აირარატის სამეფო

აირარატის სამეფო
Այրարատյան թագավորություն
	აირარატის სამეფო ; Այրարատյան թագավորություն
	სამეფო
	{{{საერთო სახელი}}}-ს მდებარეობა აირარატის სამეფო
დედაქალაქი	არმავირი (სომხეთი)
ენები	სომხური (ოფიციალური); ბერძნული (ადმინისტრაციულ დონეზე)
მთავრობა	აბსოლუტური მონარქია
ისტორია

აირარატის სამეფო (სომხ. Այրարատյան թագավորություն; იგივე ერვანდუნების სომხეთი, ან დიდი სომხეთი.^[2]) — უძველესი სომხური სამეფო სომხეთის მთიანეთის მახლობლად. სამეფომ იარსება ძვ. წ. 331-200 წლებში^[1]^[3].

ისტორია

ჩამოყალიბება

ძვ. წ. 522 წლიდან ალექსანდრე მაკედონელის ეპოქამდე სომხეთის ტერიტორია აქემენიათა იმპერიაში შედიოდა. ძვ. წ. 331 წელს მაკედონელის შემოსევების შემდეგ იმპერიის ტერიტორიაზე დამოუკიდებელი სახელმწიფოები ჩამოყალიბდა. სომხებმა ფორმარულად აღიარეს ალექსანდრე საკუთარ მმართველად, თუმცა მაკედონელის არმიელები არც კი შეხებიან სომხურ ტერიტორიებს^[4].

ძვ. წ. 323 წელს ალექსანდრე მაკედონელის სიკვდილის შემდეგ იმპერია დაიშალა. იერვანდ III-მ თავი სომხეთის მეფედ გამოაცხადა.

ამ პერიოდისათვის რამდენიმე სომხური სახელმწიფო არსებობდა, მათ შორის ყველაზე ძლიერი დიდი სომხეთი იყო^[5].

ერვანდუნების დინასტია ფორმარულად სელევკიდებს ემორჩილებოდა. თუმცა სინამდვილეში დამოუკიდებელ პოლიტიკას ატარებდნენ ^[6].

სელევკიდების მმართველობა გამოიხატებოდა სომეხი მთავრებისაგან ხარკის აღებით. მათზე არანაირი პოლიტიკური გავლენა არ გააჩნდათ. ასეთი მდგომარეობა გაგრძელდა ანტიოქე III-ის პერიოდამდე^[5].

არსებობის დასასრული

ანტიოქემ ძვ. წ. 200 წელს დაიმორჩილა აირარატი^[7]^[8]^[9]^[10]^[11]^[12]. მისი რომაელებთან დამარცხების შემდეგ ადგილობრივმა მმართველმა არტაშეს I-მა თავი დამოუკიდებელ მეფედ გამოაცხადა. მისი მმართველობის პერიოდიდან სომხური სახელმწიფო დიდი სომხეთის სახელით იწოდებოდა.

ლიტერატურა

„История Востока“. Т. 1 „Восток в древности“. მოსკოვი : შემქმნელი ფირმა „Восточная литература“ РАН, 2000. ISBN 5-02-018102-1

სქოლიო

↑ ^1.0 ^1.1 Всемирная история. Энциклопедия. Том 2. 1957 г. Армения в III—I вв. до н. э.:
ორიგინალი ტექსტი (რუსული)

После падения Персидской державы армянские земли оказались фактически независимыми. Правители Южной Армении признали власть Александра, но это признание оставалось, повидимому, чисто формальным: Александр сам не проходил через Армению, его военачальникам также не удалось проникнуть на её территорию.
...
В Айраратском царстве утвердилась династия Оронтидов, или Ервандидов, которая вела своё происхождение от правителей XVIII сатрапии ахеменидского времени. Представитель этой династии Оронт (по-армянски Ерванд) признал власть Александра, но во время борьбы диадохов в 316 г. до н. э. Айраратское царство стало самостоятельным. Столицей царства был город Армавир, расположенный на месте урартского Аргиштихинили.
↑ George Bournutyan, A Concise History of the Armenian People, 2006, გვ. 25.
↑ Levon Zekiyan, The Orontid (Ervanduni) dynasty. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-09-24. ციტირების თარიღი: 2015-11-06.
↑ historic.ru
↑ ^5.0 ^5.1 Кембриджская история Ирана, том 3, книга 1. Стр. 510:
ორიგინალი ტექსტი (ინგლისური)

During the Seleucid period, Armenia became divided into several virtually independent kingdoms and principalities. The classification adopted at this epoch persisted, with certain changes, well into the Byzantine era. The most important region, of course, was Greater Armenia, situated east of the upper Euphrates, and including vast areas all round Lake Van, along the Araxes valley, and northwards to take in Lake Sevan, the Karabagh, and even the southern marches of Georgia. Lesser Armenia, on the other hand, was a smaller and less fertile kingdom, to the west of the upper Euphrates; it included the present-day districts of Sivas and Erzinjan, and bordered on ancient Cappadocia. To the south-west lay the two little kingdoms of Sophene and Commagene, separated from one another by the middle Euphrates, and having the fertile and desirable Melitene (Malatya) plain running between them. Sophene and Commagene often featured as buffer states between Parthia and Armenia on the one hand, and Syria and Rome on the other. Their royal houses had strong dynastic links with the Armenian Orontid house. Through their proximity to such great cities as Antioch and Palmyra, the kingdoms of Sophene and Commagene early became great centres of Hellenistic and then of Roman art and civilization, which they in turn helped to transmit eastwards into Greater Armenia and Transcaucasia.
The Seleucid kings never succeeded in asserting direct rule over Armenia proper. They collected tribute from local Armenian princes, whom they used to confirm in office by granting them the title of "strategos", corresponding to the old Persian viceregal title of satrap. This situation changed somewhat under the Seleucid King Antiochus III, known as the Great (223-187 B.C.), an ambitious monarch who cherished dreams of restoring the empire of Alexander the Great.
↑ Шнирельман, Войны памяти. — გვ. 42.
ორიგინალი ტექსტი (რუსული)

Хотя формально Оронтиды подчинялись Селевкидам, фактически они самовластно правили Арменией (Garsoian,1997а. Р. 45; Redgate, 1998. Р. 57, 62).
↑ Под ред. А. Белявский, Л. Лазаревич, А. Монгайт, Всемирная история, ტ. 2, ч. II, гл. XIII, М., 1956.
↑ «История Востока» (Восток в древности). Глава XXIX, ЗАКАВКАЗЬЕ И СОПРЕДЕЛЬНЫЕ СТРАНЫ В ПЕРИОД ЭЛЛИНИЗМА. Часть 1. Независимые государства IV—III вв. до х.э.:
ორიგინალი ტექსტი (რუსული)

... Все это не помешало Антиоху III в 201 г., имея за спиной удачно завершенный восточный поход и победоносную войну с Египтом, устранить Ксеркса при посредничестве Антиохиды и обратить Софену в селевкидскую провинцию. Аналогичная судьба постигла в это же время царство Айрарат и его правителя - последнего Ерванда: Антиох III стремился укрепить свой тыл перед запланированным западным походом в Европу.
↑ The Cambridge History of Iran Volume 3. Chapter 12: Iran, Armenia and Georgia. Страница 512:
ორიგინალი ტექსტი (ინგლისური)

... Antiochus III appointed a scion of the Armenian Orontids, Zariadris (Zareh) to be strategos of Sophene in 200 BC. At this time, in Greater Armenia, the power of the main Orontid dynasty was drawing to a close. The last ruler of this line was Orontes IV (212-200 B.C.). Both he and his brother Mithras, High Priest of the Temple of the Sun and Moon at the city of Armavir, are mentioned in Greek inscriptions discovered there in 1927. One inscription contains an address of High Priest Mithras to his brother King Orontes; another evidently alludes to the king's tragic death. This event was the result of the uprising headed by a local dynast called Artaxias, and evidently instigated from Syria by King Antiochus III. Following this coup, Antiochus appointed Artaxias to be the strategos of Greater Armenia in place of the dead Orontes.
↑ Кирилл Туманов, «Studies in Christian Caucasian History». Раздел «The Orontids of Armenia» страницы 277—354. См. в частности страницы 282—283.
↑ Ричард Ованнисян, «The Armenian People From Ancient to Modern Times» Volume I. Страница 36, генеалогия династии Ервандидов.
↑ Рыжов К. В., «Все монархи мира: Древний Восток: Справочник». Статья: Армении цари დაარქივებული 2012-05-19 საიტზე Wayback Machine. .

[всемирная-1] 1.0 ^1.1 Всемирная история. Энциклопедия. Том 2. 1957 г. Армения в III—I вв. до н. э.:
ორიგინალი ტექსტი (რუსული)

После падения Персидской державы армянские земли оказались фактически независимыми. Правители Южной Армении признали власть Александра, но это признание оставалось, повидимому, чисто формальным: Александр сам не проходил через Армению, его военачальникам также не удалось проникнуть на её территорию.
...
В Айраратском царстве утвердилась династия Оронтидов, или Ервандидов, которая вела своё происхождение от правителей XVIII сатрапии ахеменидского времени. Представитель этой династии Оронт (по-армянски Ерванд) признал власть Александра, но во время борьбы диадохов в 316 г. до н. э. Айраратское царство стало самостоятельным. Столицей царства был город Армавир, расположенный на месте урартского Аргиштихинили.

[ВелАрм-2] George Bournutyan, A Concise History of the Armenian People, 2006, გვ. 25.

[3] Levon Zekiyan, The Orontid (Ervanduni) dynasty. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-09-24. ციტირების თარიღი: 2015-11-06.

[4] storic.ru

[КИИ-5] 5.0 ^5.1 Кембриджская история Ирана, том 3, книга 1. Стр. 510:
ორიგინალი ტექსტი (ინგლისური)

During the Seleucid period, Armenia became divided into several virtually independent kingdoms and principalities. The classification adopted at this epoch persisted, with certain changes, well into the Byzantine era. The most important region, of course, was Greater Armenia, situated east of the upper Euphrates, and including vast areas all round Lake Van, along the Araxes valley, and northwards to take in Lake Sevan, the Karabagh, and even the southern marches of Georgia. Lesser Armenia, on the other hand, was a smaller and less fertile kingdom, to the west of the upper Euphrates; it included the present-day districts of Sivas and Erzinjan, and bordered on ancient Cappadocia. To the south-west lay the two little kingdoms of Sophene and Commagene, separated from one another by the middle Euphrates, and having the fertile and desirable Melitene (Malatya) plain running between them. Sophene and Commagene often featured as buffer states between Parthia and Armenia on the one hand, and Syria and Rome on the other. Their royal houses had strong dynastic links with the Armenian Orontid house. Through their proximity to such great cities as Antioch and Palmyra, the kingdoms of Sophene and Commagene early became great centres of Hellenistic and then of Roman art and civilization, which they in turn helped to transmit eastwards into Greater Armenia and Transcaucasia.
The Seleucid kings never succeeded in asserting direct rule over Armenia proper. They collected tribute from local Armenian princes, whom they used to confirm in office by granting them the title of "strategos", corresponding to the old Persian viceregal title of satrap. This situation changed somewhat under the Seleucid King Antiochus III, known as the Great (223-187 B.C.), an ambitious monarch who cherished dreams of restoring the empire of Alexander the Great.

[6] Шнирельман, Войны памяти. — გვ. 42.
ორიგინალი ტექსტი (რუსული)

Хотя формально Оронтиды подчинялись Селевкидам, фактически они самовластно правили Арменией (Garsoian,1997а. Р. 45; Redgate, 1998. Р. 57, 62).

[autogenerated1-7] Под ред. А. Белявский, Л. Лазаревич, А. Монгайт, Всемирная история, ტ. 2, ч. II, гл. XIII, М., 1956.

[Восток-8] «История Востока» (Восток в древности). Глава XXIX, ЗАКАВКАЗЬЕ И СОПРЕДЕЛЬНЫЕ СТРАНЫ В ПЕРИОД ЭЛЛИНИЗМА. Часть 1. Независимые государства IV—III вв. до х.э.:
ორიგინალი ტექსტი (რუსული)

... Все это не помешало Антиоху III в 201 г., имея за спиной удачно завершенный восточный поход и победоносную войну с Египтом, устранить Ксеркса при посредничестве Антиохиды и обратить Софену в селевкидскую провинцию. Аналогичная судьба постигла в это же время царство Айрарат и его правителя - последнего Ерванда: Антиох III стремился укрепить свой тыл перед запланированным западным походом в Европу.

[Cambridge-9] The Cambridge History of Iran Volume 3. Chapter 12: Iran, Armenia and Georgia. Страница 512:
ორიგინალი ტექსტი (ინგლისური)

... Antiochus III appointed a scion of the Armenian Orontids, Zariadris (Zareh) to be strategos of Sophene in 200 BC. At this time, in Greater Armenia, the power of the main Orontid dynasty was drawing to a close. The last ruler of this line was Orontes IV (212-200 B.C.). Both he and his brother Mithras, High Priest of the Temple of the Sun and Moon at the city of Armavir, are mentioned in Greek inscriptions discovered there in 1927. One inscription contains an address of High Priest Mithras to his brother King Orontes; another evidently alludes to the king's tragic death. This event was the result of the uprising headed by a local dynast called Artaxias, and evidently instigated from Syria by King Antiochus III. Following this coup, Antiochus appointed Artaxias to be the strategos of Greater Armenia in place of the dead Orontes.

[Toumanoff-10] Кирилл Туманов, «Studies in Christian Caucasian History». Раздел «The Orontids of Armenia» страницы 277—354. См. в частности страницы 282—283.

[HovannisianR-11] Ричард Ованнисян, «The Armenian People From Ancient to Modern Times» Volume I. Страница 36, генеалогия династии Ервандидов.

[монархи_мира-12] Рыжов К. В., «Все монархи мира: Древний Восток: Справочник». Статья: Армении цари დაარქივებული 2012-05-19 საიტზე Wayback Machine. .

[2]

[1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]