ვიკიპედია

დათვისსოკო: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
No edit summary
No edit summary
ხაზი 15:
| commons =Boletus edulis
}}
'''დათვისსოკო''', ''ძირბუკა'' ({{lang-latla|Boletus edulis}}) — [[ბებერასოკოები]]სბებერასოკოების გვარის სოკო [[ბოლეტუსისებრნი|ბოლეტუსისებრთა]] ოჯახისა.<ref>{{cite web|url=http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=14&t=47600|title=დათვისსოკო|publisher=უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი|accessdate=7 ნოემბერი, 2020}}</ref>
 
დათვის სოკო ფართოდაა გავრცელებული [[ჩრდილოეთ ნახევარსფერო]]სნახევარსფეროს ყველა კონტინენტზე, გარდა [[ავსტრალია|ავსტრალიისა]]. იგი პირველად აღწერა [[პიერ ბულიარიბიულიარი|პიერ ბიულიარმა]] [[1782]] წელს როგორც ''Boletus edulis''.
როგორც ''Boletus edulis''.<ref>{{cite book |title=Herbier de la France. Vol 2|author=Bulliard JBF.|year=1782|publisher=P.F. Didot|location=Paris, France|pages=49–96, plate 60|url=https://archive.org/stream/herbierdelafranc4996bull#page/22/mode/2up|accessdate=2009-11-24|language=French}}</ref>
 
სამეცნიერო სინონიმები:
* {{Btname|Ceriomyces crassus|[[ჯოვანი ანტონიო ბატარა|Battarra]] (1775)}}▼
 
* {{Btname|Boletus solidus|[[ჯეიმზ საუერბი|Sowerby]] (1809)}}▼
▲*{{Btname|Ceriomyces crassus Battarra (1775)}}
*{{Btname|Leccinum edule|(Bull.) [[სემიუელ ფრედერიკ გრეი|Gray]] (1821)}}
▲*{{Btname|Boletus solidus Sowerby (1809)}}
* {{Btname|Leccinum eduleDictyopus edulis|(Bull.) Gray[[Forq.]] (18211890)}}
*{{Btname|Dictyopus edulis (Bull.) Forq. (1890).}}
 
==აღწერა==
სოკოს ქუდის დიამეტრი 7-30 [[სანტიმეტრი|სმ]]-მდე აღწევს, ზოგჯერ 50 სანტიმეტრამდეც.
ნახევარსფეროსებრია, შემდეგ ბალიშისებრ ფორმას იღებს, გვხვდება ბრტყელი ფორმისაც. მშრალ ამინდში ზოგჯერ დახეთქილია, წვრილი ქეცისებრი ან ბოჭკოვან-ქერცლოვანი. ქუდის ფერი — მოთეთროდან მუქ მურამდე: ფიჭვნარებში მოზარდი სოკოს ქუდი მუქი ფერისაა, ფოთლოვან ტყეებში — ღია ფერის. ჰიმენოფორი დავდაპირველად თეთრია, შემდეგ ყვითელი და ბოლოს მოყვითალო-მომწვანო; მილები წვრილი, მრავალფორებიანი.
 
ფეხის სიგრძე — 8-20 სმ-მდე (ხშირად 12 სმ-მდე) 3-6 სმ სისქის. თავიდან ძირში ბოლქვისებრია, შემდეგ კი წაგრძელებული ცილინდრული. ქუდთან შედარებით ყოველთვის ღია ფერისაა: მოყვითალო-მოთეთრო-მოყავისფრო, მოთეთრო, ზოგჯერ მურა შეფერილობის. ზედაპირი დაფარულია ბადისებრი ძარღვებით.
Line 34 ⟶ 35:
 
სპორების ფხვნილი მურა-ზეთისხილისფერია. [[სპორა|სპორები]] თითსტარისებრი, საშუალო ზომა 15,5 × 5,5 მკმ, ზომები შეიძლება ვარირებდეს, ერთიდაიგივე ნიმუშზეც კი (11-17×4-5,5მკმ), ძალიან იშვიათად გვხდება ზედმეტად წაგრძელებული, 22 სმ-მდე, თუმცა მათი სიგანე არ აღემატება ჩვეულებრივს.
 
 
 
წაგრძელებული, 22 სმ-მდე, თუმცა მათი სიგანე არ აღემატება ჩვეულებრივს.
 
==გავრცელება==
ფართოდაა გავრცელებული ყველა კონტინენტის [[ჩრდილოეთ ნახევარსფერო]]შინახევარსფეროში, გარდა [[ავსტრალია|ავსტრალიისა]]. გავრცელების ბუნებრივი რაიონებია თითქმის მთელი [[ევროპა]] [[სკანდინავია|სკანდინავიიდან]] სამხრეთ [[იტალია]]მდე, [[ჩრდილოეთი ამერიკა|ჩრდილოეთ ამერიკიდან]] [[მექსიკა|მექსიკის]] სამხრეთამდე, [[ჩრდილოეთი აფრიკა|ჩრდილოეთ აფრიკიდან]] [[მაროკო]]ს სამხრეთამდე. [[აზია]]შიაზიაში გავრცელებულია— [[თურქეთი|თურქეთში]], [[კავკასია]]ში, ჩრდილოეთ [[მონღოლეთი|მონღოლეთში]], [[ჩინეთი|ჩინეთში]], იაპონიაში[[იაპონია]]ში, ციმბირის ყველა რაიონში და [[შორეული აღმოსავლეთი|შორეულ აღმოსავლეთში]], იშვიათად — [[სირია]]ში და [[ლიბანი|ლიბანში]] ძველი (ბებერი) მუხის კუნძებზე. [[სამხრეთ ამერიკა]]ში ([[ურუგვაი]] და [[ბრაზილია]]), [[ახალი ზელანდია|ახალ ზელანდიაში]] და [[სამხრეთ აფრიკა]]ში შეტანილ იქნა ფესვწარმოქმნილი წიწვოვანი ხეების ნერგებით. აგრეთვე იზრდება [[ისლანდია]]ში და [[ბრიტანეთის კუნძულები|ბრიტანეთის კუნძულებზე]].
 
სოკოს ფესვი წარმოიქმნება სხვადასხვა ჯიშის ფოთლოვან და წიწვოვან ხეებზე, განსაკუთრებით [[ნაძვი|ნაძვთან]], [[მუხა]]სთან, [[არყი|არყთან]] და [[ფიჭვი|ფიჭვთან]].
Line 44 ⟶ 49:
იზრდება (ნაყოფს ისხამს) ერთეულად ან ჯგუფურად (ხანდახან რგოლისებურად).
 
სეზონი: ჩრდილოეთის ზომიერ კლიმატში ივნისიდან სექტემბრის ბოლომდე, შედარებით მასიური მოსავალია აგვისტოს მეორე ნახევარში. ხშირად ხანმოკლედ ჩნდება მაისის ბოლოს,
უფრო თბილ რეგიონებში ნაყოს ისხამს ოქტომბერშიც.
 
==კვებითიკვებით ღირებულება==
დათვის სოკო ჯერ კიდევ ანტიკურ დროში, ძველ [[ძველი რომი|ძველ რომში]] გამოიყენებდნენ. [[იტალია]]ში დღემდე მეტად დაფასებულია, თუმცა ქვეყანაში ყველას არ აქვს სოკოებისა და [[კენკრა|კენკრის]] დაკრეფვის უფლება. ([[რუსეთი]]სა და [[ფინეთი]]სგან განსხვავებით) არსებობს შეზღუდვები სოკოს მოკრეფაზე, რასაც სპეციალური ტყის პოლიცია აკონტროლებს ({{lang-it|polizia forestale}}). იტალიელებისთვის ფინეთში ტარდება ტურები სოკოს დასაკრეფად.
 
ევროპაში დათვის სოკოს გაყიდვების შეფასება მეტად რთულია, ოფიციალურად [[1987]] წელს [[საფრანგეთი|საფრანგეთში]] და [[გერმანია]]ში ათას ტონაზე მეტი გაიყიდა, იტალიაში[[იტალია]]ში [[1988]] წელს — 2300 ტონაზე მეტი.<ref>Hall, I. & al.: Ectomycorrhizal fungi with edible fruiting bodies 2. Boletus edulis. Economic Botany, 1998, 52. vsk, № 1.</ref>
 
სოკოს, ხორცისგან განსხვავებით, მარხვის დროსაც მიირთმევენ. გამომდინარე აქედან, სოკოებს [[კათოლიციზმი|კათოლიკურ]] ქვეყნებში უფრო მეტს მიირთმევდნენ, ვიდრე [[პროტესტანტიზმი|პროტესტანტულში]]. მაგალითად, ფინეთში სოკოს მოხმარება კათოლიციზმის ეპოქაში გავრცელდა.
 
დათვის სოკო კარგ და ძვირფას საჭმელ სოკოდ ითვლება, საკვებად გამოიყენება როგორც ახალი, ასევე, გამშრალი, დამუჟუჟებული და დამწნილებული.{{Sfn-2|ნახუცრიშვილი|2006|გვ=67}}
 
==სამკურნალო თვისებები==
მასში აღმოჩენილია [[სიმსივნე|სიმსივნის]] საწინააღმდეგო მატონიზირებელი თვისებები.<ref>Шиврина А. Н., Низковская О. П. и др. Биосинтетическая деятельность высших грибов. Л., 1969.</ref> წარსულში სოკოს სხეულის ნაყოფის ექსტრაქტით კურნავდნენ სხეულის მოყინულობას.<ref>Васильков Б. П. Изучение шляпочных грибов в СССР. М.—Л., 1953.</ref>
 
==კულტრივირება==
მისი სამრეწველო გაშენება არამომგებიანია, ამიტომაც მრავლდება მხოლოდ მოყვარული კულტივატორების მიერ.
 
სოკოს გამოყვანისთვის საჭიროა პირობების შექმნა სოკოს ფესვის ჩამოსაყალიბებლად, რისთვისაც იყენებენ საყოფაცხოვრებო ნაკვეთებს, რომლებზეც რგავენ ფოთლოვან და წიწვოვან ხეებს, სპეციფიკურს სოკოების გარემოსთვის ან გამოყოფენ ტყის ბუნებრივ მონაკვეთებს. ყველაზე კარგია ახალგაზრდა [[არყა|არყის]], [[მუხა|მუხის]], [[ფიჭვი]]ს და [[ნაძვი]]ს ხეების (5-10 წლის ასაკის) კორომების და სარგავების გამოყენება.
 
==მსგავსი სახეობები==
[[ნაღველა სოკო]] ({{lang-lat|''Tylopílus félleus''}}) — საკვებად უვარგისია, რბილობი მწარე. გამოირჩევა ასაკთან ერთად მოვარდისფრო ფოროვანი ფენით, ფეხის ზედაპირი უხეში ბადითაა დაფარული. ბადის ფერი უფრო მუქია, ვიდრე ფეხის ძირითადი ფერი.
 
==ადგილობრივი სახელწოდებები==
==ლიტერატურა==▼
* '''ბებერა-სოკო''', '''ბებრის სოკო''' ([[კახეთი]])
* [[რაჭა]] — '''კრიანტელი'''<ref>{{cite web|url=http://fungi.biodiversity-georgia.net/boletus-edulis-bull|title=''Boletus edulis''|publisher=Fungi.Biodiversity-Georgia.net|accessdate=14 ნოემბერი, 2020}}</ref>
* [[ზემო იმერეთი]] — '''ძირბუკა'''
* [[თუშეთი]] — '''დათვის ზოკო'''
* [[გურია]], [[იმერეთი]], [[ლეჩხუმი]] — '''დედაბერა'''<ref>{{cite web|url=http://fungi.biodiversity-georgia.net/boletus-edulis-bull|title=Boletus edulis|publisher=საქართველოს სოკოებისა და ლიქენების ეთნობიოლოგია |accessdate=7 ნოემბერი, 2020}}</ref>
 
▲== ლიტერატურა ==
*{{საქართველოს სოკოები|67}}
*Васильков Б. П. Белый гриб: Опыт монографии одного вида. — М.—Л.: «Наука», 1966.
Line 72 ⟶ 85:
*Дермек А. Грибы. — Братислава: Словарт, 1989.
*Лессо Т. Грибы, определитель / пер. с англ. Л. В. Гарибовой, С. Н. Лекомцевой. — М.: «Астрель», «АСТ», 2003. — 304 с. — ISBN 5-17-020333-0.
*Семёнов А. И. О грибах и грибниках: Справочник по сбору грибов в Крыму. — *Симферополь: Таврия, 1990. — С. 89—97. — ISBN 5-7780-0177-0.
*Справочник-определитель: Грибы / отв. за выпуск Ю. Г. Хацкевич. — Мн.: Харвест, 2002. — 480 с. — 7000 экз. — ISBN 985-13-0913-3.
 
==რესურსები ინტერნეტში==
*[http://fungi.biodiversity-georgia.net/boletus-edulis-bull ''Boletus edulis''] — Fungi.Biodiversity-Georgia.net
*[http://geofauna.ge/index.php?page=geo_nature_single&id=1434 ''Boletus edulis''] — Geofauna.ge
 
==სქოლიო==
{{სქოლიო}}
 
[[კატეგორია:ბოლეტუსისებრნი]]
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/დათვისსოკო“-დან