სომხური სამოციქულო ეკლესია: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 1:
{{სომხური სე}}
'''სომხური სამოციქულო ეკლესია''' ({{lang-hy|Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի}}; სრული დასახელება „'''სომეხთა წმინდა მართლმადიდებელი სამოციქულო ეკლესია'''“) – ერთ-ერთი უძველესი [[ქრისტიანობა|ქრისტიანული]] კონფესია მსოფლიოში, რომელიც არსებიითად განსხვავდება [[კათოლიციზმი]]სა და [[მართლმადიდებლობა|მართლმადიდებლობისგან]].
სომხური ეკლესია დაარსდა [[გრიგოლ განმანათლებელი|გრიგოლ განმანათლებლის]] მოღვაწეობის შედეგად 301 წელს. დოგმატურად ეფუძნება პირველი სამი [[მსოფლიო საეკლესიო კრება|მსოფლიო საეკლესიო კრების]] გადაწყვეტილებებს და [[კირილე I (ალექსანდრიის პატრიარქი)|კირილე ალექსანდრიელის]] ქრისტოლოგიას. ეკლესია თავს არ მიაკუთვნებს [[მონოფიზიტობა]]ს. [[კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო]]ს გამოეყო 551-554 წლებში, რაც საბოლოოდ გაფორმდა [[726]] წელს მანასკერტის კრებაზე. სომხეთის [[რუსეთის იმპერია]]ში შესვლის შემდეგ, იმპერიის ხელისუფლებამ 1836 წლის კანონით ეკლესიას უწოდა სომხურ-გრიგორიანული, რადგან სომხეთში ქრისტიანობის გამავრცელებელი გრიგოლ განმანათლებელი იყო. ეს კანონი 1917 წელს გაუქმდა, თუმცა სიტყვა „გრიგორიანული“ დარჩა, როგორც სომხური ეკლესიის აღმნიშვნელი არაოფიციალური ტერმინი.
==საეკლესიო წყობა==
სომხური ეკლესია იყოფა ოთხ საეკლესიო საყდრად:
სომხური ეკლესიის წარმომადგენლები მონაწილეობას იღებდნენ პირველ სამ [[მსოფლიო საეკლესიო კრება]]ში და ცნობდნენ მათ განსაზღვრებებს. სომხური ეკლესია ეყრდნობა [[კირილე I (ალექსანდრიის პატრიარქი)|კირილე ალექსანდრიელის]] ფორმულის „μία φύσις τοῦ θεοῦ λόγου σεσαρκωμένη“ — „ერთია განხორციელებული სიტყვა-ღმერთის (ლოგოსის) ბუნება“. სომხური ეკლესიის ქრისტოლოგია სიტყვაში „ბუნება” გულისხმობს არა რეალურ ეგზისტენციას, როგორც ეს მართლმადიდებლობაშია მიღებული, არამედ თვისობრიობათა ერთიანობას, რომელიც ერთი სახეობის წარმომადგენლებს გააჩნიათ. შესაბამისად ერთ არსებას, ერთ სუბიექტს შეიძლება ჰქონდეს მხოლოდ ერთი თვისობრიობათა ერთიანობა. იესო ქრისტეს, რომელიც არის განკაცებული ღმერთი, გააჩნია ერთი ბუნება — განკაცებული ღმერთის ბუნება. თავის მხრივ, განკაცებული ღმერთის ბუნებაში მოიაზრება არა ახალი ბუნება, რომელიც წარმოიქმნა ორი ბუნების შეერთებით ან შერწმით, არამედ მოიაზრება ორი ბუნების შეურწყმელი, შეურეველი და ამავე დროს განუყოფელი და განუშორებელი ერთიანობა. ისევე როგორც ადამიანში არის ორი ბუნება, ხორციელი და სულიერი, მაგრამ მათი ერთიანობა — ანუ ადამიანური ბუნება აღწერს ადამიანის რაობას და ეს ბუნება არის ერთი, მიუხედავად იმისა რომ მასში ვასხვავებთ ორს (ხორციელს და სულიერს).▼
#სომხეთის სამოციქულო ეკლესია ცენტრით ქალაქ [[ვაღარშაპატი|ვაღარშაპატში]], [[ეჩმიაძინის მონასტერი|ეჩმიაძინის მონასტერში]]. მისი მეთაური ატარებს უმაღლესი [[პატრიარქი]]ს და სრულიად სომეხთაა [[კათოლიკოსი]]ს ტიტულს. ის უპირველესია ყველა სხვა სასულიერო იერარქთა შორის. მის დაქვემდებარებაში, გარდა ეპარქიებისა, შედის არარატისა (ცენტრი ერევანში) და დასავლეთ ევროპის (ცენტრი პარიზში) საპატრიარქოები.
#კილიკიის დიდი სახლის საკათალიკოსო ცენტრით ლიბანში, ქალაქ [[ანტილისია]]ში. მის სათავეში დგას კათოლიკოსი, რომელსაც ემორჩილებიან ეპისკოპოსები და აქვს მათი ხელდასმისა და [[მირონი]]ს კურთხევის უფლება.
#[[იერუსალიმის სომხეთის საპატრიარქო]] ავტონომიური საპატრიარქოა რომელსაც სათავეში უდგას პატრიარქი და მდებარეობს [[იერუსალიმი|იერუსალიმში]].
#კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო ცენტრით [[სტამბული|სტამბულში]]. მას სათავეში უდგას პატრიარქი.
ეკლესიის უმაღლესი მმართველი ორგანოა საეკლესიო კრება საერო წარმომადგენელთა მონაწილეობით, რომელიც ფარული კენჭისყრით ირჩევს უმაღლეს პატრიარქსა და კათოლიკოსს. სომხურ ეკლესიაში სულ 8 ეპარქიაა. ის ასევე ეპარქიებითაა წარმოდგენილი [[სომხეთი]]ს გარეთ ქვეყნებში. ერთ-ერთი ეპარქია მოქმედებს [[საქართველო]]ში, საეპისკოპოსო რეზიდენციით [[თბილისი|თბილისში]]. ეპისკოპოსთა ხელდასმა შეუძლიათ მხოლოდ პატრიარქს და კილიკიის კათოლიკოსს. კონსტანტინოპოლისა და იერუსალიმის საპატრიარქოებს არ გააჩნიათ [[ეპარქია|ეპარქიები]]. სამღვდელოება იყოფა შავ (დაუქორწინებელ) და თეთრ (დაქორწინებულ) სამღვდელოებად. ეპისკოპოსებად ინიშნებიან შავი სამღვდელოების წარმომადგენლები, რომლებსაც აქვთ ვარდაპეტის ხარისხი.
== მოძღვრება==
▲სომხური ეკლესიის წარმომადგენლები მონაწილეობას იღებდნენ პირველ სამ [[მსოფლიო საეკლესიო კრება]]ში, ესენი იყო [[ნიკეის პირველი საეკლესიო კრება|ნიკეის]] (325), [[კონსტანტინოპოლის პირველი საეკლესიო კრება|კონსტანტინოპოლის]] (381) და
[[ავარაირის ბრძოლა|ავარაირის ბრძოლის]] გამო სომეხი ეპისკოპოსები ვერ დაესწრნენ [[ქალკედონის IV მსოფლიო საეკლესიო კრება]]ს (451) და მთელი მეხუთე საუკუნის II ნახევრის მანძილზე მონაწილეობა არ მიუღიათ [[დიოფიზიტობა]]სა და [[მონოფიზიტობა]]ს შორის გამართულ პოლემიკაში. [[დვინი]]ს ([[506]]) საერთოკავკასიურ კრებაზე ქართლისა და ალბანეთის ეკლესიებთან ერთად სომხეთის ეკლესიამ მიიღო [[ზენონის ჰენოტიკონი]] და გადაჭრით დაგმო [[ნესტორიანელობა]].
Line 22 ⟶ 31:
==ისტორია==
[[File:Tiridates III of Armenia-Baptism.jpg|thumb|
აღიარებულია, რომ [[სომხეთი|სომხეთმა]] პირველმა მიიღო სახელმწიფო რელიგიად ქრისტიანობა 301 წელს. იწოდება სამოციქულოდ, ვინაიდან სომხური ტრადიციის თანახმად, სომხეთის ტერიტორიაზე ქრისტიანობის პირველი მქადაგებლები იყვნენ [[იუდა იაკობისი|იუდა]] და [[ბართოლომე მოციქული|ბართლომე]] მოციქულები. თუ მხედველობაში არ მივიღებთ ლეგენდებს, სომხეთში ქრისტიანთა არსებობის შესახებ პირველი ცნობა (დაახლოებით [[274]]) დასტურდება ათანასე ალექსანდრიელთან. სახელმწიფო რელიგიად ქრისტიანობა სომხეთში გამოცხადდა [[IV საუკუნე|IV საუკუნის დასაწყისში]] (სამეცნიერო-პოპულარული ლიტერატურის მიხედვით [[301]] <ref>'''The Journal of Ecclesiastical History''' – Page 268 by Cambridge University Press, Gale Group, C.W. Dugmore</ref><ref>'''The Armenian Massacres''', 1894–1896: 1894–1896 : U.S. media testimony – Page 131 by A. Dzh. (Arman Dzhonovich) Kirakosian</ref>, ხოლო უკეთ არგუმენტირებული სამეცნიერო შეხედულებით [[315]] წელს), [[თრდატ III]]-ის დროს, [[გრიგოლ განმანათლებელი|გრიგოლ განმანათლებლის]] ღვაწლით. გრიგოლივე გახდა სომხეთის პირველივე [[ეპისკოპოსი]] (ერთხანს საეპისკოპოსო ხარისხი გრიგოლის საგვარეულოში მემკვიდრეობით გადადიოდა). წმ. გრიგოლი სომეხთა ეპისკოპოსად ხელდასხმულ იქნა კესარია–კაბადოკიის მთავარეპისკოპოს [[ლეონტი (კესარია–კაბადოკიის მთავარეპისკოპოსი)|ლეონტის]] მიერ, რითაც სომხეთის ეკლესია იქცა კესარია–კაბადოკიის ეკლესიის იურსდიქციის ქვეშ მყოფად, ეს დამოკიდებულება გაგრძელდა [[368]] წლამდე, როდესაც სომხეთის მეფე [[პაპი (დიდი სომხეთი)|პაპმა]] დამოუკიდებლად დასვა სომხეთის მთავარეპისკოპოსი, რითაც საფუძველი ჩაეყარა სომხური ეკლესიის ავტოკეფალიას <ref>ზაზა ალექსიძე, „სომეხთა წმინდა სამოციქულო მართლმადიდებელი ეკლესია” წიგნში „რელიგიები საქართველოში”, თბ. 2008, გვ. 196</ref>. IV-V საუკუნეების მიჯნაზე [[ბიზანტია|ბიზანტიისა]] და [[ირანი]]ს ცდით ორად გაყოფილ სომხეთში ადგილობრივი საერო ხელისუფლება მოიშალა და ამიერიდან ერთიანი [[სომხეთი]]ს სიმბოლო გახდა სომხეთის სამოციქულო ეკლესია, რასაც დაახლოებით ამავე ხანებში სათავეში ჩაუდგა ავტოკეფალური ეკლესიის პატრიარქ-კათალიკოსი, რომლის რეზიდენციაც ხან [[ვაღარშაპატი|ვაღარშაპატში]] (ეჩმიაძინი) იყო, ხან [[დვინი|დვინში]].
Line 29 ⟶ 38:
==ლიტერატურა==
*{{წიგნი | ავტორი= | series=| სათაური=„რელიგიები საქართველოში“| გამომცემლობა=[[საქართველოს სახალხო დამცველი|სახალხო დამცველის ბიბლიოთეკა]] |ადგილი=თბილისი|წელი=2008| origyear=|ბმული=| isbn=978-9941-0-0902-0| edition=|გვერდები=190-203}}
{{ქსე|9|472-473|ზ. ალექსიძე}}
| |||