დასავლეთ აზერბაიჯანი
ამ სტატიას გრამატიკის, სტილისა და მართლწერის გასწორება სჭირდება. |
დასავლეთ აზერბაიჯანი (აზერ. Qərbi Azərbaycan) — პოლიტიკური კონცეფცია, რომელიც გამოიყენება აზერბაიჯანის რესპუბლიკაში, ძირითადად, სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიის აღნიშვნისას. აზერბაიჯანული განცხადებები ირწმუნებიან, რომ თანამედროვე სომხური რესპუბლიკის გარკვეული ტერიტორები იყო მიწები, რომლებიც ოდესღაც აზერბაიჯანელებს ეკუთვნოდა.[1] ეს პრეტენზიები პირველ რიგში გამოწვეულია იმით, რომ სომხეთის ამჟამინდელი ტერიტორია სხვადასხვა თურქული ტომების, იმპერიებისა და სახანოების მმართველობის ქვეშ იყო გვიან შუა საუკუნეების პერიოდიდან მოყოლებული, სანამ 1826-1828 წლების რუსეთ-სპარსეთის ომის შემდეგ გაფორმებული თურქმენენჩაის ხელშეკრულების თანახმად ეს ტერიტორიები რუსეთის იმპერიას არ გადაეცა. კონცეფციამ მიიღო ოფიციალური სტატუსი აზერბაიჯანის მთავრობაში, ასევე ქვეყნის ამჟამინდელმა პრეზიდენტმა, ილჰამ ალიევმა, არაერთხელ განაცხადა, რომ სომხეთის დღევანდელი ტერიტორია არის „ძველი თურქული და აზერბაიჯანული მიწების ნაწილი“.[2]
დემოგრაფიული საფუძველი
რედაქტირებამეთოთხმეტე საუკუნის შუა წლებამდე სომხები აღმოსავლეთ სომხეთში უმრავლესობას წარმოადგენდნენ.[3] XIV საუკუნის დასასრულს, თემურლენგის ლაშქრობის შემდეგ, რეგიონში ისლამი გახდა დომინანტური რელიგია, ხოლო სომხები გახდნენ უმცირესობა აღმოსავლეთ სომხეთში.[3] საუკუნეების განმავლობაში მუდმივი ომების შემდეგ ბევრი სომეხი იძულებული გახდა ემიგრაციაში წასულიყო და სხვაგან დასახლებულიყო. 1604-1605 წლებში სომეხთა და მუსულმანთა მასიურად გადასახლების შემდეგ, [4] მათი რიცხვი კიდევ უფრო მეტად შემცირდა.
ირანელი სომხების მთლიანი მოსახლეობის დაახლოებით 80%-ს შეადგენდნენ მუსლიმები (სპარსელები, თურქები და ქურთები), ხოლო ქრისტიანი სომხების რაოდენობა დაახლოებით 20%-ს უდრიდა.[5] გულისტანის საზავო ხელშეკრულების (დაიდო 1813 წელს) და თურქმენჩაის ზავის (დაიდო 1828 წელს) შედეგად ირანი იძულებული გახდა დაეტოვებინა სომხეთის ტერიტორიები (რომელიც დღესაც ასევე წარმოადგენს სომხეთის რესპუბლიკის ნაწილს), რეგიონი კი გადაეცა რუსეთის იმპერისა.[6][7]
მას შემდეგ, რაც რუსეთის ადმინისტრაციამ ირანის შემადგენლობაში მყოფი სომხური ნაწილი დაიპყრო, ეთნიკური გადანაწილება შეიცვალა რეგიონში და ამრიგად, ოთხ საუკუნეზე მეტი ხნის შემდეგ, სომეხებმა დაიწყეს ეთნიკური უმრავლესობის ფორმირება ისტორიული სომხეთის ნაწილებში.[8] რუსეთის ახალმა ადმინისტრაციამ ხელი შეუწყო ეთნიკური სომეხი მოსახლეობის ამ რეგიონებში ჩამოსახლებას. შედეგად, 1832 წლისთვის, ეთნიკურ სომეხთა რიცხვი თანხვედრაში იყო მუსულმანების რიცხვთან.[5] მიუხედავად ამისა, ქალაქი ერევანი მეოცე საუკუნემდე მაინც გამოირჩეოდა მუსულმანთა უმრავლესობით.[9] მოგზაურ ჰ. ლინჩის თანახმად, 1890-იანი წლების დასაწყისში ქალაქი დასახლებული იყო დაახლოებით 50% სომხებით და 50% მუსულმანებით (აზერბაიჯანელები და სპარსელები). [10]
XX საუკუნის დასაწყისში ზანგეზურში 149 აზერბაიჯანული, 91 ქურთული და 81 სომხური სოფელი იყო.[11] მოგზაურმა ლუიჯი ვილარმა 1905 წელს განაცხადა, რომ ერევანში თათრები (თანამედროვე აზერბაიჯანელები), ძირითადად, უფრო მდიდრები იყვნენ, ვიდრე სომხები, და ფლობდნენ თითქმის მთელ ქვეყანას.[12]
ზოგიერთი აზერბაიჯანული წყარო ირწმუნება, რომ ამჟამად სომხეთში არც ერთი აზერბაიჯანელი არ ცხოვრობს.[13]
ლიტერატურა
რედაქტირება- Bournoutian, George A. (1980). „The Population of Persian Armenia Prior to and Immediately Following its Annexation to the Russian Empire: 1826-1832“. The Wilson Center, Kennan Institute for Advanced Russian Studies. მითითებულია ერთზე მეტი
|author=და|last1=(დახმარება); დამოწმება journal საჭიროებს|journal=-ს (დახმარება)CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link) - Bournoutian, George A. (2004). „ḤOSAYNQOLI KHAN SARDĀR-E IRAVĀNI“. Encyclopaedia Iranica, Vol. XII, Fasc. 5. pp. 519–520.CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link)
- Bournoutian, George A. (2006) A Concise History of the Armenian People, 5, Costa Mesa, California: Mazda Publishers, გვ. 214–215. ISBN 1-56859-141-1.
- Kettenhofen, Erich; Bournoutian, George A.; Hewsen, Robert H. (1998). „EREVAN“. Encyclopaedia Iranica, Vol. VIII, Fasc. 5. pp. 542–551. მითითებულია ერთზე მეტი
|author3=და|last3=(დახმარება)CS1-ის მხარდაჭერა: ref=harv (link) - Mikaberidze, Alexander (2015) Historical Dictionary of Georgia, 2, Rowman & Littlefield. ISBN 978-1442241466.
- Payaslian, Simon (2007) The History of Armenia: From the Origins to the Present. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0230608580.
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ „Present-day Armenia located in ancient Azerbaijani lands - Ilham Aliyev“. News.Az. October 16, 2010. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ივლისი 21, 2015.
- ↑ See, for example, Ilham Aliyev's speech in Baku. "We do not argue any territorial claim against Armenia. However we can, because the territory which present-day Armenia locates is an ancient Turk and Azerbaijani land"
- ↑ 3.0 3.1 Bournoutian 1980, pp. 11, 13–14.
- ↑ Arakel of Tabriz. The Books of Histories; chapter 4. Quote: "[The Shah] deep inside understood that he would be unable to resist Sinan Pasha, i.e. the Sardar of Jalaloghlu, in a[n open] battle. Therefore he ordered to relocate the whole population of Armenia - Christians, Jews and Muslims alike, to Persia, so that the Ottomans find the country depopulated."
- ↑ 5.0 5.1 Bournoutian 1980, pp. 12–13.
- ↑ Bournoutian 1980, pp. 1–2.
- ↑ Mikaberidze 2015, p. 141.
- ↑ Bournoutian 1980, p. 14.
- ↑ Bournoutian 1980, p. 13.
- ↑ Kettenhofen, Bournoutian & Hewsen 1998, pp. 542–551.
- ↑ Кавказский календарь на 1900 г., III Отдел. Статист. свед. с. 42-43, Елизаветпольская губерния. Свод статистических данных извлеченных из посемейных списков населения Кавказа., Тифлис, 1888, с.V
- ↑ Fire and Sword in the Caucasus by Luigi Villari. London, T. F. Unwin, 1906: p. 267
- ↑ http://azpress.az/view/default.phtml?sectionid=94§=1182&action=full დაარქივებული 2010-10-15 საიტზე Wayback Machine. Qərbi Azərbaycanla bağlı toponimlər barədə nə bilirik], Sevinj Rza qizi 2010, azpress.az, 6 August, access date: 2 October 2010