ვიკიპედია

გერმანული ენის ისტორიის პერიოდიზაცია

გერმანული ენის ისტორიული განვითარების უწყვეტი პროცესის ცალკეული, დროითად ხელმოსაჭიდი და დამაჯერებლად არგუმენტირებადი საფეხურების მიხედვით დაყოფას არაერთგვაროვნად უდგებიან ენის ისტორიკოსები. ამის მიზეზი ისაა, რომ არ არსებობს ერთიანი აზრი იმის შესახებ, თუ რომელი კრიტერიუმები უნდა დაედოს ენის პერიოდიზებას საფუძვლად, და რა წონა უნდა ჰქონდეს სხვადასხვა ასპექტთა შორის მოპოვებულ კრიტერიუმებს. ჯერ კიდევ არ მოიპოვება ენის განვითარების პერიოდიზაციის საყოველთაოდ აღიარებული თეორია (შდრ. თორსტენ როელკე 1995; 1998), თუმცა საკითხავი ის არის, არის თუ არა საერთოდ შესაძლებელი ოდესმე ისეთი უნივერსალური თეორიის გამომუშავება, რომელიც გამოდგებოდა ნებისმიერი ენის ისტორიული განვითარების საფეხურების დასადგენად. (შდრ. ვილჰელმ შმიდტი 2007).
დღემდე გამოყენებული, ან დისკუტირებული კრიტერიუმების ჩამოყალიბება კი შემდეგნაირად ჩამოყალიბების საშუალებას იძლევა:

1. ენობრივი კრიტერიუმები: ამ კრიტერიუმებში ერთმანეთისაგან უნდა გაიმიჯნოს ენის სისტემა და ენის გამოყენება (შესაბამისად ენის ცვალებადობის დონეები); თორსტენ როელკე (2000, 369) ამ თვალსაზრისით საუბრობს ენის ტიპოლოგიურ კრიტერიუმებზე.
2. სოციოლინგვისტური კრიტერიუმები: აქ ენის ვარიეტეტები (ანუ ენის სახესხვაობები) და მათი ურთიერთკავშირებია მნიშვნელოვანი, ანუ უცხოურ ენათა როლი და მათი გავლენა გერმანულ ენაზე, შედარებით ნაკლები, მაგრამ მაინც გასათვალისწინებელია აგრეთვე სხვა ენობრივი სივრცეების, ენობრივი ჯგუფების, გარკვეული პიროვნებების სამაგალითო (სანიმუშო) ზემოქმედება; ენობრივი ცნობიერების მქონე ენის თანამეწილეთა ენობრივი რეფლექსიები; (თორსტენ როელკე 1995; ვოლფი 1997)
3. გარეენობრივი კრიტერიუმები, განსაკუთრებით კი ისტორიული, სოციალ-ისტორიული, ეკონომიური და კულტურული ფაქტორები;
4. დღესდღეობით პრაგმატული და მედიაისტორიული კრიტერიუმებიც უფრო დიდი ყურადღების ქვეშ (შდრ. პეტერ პოლენცი 2000, 101) ექცევა, თუმცა აღსანიშნავია ისიც, რომ მათი თვალნათლივ ცხადი გამოყოფა მოცემული 2-ე ჯგუფის კრიტერიუმებისაგან ძალიან რთულია.

პეტერ ერნსტი (2005, 19) განასხვავებს ორ მთავარ ჯგუფს, შიდაენობრივი და გარეენობრივი კრიტერიუმებისა. პრობლემატურია მხოლოდ ამ ორი ჯგუფის კულტურის ისტორიის, ხელოვნების ისტორიის პოლიტიკურ და საზოგადოებრივი კრიტერიუმებში განთავსება, რადგან ამ ფაქტორების ერთმანეთისაგან დაცილება შეუძლებელია.

ლიტერატურა

რედაქტირება
  • Bach, Adolf: Geschichte der deutschen Sprache. 9., durchges. Aufl. Wiesbaden: VMA, 1986.
  • Baugh, Albert C. / Cable, Thomas: A History of the English Language. London et al.: Routledge & Paul, 1978.
  • Bergmann, Rolf / Pauly, Peter / Moulin-Frankhänel, Claudine: Alt- und Mittelhochdeutsch. Arbeitsbuch zur Grammatik der älteren deutschen Sprachstufen und zur deutschen Sprachgeschichte. Von Rolf Bergmann und Peter Pauly. 4., erw. Aufl. Bearb. v. Rolf Bergmann u. Claudine Moulin-Frankhänel. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1993.
  • Bergmann, Rolf / Pauly, Peter / Moulin-Frankhänel, Claudine: Neuhochdeutsch. Arbeitsbuch zur Grammatik der deutschen Gegenwartssprache. Von Rolf Bergmann und Peter Pauly. 4., erw. Aufl. Bearb. v. Rolf Bergmann u. Claudine Moulin-Frankhänel. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1992.
  • Boor, Helmut de / Wisniewski, Roswitha: Mittelhochdeutsche Grammatik. Von Helmut de Boor und Roswitha Wisniewski. 9. um eine Satzlehre erw. Aufl. Berlin / New York: de Gruyter, 1984. (= Sammlung Göschen; 2209).
  • Braun, Peter: Tendenzen in der deutschen Gegenwartssprache. Sprachvarietäten. 4. Aufl. Stuttgart / Berlin / Köln: Kohlhammer, 1998. (=Urban TB; 297).
  • Braune, Wilhelm / Ebbinghaus, Ernst A. [Bearb.]: Abriss der Althochdeutschen Grammatik. Mit Berücksichtigung des Altsächsischen. Von Wilhelm Braune. 15., verb. Aufl. Bearb. v. Ernst A. Ebbinghaus. Tübingen: Niemeyer, 1989. (= Sammlung kurzer Grammatiken germanischer Dialekte; C, Abrisse; 1).
  • Braune, Wilhelm / Ebbinghaus, Ernst A. [Bearb.]: Gotische Grammatik. Mit Lesestücken und Wörterverzeichnis. 19. Aufl. Neubearb. v. Ernst A. Ebbinghaus. Tübingen: Niemeyer, 1981. (= Sammlung kurzer Grammatiken germanischer Dialekte; A, Hauptreihe; 1).
  • Bußmann, Hadumod: Lexikon der Sprachwissenschaft. 3., aktualis. u. erw. Aufl. Stuttgart: Kröner, 2002.

რესურსები ინტერნეტში

რედაქტირება
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=გერმანული_ენის_ისტორიის_პერიოდიზაცია&oldid=4227487“-დან