ჰამიდა მამედყულიზადე
ჰამიდა ხანუმ აჰმედ ბეგ-ყიზი მამედყულიზადე (ქალიშვილობაში ჯავანშირი; აზერ. Həmidə xanım Əhməd bəy qızı Məmmədquluzadə-Cavanşir) — აზერბაიჯანის განმანათლებლებიდან ერთ-ერთი პირველთაგანი, საზოგადო მოღვაწე, მწერლისა და პუბლიცისტის ჯალილ მამედყულიზადეს მეუღლე.[1]
| ჰამიდა ხანუმ მამედყულზადე | |
|---|---|
| დაბადების სახელი | 1873 |
| დაბადების თარიღი | ქიაჰრიზლი, შუშის მაზრა, ელიზავეტპოლის გუბერნია |
| გაუჩინარდა |
1955 ბაქო, აზერბაიჯანის სსრ |
| მოქალაქეობა |
 სსრკ |
| პროფესია | ქველმოქმედება, პუბლიცისტიკა |
| მეუღლე(ები) |
იბრაჰიმ ბეგ დავატდაროვი (1902-წლამდე); ჯალილ მამედყულიზადე (1907-1932) |
| მშობლები | მამა: ახმედ ბეგ ჯავანშირი |
ბიოგრაფია
რედაქტირებაჰამიდა ხანუმ ჯავანშირი დაიბადა 1873 წელს შუშის მაზრის სოფელ ქიაჰრიზლიში (ახლანდელი აზერბაიჯანის აღჯაბედის რაიონში) ახმედ ბეგ ჯავანშირის ოჯახში. მან მიიღო საშინაო საერო განათლება ორ ენაზე. იგი კარგად ფლობდა როგორც აზერბაიჯანულს ასევე რუსულსაც. შემდგომ მან დაიწყო თვითგანათლება, ბევრს კითხულობდა, რის გამოც იგი გახდა იმ დროის აზერბაიჯანის ერთ-ერთი ყველაზე განათლებული ქალი.[1][2]
80-იან წლებში გათხოვდა მეფის არმიის პოლკოვნიკზე იბრაგიმ-ბექ დავატდაროვზე. იბრაგიმ-ბექთან ქორწინებაში ჰამიდა-ხანუმს ორი შვილი ჰყავდა. 1902 წელს იბრაგიმ-ბექი გარდაიცვალა და ჰამიდა-ხანუმი ორი ბავშვით თავის მშობლიურ სოფელ კიახრიზლში დაბრუნდა, სადაც მამისგან მემკვიდრეობად დატოვებული მამულის მმართველობით დაკავდა.[1]
1905 წელს მამამისის ახმად ბეგ ჯავანშირის ხელნაწერების გამოქვეყნების მიზნით, რომელიც შედგებოდა საბავშვო მოთხრობებისგან და თარგმანებისგან, ჰამიდა ხანუმი გადმოსახლდა თბილისში. მან წარუდგინა ხელნაწერები გამომცემლობა „გეირათს“. თბილისშივე გაიცნო ჯალილ მამედკულუზადე. 1907 წლის 15 ივნისს მათ იქორწინეს.[1]
მშობლიურ სოფელ კიახრიზლში ჰამიდა-ხანუმ ჯავანშირმა გახსნა საავადმყოფო, საქსოვი ფაბრიკა, ხოლო 1909 წელს მეუღლის ჯალილ მამედყულზადეს დახმარებითა და მონაწილეობით — სკოლა 30 ბიჭისა და 10 გოგონასათვის. ჰამიდა-ხანუმ ჯავანშირი იყო კავკასიელ მუსულმან ქალთა საქველმოქმედო საზოგადოების ერთ-ერთი დამაარსებელი (1906–1917). 1912 წელს ის გამოვიდა ამიერკავკასიის ბამბის მწარმოებელთა მე-13 ყრილობაზე, სადაც წარმოების ამ მიმართულების გაუმჯობესების წინადადებით წარდგა. 1911 წელს ჰამიდა-ხანუმმა დიდი ძალისხმევა გამოიჩინა ავადმყოფობაში მყოფი პოეტის მირზა ალეკპერ საბირის გამოსაჯანმრთელებლად. ჰამიდა-ხანუმს დიდი წვლილი მიუძღვის ჟურნალ „მოლა ნასრედინის“ გამოცემაში, რომელიც ქალთა თავისუფლების პრობლემებს აშუქებდა.[1]
საბჭოთა ძალაუფლების პირველ წლებში ჰამიდა-ხანუმ ჯავანშირი ცხოვრობდა მშობლიურ სოფელ კიახრიზლში. თავად-აზნაურული წარმომავლობის გამო მას პრობლემები შეექმნა: კუთვნილი მამული ჩამოერთვა, წაერთვა ხმის უფლება. შემდგომ ის გადავიდა ბაქოში, სადაც ცხოვრობდა სიცოცხლის ბოლომდე. მეუღლის გარდაცვალების შემდეგ დაკავებული იყო მამედყულზადეს შემოქმედების პროპაგანდით, თარგმანებითა და მისი ნაწარმოებების პუბლიკაციით. დაწერა მოგონებები ჯალილ მამედყულზადეზე, საბირზე და თავის მამაზე ახმედ-ბექ ჯავანშირზე. თარგმნა აზერბაიჯანელი მწერლების, მათ შორის ჯალილ მამედყულზადეს მთელი რიგი ნაწარმოებები რუსულ ენაზე. ჰამიდა-ხანუმ ჯავანშირი ცნობილი იყო როგორც ფოლკლორისტი, აგროვებდა აზერბაიჯანული ხალხური შემოქმედების ზეპირსიტყვიერებას, მოთხრობებს ისტორიული პიროვნებების შესახებ.[1] გარდაიცვალა 1955 წელს ბაქოში. დაკრძალულია ღვაწლმოსილ მოღვაწეთა საპატიო ხეივანში მეუღლის ჯალილ მამედყულზადეს გვერდით.[1]
ლიტერატურა
რედაქტირება- Мамедкулизаде Г. Мои воспоминания о Джалиле Мамедкулизаде / Подготовка текста, предисловие и комментарии Аббаса Заманова, редактор Азиз Шариф. — Баку: Элм, 1970. — 179 c.