ბიოცენოზი

ბიოცენოზი (ბერძნ. βίος — სიცოცხლე და κοινός — საერთო) — იმ მცენარეთა, ცხოველთა და მიკრობთა ერთობლიობა, რომლებიც ხმელეთის ან წყალსატევის რომელიმე უბანში სახლობენ და გარკვეული დამოკიდებულება აქვთ როგორც ერთიმეორესთან, ისე გარემოს აბიოტურ ფაქტორებთან.

წყლის ეკოსისტემები და კვების ჯაჭვის ეკოლოგიური რეგიონი

ტერმინი ბიოცენოზი შემოიღო გერმანელმა ბიოლოგმა კარლ მებიუსმა (1877). ბიოცენოზი ბიოგეოცენოლოგიის ორგანიზმთა კომპლექსია, რომელიც ყალიბდება არსებობისათვის ბრძოლის, ბუნებრივი გადარჩევისა და ევოლუციის სხვა ფაქტორთა გავლენით. ნივთიერებათა ბიოგენურ მიმოქცევაში მონაწილეობის მიხედვით ბიოცენოზში განირჩევა ორგანიზმთა შემდეგი ჯგუფი:

პროდუცენტები (წარმომქმნელები) - ავტოტროფული ორგანიზმები, რომლებიც არაორგანული ნივთიერებისაგან ორგანულს ქმიან. ყველა ბიოცენოზში ძირითადი პროდუცენტებია მწვანე მცენარეები.

პროდუცენტების მოქმედება განაპირობებს ბიოცენოზში ორგანულ ნივთიერებათა დაგროვებას.

კონსუმენტები (მომხმარებლები) - ჰეტეროტროფული ორგანიზმები, რომლებიც ავტოტროფულთა ხარჯზე იკვებებიან. პირველი რიგის კონსუმენტებია ბალახის მჭამელი ცხოველები, აგრეთვე პარაზიტული ბაქტერიები, სოკოები და სხვ. უქლოროფილო მცენარეები, რომლებიც ცოცხალი მცენარეების ხარჯზე

ვითარდებიან.

მეორე რიგის კონსუმენტებია მტაცელბები და ბალახის მჭამელი ორგანიზმების პარაზიტები. არიან მესამე და მეოთხე რიგის კონსუმენტებიც (ზეპარაზიტები, სუპერპარაზიტები და მათი მსგავსნი), მაგრამ კვების ჯაჭვებში 5 რგოლზე მეტი არ არის. ყოველ მომდევნო ტროფიკულ დონეზე ბიომასის რაოდენობა მკვეთრად კლებულობს.

ბიოცენოზში ორგანიზმების ურთიერთკავშირი მრავალგვარია. გარდა ტროფიკული კავშირისა, რომლებიც განსაზღვრავს კვების ჯაჭვს, არსებობს ისეთი კავშირებიც, სადაც ზოგი ორგანიზმი სხვა ორგანიზმისათვის სუბსტრატია (ტოპიკური კავშირები), ქმნის მიკროკლიმატს და სხვ. ხშირად ბიოცენოზში შეინიშნება სახეობათა ისეთი ჯგუფები, რომლებიც დაკავშირებული არიან გარკევულ სახეობასთან და მთლიანად მასზე არიან დამოკიდებული (კონსორციები).

ბიოცენოზი იყოფა უფრო მცირე დაქმვემდებარებულ ერთეულებად — მეროცენოზებად, ე.ი. კანონზომიერად ჩამოყალიბებულ კომპლექსებად, რომლებიც მთლიანად ბიოცენოზეა დამოკიდებული (მაგ.: მუხნარში ლპობადი მუხის ძირკვში მობინადრეთა კომპლექსი). ბიოცენოზი დიალექტიკურად განვითარებული ერთიანობაა. იცვლება მასში შემავალი კომპონენტების ცხოველმოქმედებით, რაც განაპირობებს ბიოცენოზის კაონონზომიერ ცვალებადობასა და შენაცვლებას (სუქცესიები), რომლებიც შეიძლება გამოიწვიონ მკვეთრად დარღვეული ბიოცენოზის აღდგენა.

ცნობილია გაჯერებული და გაუჯერებელი ბიოცენოზებიც. გაჯერებულ ბიოცენოზში ყველა სასიცოცხლო ნიში დაკავებულია და ახალი სახეობის შესახლება შეუძლებელია, თუ არ მოისპო ან არ გაძევდა რომელიმე იქ არსებული კომპონენტი. გაუჯერებელ ბიოცენოზში შესაძლებელია ყოველგვარი სახეობის შესახლება იქ არსებული კომპონენტის გაუძევებლად.

იხილეთ აგრეთვე

რესურსები ინტერნეტში

ბიოცენოზი

ლიტერატურა

ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 2, თბ., 1977. — გვ. 397.
Tischler W., Synökologie der Landtiere, Stuttg., 1955;
Balogh J.. Lebensgemeinschaften der Landtiere, Bdpst — B., 1958;
Kormondy Е. J., Readings in ecology, L., 1965;
Кашкаров Д. Н., Основы экологии животных, 2 изд., Л., 1945;
Гиляров М. С., Вид, популяция и биоценоз, "Зоологический журнал", 1954, т. 33, в. 4;
Наумов Н. П., Экология животных, 2 изд., М., 1963;
Одум Е., Экология, М., 1968.