ანარქიზმი: განსხვავება გადახედვებს შორის

არ არის რედაქტირების რეზიუმე
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary
იარლიყები: რედაქტირება მობილურით საიტის რედაქტირება მობილურით
No edit summary
ხაზი 1:
{{ექსპერტი}}
[[ფაილი:Anarchy-symbol.svg|მინი|ანარქიზმის სიმბოლო]]
'''ანარქიზმი''' ({{lang-el|αναρχία}} - უხელისუფლეობა) — [[პოლიტიკური ფილოსოფია]], რომელიც ეწინააღმდეგება მმართველობის ყველა ფორმას და საშუალებას. კერძოდ, ანარქისტები უარყოფენ [[სახელმწიფო]]ს, პოლიტიკური ხელისუფლების, ანსახელმწიფოს რაიმეპოლიტიკური ორგანიზაციის ყველა ფორმის არსებობას. ანარქიზმი სხვაუარყოფს [[იერარქია|იერარქიული]] მმართველობის არსებობის საჭიროებას და მიისწრაფიანმიისწრაფვის მათი აღმოფხვრისკენ. ანარქიზმი ქადაგებს პიროვნების აბსოლუტურ თავისუფლებას, ხოლო საზოგადოების ეკონომიკურ საფუძვლად თვლის კერძო სკაუთრებას, გარდა [[ანარქო–კომუნიზმი]]სა.
 
[[ფაილი:WilliamGodwin.jpg|მარცხნივ|მინი|[[უილიამ გოდვინი]]]]
==ისტორია==
ანარქიზმს საფუძველი ჩაეყარა [[უილიამ გოდვინი]]ს (1756-1836) ნაწერებში. ის [[პრესვიტერიანელობა|პრესვიტერიანული]] ეკლესიის მღვდელი იყო, მიატოვა [[ეკლესია]] და [[მწერალი]] გახდა, დაწერა "კალებ„კალებ უილიამსი"უილიამსი“, სადაც ანარქისტული იდეოლოგია გადმოსცა, შექმნა ინტელექტუალთა წრე, რომელშიც შედიოდნენ მისი მეუღლე მერი უოლსთოუნქრაფთი, ახალგაზრდა მწერლები - უორდსუორთი, მისი სიძე - შელი. ისინი აკრიტიკებდნენ [[ავტორიტარიზმი|ავტორიტარიზმს]], ამტკიცებდნენ განათლების აუცილებლობას ადამიანისათვის, მიაჩნდათ, რომ თანადგომა ადამიანის ჭეშმარიტი, თანდაყოლილი თვისებაა. ანარქიზმი მოიცავდა [[უტოპია|უტოპიზმს]], [[ეკონომიკა|ეკონომიკური]] თავისუფლების იდეას, რაც პრუდონის[[პიერ-ჟოზეფ პრუდონი]]ს შრომებშია ასახული, ინდივიდუალისტურ ანარქიზმს, ლიბერტარიზმს, ეგოიზმს, ანარქო-კაპიტალიზმის თეორიებს, რევოლუციური ძალადობის კრიტიკას.
 
ანარქიიის წარმოშობა ბაკუნინისშტირნერის, [[მიხეილ ბაკუნინი]]ს, პრუდონის, დაჟ. გრავის, შმიდტის და [[პეტრე კროპოტკინი]]ს სახელებთნ არის დაკავშირებული. ტერმინი ანარქიზმი შემოიღო პრუდონმა. შტირნერი და პრუდონი არანრიქმის თეორეტიკოსები იყვნენ. პრუდონი ქადაგებდა [[კაპიტალიზმი]]ს განვითარების შეჩერებას და მისი საწყისი ფაზის აღდგენას.
ბაკუნინი შეიძლება მივიჩნიოთ ანარქიის ძირითად იდეოლოგად,ბაკუნინი [[მოსკოვი|მოსკოვში]] საკმაოდ დიდხანს ცხოვრობდა, სადაც იგი ჰეგელის და ფიხტეს ნაშრომებს აქტიურად იკვლევდა,1840 წელს იგი [[გერმანია]]ში იქნა ემიგრირებული სადაც შეუერთდა ახალგაზრდა ჰეგელიანელებს. 1848-49 წელს აქტიური მონაწილეობა მიიღო პარაღსასა და დრეზდენში განხორციელებულ რევოლუციაში.1851 წელს იგი დააპატიმრეს და [[ციმბირი|ციმბირში]] ამოაყოფინეს თავი, საიდანაც მალევე გაიქცა [[დასავლეთი ევროპა|დასავლეთ ევროპაში]] და აქტიური მოღვაწეობა დაიწყო ანარქისტული განხრით. იგი გერცენთნ და ოგაროვთან ერთად აქტიურად მონაწილეობდა, ანარქისტული მოძრაობის ორგანიზებაში. 60-იანი წლების მიწურულს მან საბოოლოოდ ჩამოაყალიბა ანარქისტული თეორია: ”სახელმწიფობრიობა და ანარქია”, სადაც მან ეკლესია და საერთოდ [[რელიგია]] პოლიტიკურ იარაღად შერაცხა. ბაკუნინმა განაცხადა, რომ რელიგია ”კოლექტიური სიგიჟეა” ეკლესიას კი ”ზეციური სამიკიტნო” უწოდა, სადაც ხალხი ცდილობს გასაჭირი დაივიწყოს. იმისათვის, რომ კაცობრიობამ ”თავისუფლების სამეფოს” მიაღწიოს, უნდა აფეთქდეს და ხალხის ცნობიერებიდან ამოძირკვოს ძალაუფლების პრინციპი. ბაკუნინი უარყოფდა საზოგადოების კლასობრივ დაყოფას და ხელისუფლების ბატონობას.
 
ბაკუნინი მიიჩნევა უფრო პრაქტიკულ პოლიტიკურ მოღვაწედ. ის მომავალი ანარქისტული საზოგადოებების სქემებს ქმნიდა. ბაკუნინი დიდხანს ცხოვრობდა [[მოსკოვი|მოსკოვში]], სადაც იგი ჰეგელის და ფიხტეს ნაშრომებს აქტიურად იკვლევდა, 1840 წელს იგი [[გერმანია]]ში იქნა ემიგრირებული სადაც შეუერთდა ახალგაზრდა ჰეგელიანელებს. 1848-49 წელს აქტიური მონაწილეობა მიიღო პარაღსასა და დრეზდენში განხორციელებულ რევოლუციაში. 1851 წელს იგი დააპატიმრეს და [[ციმბირი|ციმბირში]] ამოაყოფინეს თავი, საიდანაც მალევე გაიქცა [[დასავლეთი ევროპა|დასავლეთ ევროპაში]] და აქტიური მოღვაწეობა დაიწყო ანარქისტული განხრით. იგი გერცენთნ და ოგაროვთან ერთად აქტიურად მონაწილეობდა, ანარქისტული მოძრაობის ორგანიზებაში. 60-იანი წლების მიწურულს მან საბოოლოოდ ჩამოაყალიბა ანარქისტული თეორია: „სახელმწიფობრიობა და ანარქია“, სადაც მან ეკლესია და საერთოდ [[რელიგია]] პოლიტიკურ იარაღად შერაცხა. ბაკუნინმა განაცხადა, რომ რელიგია „კოლექტიური სიგიჟეა“ ეკლესიას კი „ზეციური სამიკიტნო“ უწოდა, სადაც ხალხი ცდილობს გასაჭირი დაივიწყოს. იმისათვის, რომ კაცობრიობამ „თავისუფლების სამეფოს“ მიაღწიოს, უნდა აფეთქდეს და ხალხის ცნობიერებიდან ამოძირკვოს ძალაუფლების პრინციპი. ბაკუნინი უარყოფდა საზოგადოების კლასობრივ დაყოფას და ხელისუფლების ბატონობას. იგი იბრძოდა სრული თვისუფლების იდეისთვის. მისი მოძღვრება გავრცელდა როგორც [[რუსეთი|რუსეთში]] ასევე [[ევროპა|ევროპულ]] და [[ლათინო ამერიკა|ლათინოამერიკულ]] ქვეყნებში. ბაკუნინის იდეების ერთ-ერთ ყველაზე დიდ მიმდევრად ითვლება [[პეტრე კროპოტკინი]], რომელმაც საფუძველი ჩუყარა ანარქისტული [[კომუნიზმი]]სანარქო–კომუნიზმის თეორიას, თუმცა ის აქტიურად უპირისპირდებოდა [[ოქტომბრის რევოლუციასრევოლუცია]]ს და [[მარქსიზმი|მარქსიზმს]] მისი იდეა იყო თვისუფალი კომუნების დაარსება.
 
1868 წელს ბაკუნინმა დააარსა [[სოციალისტური დემოკრატიის ალიანსი]] და შეეცადა შეეყვანა იგი მუშათა საერთაშორისო ორგანიზაციაში, მაგრამ ის არ მიიღეს [[პირველი ინტერნაციონალი|პირველ ინტერნაციონალში]]. ბაკუნინის მომხრეები დამარცხნდნენ პირველი ინტერნაციონალის ლონდონის კონფერენციაზე 1871 წელს და ჰააგის კონგრესზე 1872 წელს. ინტერნაციონალიდან გარიცხეს ბაკუნინი და დ. გილიომი. პირველი ინტერნაციონალის ოპოზიციონერმა ანარქისტებმა შვეიცარიაში შექმნეს [[ანარქისტული ინტერნაციონალი]], რომელმაც 1878 წლამდე იარსება. XIX საუკუნის 70-იანი წლებიდან ანარქისმის გავლენა თანდათან შესუსტდა.
== ანარქიზმი საქართველოში ==
ქართველ ანარქისტებს, [[მიხაკო წერეთელი|მიხაკო წერეთელს]] და [[ვარლამ ჩერქეზიშვილი|ვარლამ ჩერქეზიშვილს]] უდიდესი როლი მიუძღვით მსოფლიოში ანარქისტული იდეების განვითრებაში, თუმცა ევროპელი და რუსი ანარქისტებისგან განსხვავებით, [[ქართველები]] აქტიურად იბრძოდნენ ეროვნული პრინციპებისათვის.
 
მის საფუძველზე განვითარდა ახალი მიმართულება [[ანარქო–სინდიკალიზმი]]. XX საუკუნის დასაწყისიდან ანარიქზმმა განიცადა ხელახალი გამოცოცხლება. XX საუკუნეში ერთადერთი ქვეყანა, სადაც ანარქიზმს ჰქონდა შესამჩნევი გავლენა, იყო [[ესპანეთი]]. 1926 წელს შეიქმნა ანარქისტული პოლიტიკური პარტია „იბერიის ანარქისტთა ფედერაცია“. 1936-1939 წლებში [[ესპანეთის სამოქალაქო ომი]]ს დროს ესპანელი არანქისტები ორგანიძებულად იბრძოდნენ ესპანელი ნაციონალისტების წინააღმდეგ. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს შემდეგ ანარქისტები აქტიურობდნენ ესპანეთში, იტალიასა და ლათინური ამერიკის ზოგ ქვეყანაში.
სახელმწიფოებრიობის წინააღმდეგ მიმართულ ამ იდეოლოგიას მიემხრნენ ის ქართველი პოლიტიკოსები, რომლებიც ქართველი ხალხის განმათავისუფლებელ ბრძოლას ედგნენ სათავეში, ეროვნული თვითგადარჩენისათვის მთელი ცხოვრების მანძილზე იბრძოდნენ. ასეთი გამორჩეული პოლიტიკოსი იყო მიხაკო წერეთელი. მასთან ერთად, ანარქისტულ პარტიაში შედიოდნენ: ვარლამ ჩერქეზიშვილი, შალვა და კომანდო გოგელიები და სხვები. ანარქისტულმა ორგანიზაციამ ჩამოყალიბება დაიწყო 1895 წლიდან, გაძლიერდა I რევოლუციის წლებში და [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს დროს შესუსტდა, რადგან მისი ქართველი მონაწილეები ამდროს საზღვარგარეთ მოღვაწეობდნენ, 1917 წლიდან კი ანარქიზმი აღარ წარმოადგენდა რეალურ პოლიტიკურ ძალას. ქართველი ანარქისტები უკომპრომისოდ ებრძოდნენ მარქსიზმს, გმობდნენ ყოველგვარ ძალადობას, მათ შორის, მის გამოხატულებას [[სახელმწიფო]]ს სახით. მათი აზრით, მხოლოდ თავისუფალ ადამიანებს შეუძლიათ მიაღწიონ პროგრესს. ისინი ებრძოდნენ პროლეტარიატის [[დიქტატურა]]ს.
 
 
რაც შეეხება სახელმწიფოს მოსპობის ანარქისტულ თეორიას, იგი გარკვეულწილად განუხორციელებელ იდეას მიეკუთვნება, თუმცა ცენტრალიზმის წინააღმდეგ გალაშქრება, მმართველობის დეცენტრალიზაცია ყველა პროგრესულად მოაზროვნე ადამიანის იდეალი და ქვეყნის წარმატების საფუძველია. ქართველი ანარქისტების მიერ მარქსიზმის კრიტიკაც დრომ გაამართლა. ისინი იბრძოდნენ [[საქართველო]]ს ავტონომიისათვის, უფრო შორსაც მიდიოდნენ: 10-იან წლებში ქვეყნის სრულ დამოუკიდებლობას ითხოვდნენ, გამოდიოდნენ ერთა თანასწორუფლებიანობის ლოზუნგით და მათი რწმენით, მხოლოდ ეროვნული დამოუკიდებლობის მიღწევის შემდეგ შეუძლია ერს იზრუნოს თავისი სოციალური მდგომარეობის გაუმჯობესებისათვის. ქართველ ანარქისტთა შესახებ და ამ იდეოლოგიის ეროვნულ-განმათავისუფლებელ მოძრაობასთან კავშირზე მასალები მოიპოვება ს. ხუნდაძის, პ. გუგუშვილის, პრ. რატიანის, ლ. გორგილაძის, გ. ჯანგველიძის, გ. მეგრელიშვილის, ნ. გვიანიშვილის და სხვათა გამოკვლევებში.
== ანარქიზმი საქართველოში ==
საქართველოში ანარქიზმი XX საუკუნის დასაწყისში გამოჩნდა. ამ მიმართულების მიმდევრები იყვნენ [[მიხაკო წერეთელი]], [[ვარლამ ჩერქეზიშვილი]], შალვა და კომანდო გოგელიები და სხვები. ვარლამ ჩერქეზიშვილი დიდ როლს ასრულებდა საერთაშორისო დონეზე ანარქისტულ მოძრაობაში. მისი წერილები იბეჭდებოდა სხვადასხვა ენებზე. მისი ნაშრომია „მარქსიზმის დოქტრინები“, რომელჩის ჩერქეზიშვილი აკრიტიკებს [[მარქსიზმი|მარქსიზმს]]. ქართველი ანარქისტები გაძლიერდნენ [[რუსეთის რევოლუცია (1905)|1905 წლის რევოლუციის]] წლებში. ამ დროს ისინი უშვებდნენ საკუთარ ჟურნალ-გაზეთებს („ნობათი“, „მუშა“, „ხმა“). რევოლუციის დამარცხების შემდეგ ანარქისტებმა დათმეს პოზიციები. მათი ნაწილი გაერთიანდა [[სოციალისტ-ფედერალისტები]]ს პარტიაში. 1917 წლიდან ანარქიზმი საქართველოში აღარ წარმოადგენდა რეალურ პოლიტიკურ ძალას.
 
== იხილეთ აგრეთვე ==
Line 24 ⟶ 26:
 
== ლიტერატურა ==
{{ქსე|1|428-431|ნიორაძე ო., კიკვიძე ა., ლუტიძე ბ.}}
* ''რეხვიაშვილი ტ. რეხვიაშვილი, ჭიაურელი ვ. ჭიაურელი'' ფილოსოფია, თბილისი, 2006 წ. გვ. 233
 
== რესურსები ინტერნეტში ==