გულისტან-ბაიათი-შირაზი
„გულისტან-ბაიათი-შირაზი“ (აზერ. "Gülüstan Bayatı-Şiraz") — სიმფონიური მუღამი, რომელიც 1971 წელს აზერბაიჯანელმა კომპოზიტორმა ფიქრეთ ამიროვმა შექმნა. ეს ნაწარმოები მისი მესამე ნამუშევარია სიმფონიური მუღამის ჟანრში და მნიშვნელოვანია, რადგან იგი მის მიერ ადრე დაწერილ ორ ცნობილ სიმფონიურ მუღამს – „შურსა“ და „ქურდ-ოვშარს“ მოჰყვება.
| „გულისტან-ბაიათი-შირაზი“ | |
|---|---|
| ფიქრეთ ამიროვი | |
| მშობ. სახელი | (აზერ. "Gülüstan Bayatı-Şiraz") |
| ჟანრი | სიმფონიური მუღამი |
| პრემიერა | |
| თარიღი | 1971 |
| ადგილი | მოსკოვის კონსერვატორია |
| დირიჟორი | გენადი როჟდესტვენსკი |
წინა ნაწარმოებებისგან განსხვავებით, „გულისტან-ბაიათი-შირაზი“ მუღამის ტრადიციულ სტრუქტურას გაცილებით თავისუფლად ერწყმის. ამიროვი აქ მუღამის ემოციურ ატმოსფეროსა და მელოდიურ-რიტმულ მახასიათებლებზე მეტ ყურადღებას ამახვილებს, ვიდრე მის სტრუქტურულ წესებზე. კომპოზიტორი ტრადიციულ კანონებს ემიჯნება და თანმიმდევრული განვითარების პრინციპს თავს ანებებს. ამ სიმფონიურ მუღამში სექციები ტრადიციული ფორმით არაა გამოყოფილი, რაც ნაწარმოების მელოდიური ფორმისადმი თავისუფალ მიდგომასა და მუღამურ ინტერპრეტაციას უსვამს ხაზს.
ნაწარმოები პირველად 1971 წლის 8 ოქტომბერს მოსკოვის სახელმწიფო კონსერვატორიის დიდ სცენაზე VII საერთაშორისო მუსიკალური კონგრესის ფარგლებში შესრულდა. ეს კონგრესი იუნესკოს მიერ იყო ორგანიზებული. ნაწარმოები საკავშირო რადიოს დიდმა სიმფონიურმა ორკესტრმა გენადი როჟდესტვენსკის დირიჟორობით შეასრულა[1].
„გულისტან-ბაიათი-შირაზი“ არა მხოლოდ ამიროვის უნიკალურ სტილს წარმოაჩენს, არამედ აზერბაიჯანული მუსიკალური კულტურისა და ტრადიციული მუღამის თანამედროვე მუსიკალურ სამყაროში ინტეგრაციის მნიშვნელოვან ნაბიჯსაც წარმოადგენს.
ფორმა და სტრუქტურა
რედაქტირებასიმფონიური მუღამი „გულისტან ბაიათი-შირაზი“ იწყება სოლური კონტრაბასით, რომელიც ნარატიული და იდუმალი ხასიათის მძიმე შესავალს ქმნის.
შესავალს მოსდევს „უზალი“, საცეკვაო, მკაფიო რიტმული ფორმა, რომელიც კვადრატულ სტრუქტურაზეა აგებული. ეს განწყობა სიმფონიური მუღამის ზოგად მიმდინარეობას ცვლის, რაც კომპოზიციის მოძრაობას დინამიკურ ხასიათს სძენს.
სიმფონიური მუღამი „გულისტან ბაიათი-შირაზი“ შედგება სამი ძირითადი ნაწილისგან, რომელთაგან მეოთხე და მეხუთე ნაწილები პირველი ორი ნაწილის ოქტავას იმეორებს. კომპოზიციაში სონატის ფორმის ზოგიერთი ელემენტიც შეიმჩნევა, რაც ნაწარმოებს კლასიკური მუსიკის ელემენტებთან აკავშირებს.
მთავარი თემა ექსპრესიული ხასიათისაა და მუღამის ინტონაციებს ეფუძნება. თემა შესრულებულია ჰაფიზის ტექსტის მიხედვით, რაც ნაწარმოებს პოეტურობას სძენს. ცენტრალური განყოფილება აშუღური მუსიკალური ტრადიციის გავლენას ასახავს.
ფიქრეთ ამიროვი „გულისტან ბაიათი-შირაზში“ მხოლოდ „ბაიათი-შირაზის“ ტრადიციული ლადით არ შემოიფარგლება. მაგალითად, აშუღური ჰანგების განყოფილება „შურ“ რეჟიმშია წარმოდგენილი, ხოლო „ვაგზალი-მირზეი“ შესრულებულია „სეიგაჰის“ მოტივში. ნაწარმოების ბოლოს შესავლის თემა მეორდება, რაც კომპოზიციას მძლავრ და ემოციურად დასრულებულ ხასიათს ანიჭებს. ეს თვისება ამიროვის სხვა სიმფონიურ მუღამს – „შურსაც“ ახასიათებს[2].
„გულისტან ბაიათი-შირაზი“ კიდევ ერთი თვალსაჩინო მაგალითია იმისა, თუ როგორ შეუძლია კომპოზიტორს ორი განსხვავებული მუსიკალური სისტემა – ტრადიციული და სიმფონიური მუღამი – ჰარმონიულად და შემოქმედებითად გააერთიანოს. ამიროვი ამ ნაწარმოებში ტრადიციული მუღამის მელოდიურ და რიტმულ ელემენტებს უფრო თავისუფლად ეკიდება, რაც მუსიკას კიდევ უფრო დიდ მხატვრულ ღირებულებას სძენს.
პოპულარულ კულტურაში
რედაქტირებასიმფონიური მუღამი „გულისტან ბაიათი-შირაზი“ არა მხოლოდ კლასიკური მუსიკის სამყაროშია აღიარებული, არამედ პოპულარულ კულტურაზეც მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა.
1972 წელს ამ ნაწარმოებზე დოკუმენტური ფილმი გადაიღეს, რომლის პრემიერა მოსკოვში გაიმართა. ფილმი გადაღებულია აზერბაიჯანული კინოსტუდია „აზერბაიჯანფილმის“ მიერ, რეჟისორი არიფ გაზიევი, ხოლო სცენარის ავტორი – ისხაგ იბრაგიმოვი გახლდათ. ეს დოკუმენტური ნამუშევარი ამიროვის სიმფონიური მუღამის უნიკალურ მხატვრულ ღირებულებასა ნათლად წარმოაჩენს და მის მნიშვნელობას როგორც აზერბაიჯანული, ასევე მსოფლიო მუსიკალური მემკვიდრეობისთვის[3].
1997 წელს სიმფონიური მუღამის ეს ნიმუში მსოფლიო სპორტის არენაზეც ყურადღების ცენტრში მოექცა. ლოზანაში (შვეიცარია) გამართულ ფიგურულ სრიალში მსოფლიო ჩემპიონატზე ამერიკელმა მოციგურავე მიშელ კვანმა ამ მუსიკალურ ნაწარმოებით წარდგა პუბლიკის წინაშე[4]. მისი გამოსვლა გამოირჩეოდა ემოციურობით და მუსიკის სიღრმისეულ აღქმით, რაც კიდევ ერთხელ მიუთითებს „გულისტან ბაიათი-შირაზის“ უნივერსალურ მხატვრულ ენაზე, რომელიც საზღვრებს სცდება.
ეს მაგალითები ადასტურებს, რომ „გულისტან ბაიათი-შირაზი“ არის არა მხოლოდ აზერბაიჯანული მუსიკალური მემკვიდრეობის უმნიშვნელოვანესი ნაწილი, არამედ ნაწარმოები, რომელიც მუდმივად პოულობს ახალ გზებს, შეეხოს და შთააგონოს სხვადასხვა კულტურა და აუდიტორია.
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Успех нового симфонического мугама Фикрета Амирова, АзерТАдж, 1971.
- ↑ Тахмиракызы Саадет. Фикрет Амиров = Fikrət Əmirov. — Баку: Aspoliqraf, 2012.
- ↑ Fikrət Əmirov - "Gülüstan Bayatı-Şiraz" sənədli film
- ↑ The orchestral works of Azerbaijani composer Fikrat Amirov