგრაფია

ივანე კავალერიძე 1887 წლის 14 აპრილს ნოვოპეტროვკაში (უკრაინა) დაიბადა. მშობლები, პეტრე კავალერიძე და კილინა კუხარენკო, გლეხები იყვნენ. ივანეს ორი ძმა ჰყავდა. ბორისი ფინანსისტი გახდა, ხოლო ვლადიმირი ― ნიადაგთმცოდნე.

კავალერიძეების ოჯახი პოლტავის გუბერნიაში ცხოვრობდა. 1896 წელს ივანემ საერობო სკოლაში დაიწყო სწავლა. 1909 წელს კიევის სამხატვრო სასწავლებელი დაამთავრა. 1909-1910 წლებში პეტერბურგის სახატვრო აკადემიაში სწავლობდა, რის შემდეგაც პარიზში, ნაუმ არონსონთან სწავლობდა.

1911-1915 წლებში პ. ტიმანისა და ფ. რეინგარდტის კინოფირმაში მხატვარ-დეკორატორად მუშაობდა. 1917 წელს მეფის არმიაში მსახურობდა, რის შემდეგაც უკრაინაში დაბრუნდა.

1918-1928 წლებში რომნიში ცხოვრობდა. ამ პერიოდში რომნიში ტარას შევჩენკოსა (ასევე სუმსა და პოლტავაში) და რევოლუციის გმირების ქანდაკებებს ქმნის, ხოლო ლოხვიცაში ― გრიგორი სკოვოროდას. 1918-1921 წლებში სახალხო განათლების დრამატურლ თეატრში რეჟისორად მუშაობდა. 1924 წლიდან ხარკოვის ქანდაკების სახელოსნოს ხელმძღვანელობდა. როგორც რეჟისორმა, დადგა „ნატალკა პოლტავკა“, „ზაფხულის სიმღერა“ და „სასტუმროს დიასახლისი“. 1928-1933 წლებში ოდესის კინოფაბრიკაში, ხოლო 1934-1941 წლებში „УкраинФильм“-ში რეჟისორად მუშაობდა.

1930-იან წლებში ივანე კავალერიძე დისიდენტად გამოაცხადეს. გარდა ფილმებისა, „კოლიივშჩინა“ და „პრომეთე“, კავალერიძის რამდენიმე ქანდაკებაც გაანადგურეს. ხელოვანის მოსწავლეთა და თანამშრომელთა ნაწილი რეპრესიებს ემსხვერპლა, ხოლო თავად კავალერიძე ცნობადობისა და აღიარების წყალობით გადაურჩა რეპრესიებს.

მეორე მსოფლიო ომის დროს კავალერიძე გერმანელების მიერ ოკუპირებულ კიევში კულტურის განყოფილებაში მუშაობდა. 1944-1948 წლებში კავალერიძე უსსრ-ის არქიტექტურის აკადემიის მონუმენტური არქიტექტურის განყოფილების უფროსი მეცნიერ-თანამშრომელი იყო. 1957-1962 წწლებში ალექსანდრე დოვჟენკოს სახელობის კინოსტუდიაში რეჟისორად მუშაობდა.

1969 წელს ივანე კავალერიძეს უკრაინის სსრ-ის სახალხო არტისტის წოდება მიენიჭა.

გარდაიცვალა 1978 წლის 3 დეკემბერს. დაკრძალულია კიევში, ბაიკოვოს სასაფლაოზე.

1987 წელს იუნესკოს გადაწყვეტილებით ივანე კავალერიძის დაბადების 100 წლისთავი აღინიშნა. დაბადების 125 წლისთვზე კიევის ერთ-ერთ ქუჩას მისი სახელი დაარქვეს. უკრაინის დედაქალაქში მის მემორიალური სახლ-მუზეუმი მდებარეობს.

ჯილდოები

• წითელი ვარსკვლავის ორდენი (1935)

ქანდაკებები

• ოლღა მოციქულთასწორის ქანდაკება, დაიდგა 1911 წლის 4 სექტემბერს, განადგურდა 1919 წელს, აღადგინეს 1996 წლის 25 მაისს.
• ტარას შევჩენკოს ძეგლი რომნიში, დაიდგა 1918 წლის 27 ოქტომბერს, განადგურდა 1920-იან წლებში, აღადგინეს 1982 წლის 27 ოქტომბერს.
• გრიგორი სკოვოროდას ძეგლი ლოხვიცაში, დაიდგა 1922 წლის 22 დეკემბერს, განადგურდა მეორე მსოფლიო ომის დროს, ავტორმა 1972 წლის 29 ნოემბერს აღადგინა.
• ფიოდორ სერგეევის ბახმუტში, დაიდგა 1923 წელს, განდგურდა მეორე მსოფლიო ომის დროს.
• ტარას შევჩენკოს ძეგლი პოლტავაში, დაიდგა 1926 წლის 12 მარტს, დღემდე შემორჩენილია.
• ტარას შევჩენკოს ძეგლი სუმში, დაიდგა 1926 წელს, განადგურდა 1953 წელს.
• ფიოდორ სერგეევის ძეგლი სლავიანგორსკში, 27 მეტრიანი ქანდაკება, დაიდგა 1927 წელს, შემორჩენილია დღემდე.
• გრიგორი სკოვოროდას ძეგლი კიევში, დაიდგა 1977 წლის 1 მარტს.

ფილმოგრაფია

ივანე კავალერიძის ფილმები ავანგარდულ ექსპერიმენტებს წარმოადგენდა. იგი თავად იყო საკუთარი ფილმების რეჟისორი, სცენარისტი და მხატვარი. მასვე ეკუთვნის პირველი უკრაინული ხმოვანი ფილმი „ნატალკა პოლტავკა“.

• ღვართქაფი (1929)
• პერეკოპი (1930)
• შტურმის ღამეები (1931)
• კოლიივშჩინა (1933)
• ნატალკა პოლტავკა (1936)
• პრომეთე
• გრიგორი სკოვოროდა (1958)
• მოსეირნე (1961)

ბიბლიოგრაფია

• Дєдов В. М. Творчі здобутки Івана Кавалерідзе в Донбасі. науково-популярний нарис. Славянск, «Печатный двор», 2002, 78с. з іл.
• Ковпаненко Н. Г. Кавалерідзе Іван Петрович // Енциклопедія історії України. — Т. 4. — К.: Наукова думка, 2007. — С. 12—13.
• Виставка творів Івана Петровича Кавалерідзе. Каталог. К., 1962;
• Лингарт Л. Иван Кавалеридзе и три етапа его кинотворчества. Прага, 1962 (на чешск. яз.);
• Німенко А. І. Кавалерідзе — скульптор. К., 1967;
• Лелюх С. Кінематографічний пошук І. П. Кавалерідзе у відтворенні героїчного минулого українського народу. К., 1970;
• Донець Л., Медведев Т. Иван Кавалеридзе // 20 режиссёрских биографий. М., 1971. — С.136—153;
• Зінич С, Капельгородська Н. Іван Кавалерідзе. К., 1971;
• Нозадзе Шота. Иван КавалерИдзе. Тбилиси, 1971 (на груз. яз.);
• Кавалерідзе Іван. П'єси. К., 1976;
• И. П. Кавалеридзе (1887—1978). Каталог выставки. Сумы, 1987;
• Иван Кавалеридзе: Сборник статей воспоминаний. К., 1988;
• Капельгородська Н., Синько О. Іван Кавалерідзе. Грані творчості. К., 1995;
• Капельгородська Н., Синько О. Відновлення історії. Пам’ятник княгині Ользі в Києві. К., 1996;
• Капельгородська Н., Синько О. Іван Кавалерідзе. Скульптура. К., 1997;
• Синько Ростислав. Поза часом і простором: Спогади про Івана Кавалерідзе. К., 1997;
• Капельгородська Н., Синько О. «Ярослав Мудрий» Івана Кавалерідзе. К., 1998;
• Синько Р. На зламах епох: І.Кавалерідзе й оточення. К., 2002.

რესურსები ინტერნეტში

• ივანე კავალერიძე — საქართველოს ბიოგრაფიული ლექსიკონი
• Аркус, Любовь Юрьевна. Иван Кавалеридзе. Проект «Чапаев» журнала «Сеанс». დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-09-29. ციტირების თარიღი: 2020-05-02.
• Прометей отечественного искусства
• А. Анисимов. Слово об Иване Петровиче Кавалеридзе: [1] დაარქივებული 2007-09-28 საიტზე Wayback Machine. , [2] დაარქივებული 2008-05-05 საიტზე Wayback Machine.
• Довженко собирался пристрелить Кавалеридзе
• Алёна Касаткина. Гений в стране кривых зеркал
• Бог дал ему крылатого коня
• Памятник Ярославу Мудрому დაარქივებული 2014-11-29 საიტზე Wayback Machine.
• Иван Кавалеридзе. Парадоксы жизни гения