ჰექსაგრაფი
ჰექსაგრაფი (ძვ. ბერძნ. ἕξ, héx „ექვსი“ და ძვ. ბერძნ. γράφω, gráphō „ვწერ“) — ექვსი ასოს თანმიმდევრობა, რომელიც გამოიყენება ერთი ხმის (ფონემები) ან ხმების კომბინაციების წარმოსადგენად და არ შეესაბამება ასოების ინდივიდუალურ სიდიდეს. ისინი გვხვდებიან მხოლოდ ირლანდიურ ორთოგრაფიაში, სადაც შესაძლებელია მათი უმრავლესობის გაანალიზება, როგორც ტეტრაგრაფს პლუს ხმოვნები e ან გვერდითი i, ან რომ მივუთითოთ, რომ მეზობელი თანხმოვნები პალატალიზირდებიან. მაგრამ, ყველა ირლანდიური ჰექსაგრაფი არ ანალიზირდება ასეთი გზით. მაგალითად ჰექსაგრაფი oidhea წარმოადგენს იმავე ხმას (დაახლოებით როგორც დიფთონგი ინგლისურ სიტყვაში „write“), როგორც ტრიგრაფი adh და ასეთივე ეფექტით მეზობელ თანხმოვნებში.
ექვსასოიანი თანმიმდევრობა schsch არსებობს გერმანულ ენაში, მაგალითად, სახელში Eschscholz, მაგრამ ეს შეიძლება ჩავთვალოთ არა, როგორც ჰექსაგრაფი, არამედ როგორც გაორმაგებული ტრიგრაფი sch იმისთვის, რომ ვაჩვენოთ მომდევნო ხმოვანის სიმოკლე. ამას გარდა, რუსული ასო Щ გერმანულ ენაზე ტრანსკრიპტირებულია, როგორც schtsch, ანუ shtsh, štš და šč ტრანსკრიპტირების ანალოგიურად.
ჰექსაგრაფების სია რედაქტირება
ირლანდიური ჰექსაგრაფები რედაქტირება
გამოიყენება პალატალიზებულ (რბილი, „ვიწრო“) და ველარიზებულ (მაგარი, „ფართე“) თანხმოვანს შორის.
- ⟨eidhea⟩ და ⟨eighea⟩ — ორივე გამოიყენება ხმა /əi̯/-ს დასაწერად. ზოგიერთი სიტყვა პირველი ჰექსაგრაფით: eidheann „სურო“, feidheartha „ღარიბი“. და მეორე ჰექსაგრაფით: leigheas „მკურნალობა“, deideigheanna „რბილი სათამაშოები“, deighealfaidh „გავყოფ“.
გამოიყენება ორ რბილ თანხმოვანს შორის:
- ⟨eabhai⟩ და ⟨eamhai⟩ — ორივე გამოიყენება ხმა /əu̯/-ს ან ქალაქ დონეგოლის /oː/ დასაწერად. ზოგიერთი სიტყვა პირველი ჰექსაგრაფით: breabhaid „გავარდნა“, deabhaidh „სიჩქარე, სროლა“, feabhais „გაუმჯობესება“, leabhair „წიგნები“, meabhair „გაფიქრება“. სიტყვები მეორე ჰექსაგრაფით: creamhaigh „ნიორი“, sceamhaim „მე ვყეფავ“, seamhain „სიმპტომატიკა“, sleamhain „სრიალა“, teamhair „ბორცვი“.
- ⟨eadhai⟩ გამოიყენება ხმა /əi̯/-ს ან ქალაქ დონეგოლის /eː/ დასაწერად. ზოგიერთი სიტყვა ჰექსაგრაფით: feadhain „ჯარი“, Gairmleadhaigh „გორმლი“ (გვარი), ghleadhair „დარტყმა“.
გამოიყენება ორ მაგარ თანხმოვანს შორის:
- ⟨oidhea⟩ და ⟨oighea⟩ — ორივე გამოიყენება ხმა /əi̯/-ს დასაწერად. სიტყვა პირველი ჰექსაგრაფით: oidheanna „ბედი“. სიტყვები მეორე ჰექსაგრაფით: Baoighealláin „ბოილანი“ (გვარი), broigheall „დიდი ჩვამა“, oigheann „ღუმელი“, oighear „ყინული“, poigheachán „ნიჟარა“ (ლოკოკინა).