|
| ჯილდოები =
}}
'''მოსე ივანეს ძე თოიძე''' (დ. [[21 იანვარი]], [[1871]], [[თბილისი]] — გ. [[17 ივნისი]], [[1953]], იქვე) — [[ქართველები|ქართველი]] [[ფერმწერი]], [[გრაფიკა|გრაფიკოსი]], [[სსრკ-ისახალი სახალხოქართული მხატვარი]]ფერწერის ([[1953]]),ერთ-ერთი სსრკ სამხატვრო აკადემიის აკადემიკოსი ([[1947]])ფუძემდებელი, [[თბილისის სამხატვრო აკადემია|თბილისის სამხატვრო აკადემიის]] პროფესორი ([[1922]]), ახალისსრკ-ის ქართულისამხატვრო ფერწერისაკადემიის აკადემიკოსი (1947), ერთ[[სსრკ-ერთიის ფუძემდებელისახალხო მხატვარი]] (1953).
==ბიოგრაფია==
დაიბადა ხელოსნის ოჯახში. მამით ადრე დაობლებული დედამ გაზარდა დიდ გაჭირვებაში. ხატვისადმი მიდრეკილება ჯერ კიდევ სკოლაში გამოავლინა და 13 წლის ყმაწვილი სახელოსნო სასწავლებელში მიაბარეს. [[1887]] წელს ჭაბუკმა დაამთავრა სასწავლებელი და იქვე დატოვეს ზეინკალ მასწავლებლად. ამ პერიოდში მ. თოიძე დაუახლოვდა ცნობილ რევოლუციონერებს, [[გოლა ჩიტაძე|გოლა]] და [[შიო ჩიტაძე]]ებს და მათ წრეს, სადაც თავს იყრიდნენ რადიკალურად განწყობილი ქართველი ინტელიგენციის წარმომადგენლები. აქვე შეხვდა [[მაქსიმ გორკი|მაქსიმ გორკის]], რომელმაც დიდი გავლენა იქონია ახალგაზრდა შემოქმედის მომავალ ბედზე.
25 წლის მოსე თოიძე გაემგზავრა პეტერბურგში სამხატვრო აკადემიაში გამოცდების ჩასაბარებლად. დიდი სიძნელეების მიუხედავად, [[1896]] წელს იგი ჩაირიცხა ე.წჯერ ლ. „მალიავინის ჯგუფში“დმიტრიევ-კავკაზსკის, რომელსაცშემდეგ [[ილიაკი რეპინი]] მეურვეობდაფ. მუშაობდამალიავინის ილია რეპინის სახელოსნოშიჯგუფში. <ref>[http://www.manuscript.ge/index.php?m=548 მოსეშემდეგ თოიძეჩაირიცხა –პეტერბურგის ხელნაწერთასამხატვრო ეროვნული ცენტრი.]</ref>აკადემიაში [[ 1901ილია რეპინი]] ს ჯგუფში. 1901 მოსე თოიძემ დაამთვარა სამხატვრო აკახემიააკადემია, შეასრულა დიდფორმატიანი სადიპლომო ფერწერული ტილო „მცხეთობა“, მაგრამ სტუდენტთა პოლიტიკურ დემონსტრაციაში მონაწილეობის გამო იგი დააპატიმრეს და ეტაპით გამოგზავნეს თბილისში. 1901 წელს რუსეთთან საქართველოს შეერთების 100 წლისთავისადმი მიძღვნილ გამოფენაზე სურათი ოქროს მედლით დააჯილდოვეს. ▼ამ პერიოდში მ. თოიძე დაუახლოვდა ცნობილ რევოლუციონერებს, გოლა და შიო ჩიტაძეებს და მათ წრეს, სადაც თავს იყრიდნენ რადიკალურად განწყობილი ქართველი ინტელიგენციის წარმომადგენლები. აქვე შეხვდა [[მაქსიმ გორკი|მაქსიმ გორკის]], რომელმაც დიდი გავლენა იქონია ახალგაზრდა შემოქმედის მომავლა ბედზე.
▲25 წლის მოსე თოიძე გაემგზავრა პეტერბურგში სამხატვრო აკადემიაში გამოცდების ჩასაბარებლად. დიდი სიძნელეების მიუხედავად, [[1896]] წელს იგი ჩაირიცხა ე.წ. „მალიავინის ჯგუფში“, რომელსაც [[ილია რეპინი]] მეურვეობდა. მუშაობდა ილია რეპინის სახელოსნოში.<ref>[http://www.manuscript.ge/index.php?m=548 მოსე თოიძე – ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრი.]</ref> [[1901]] მოსე თოიძემ დაამთვარა სამხატვრო აკახემია, შეასრულა დიდფორმატიანი სადიპლომო ფერწერული ტილო „მცხეთობა“, მაგრამ სტუდენტთა პოლიტიკურ დემონსტრაციაში მონაწილეობის გამო იგი დააპატიმრეს და ეტაპით გამოგზავნეს თბილისში.
[[ფაილი:Mtskhetoba. Mose Toidze.jpg|მინიატიურა|„მცხეთობა“, მოსე თოიძე, 1901 წ.]]
ამის მიუხედავად „მცხეთობას“ წარმატება არ მოჰკლებია. [[1901]] წელს რუსეთთან საქართველოს შეერტების 100 წლისთავისადმი მიძღვნილ გამოფენაზე სურათი ოქროს მედლით დააჯილდოვეს.
მ1903-1904 წლებში მონაწილეობდა „პერედვიჟნიკების“ 31-ე საგაზაფხულო გამოფენასა და კავკასიის მხატვართა საზოგადოების გამოფენაში. თოიძეჯერ კიდევ სტუდენტობის დროიდან, თბილისში ჩასვილს სტუდენტობიდანშემდეგ როგორცკი მხატვარიგანსაკუთრებით თანამშრომლობდა ქართულ პერიოდიკაშიპერიოდულ გამოცემებთან („კვალი“, „ჯეჯილი“, „ნაკადული“, „ფასკუნჯი“, „ცნობის ფურცელი“ და სხვა.). სტუდენტობის წლების ნამუშევრებიდან ყურადღებას იქცევს „რუსი გლეხი“, „პეტერბურგის სამხატვრო აკადემიის სტუდენტის პორტრეტი“, „მზარეული“, გვიანდელი ნამუშევრებიდან აღსანიშნავია: „ებრაელის პორტრეტი“, „სამჭედლო“. იყო თბილისში „რევოლუციის მხატვართა ასოციაციის“ დაარსების ერთ-ერთი ინიციატორი. 1915 წელს თბილისში გაიხსნა მოსე თოიძის ნამუშევრების გამოფენა. გამოფენილი იყო 120 სურათი, მათ შორის „ხევსური“, „თბილისი, მთვარიანი ღამე“ (1910), „განთიადი“, „გიორგი XIII“. თოიძის ამ პერიოდის შემოქმედებაში მთავარი ადგილი ეჭირა ქართველი მშრომელი გლეხობის და ქალაქის ღარიბი მოსახლეობის ცხოვრებას. 1919 წელს შვილთან, [[ირაკლი თოიძე]]სთან ერთად მონაწილეობა მიიღო არტისტული კაფე „[[ქიმერიონი]]ს“ მოხატვაში.
1922 წელს თბიილსში დააარსა სახალხო სამხატვრო სტუდია, რომელსაც თავად ხელმძღვანელობდა 1930 წლამდე. მოსე თოიძე ერთ-ერთი იყო, ვინც საფუძველი ჩაუყარა საქართველოში პროფესიულ სამხატვრო განათლებას. მისი დაარსებული სამხატვრო სტუდია გაიარეს მომავალში ისეთმა მხატვრებმა როგორიც იყვნენ: უ. ჯაფარიძე, ს. ვირსალაძე, ქ. მარალაშვლილი, კ. მერაბიშვილი, დ. კაკაბაძე, კ. სანაძე, არქიტექტორი გ. ლეჟავა და სხვა. მოსე თოიძე ახალი ქართული ფერწერის ერთ-ერთი ფუძემდებლად ითვლება. თოიძე მუშაობდა სახვითი ხელოვნების თითქმის ყველა სფეროში. ნაყოფიერად მოღვაწეობდა საყოფაცხოვრებო, [[ისტორიული ფერწერა|ისტორიული]], [[პეიზაჟი]]ს, [[ნატურმორტი]]ს, [[პორტრეტი]]ს ჟანრებში. მ. თოიძე მუშაობდა სახვითი ხელოვნების ყველა დარგში, მაგრამ განსაკუთრებული ღვაწლი დასდო საყოფაცხოვრებო და ისტორიულ-რევოლუციურ ჟანრებს, თუმცა არანაკლები წარმატებები ჰქონდა პეიზაჟის, ნატურმორტის, პორტრეტების ჟანრშიც. მისი ტილოებიდან აღსანიშნავია: „რევოლუცია“, „მრისხანე ბატონი“, „გრიშაშვილის პორტრეტი“, „მ. ჭიაურელის პორტრეტი“, „დედის პორტრეტი“, „ქალიშვილის პორტრეტი“ და სხვა. იგი სისტემატურად იღებდა მონაწილეობას სხვადასხვა გამოფენებში.
მისითოიძის შემოქმედების მნიშვნელოვანი თემაა [[ძველი თბილისისთბილისი]]ს ყოფა და ხედები: „ვიწრო ქუჩა“ ( [[1895 ]]), „მრეცხავი“ ( [[1902 ]]), „ბაზაზხანა“ ( [[1914 ]]), „მაწვნის გამყიდველი“ ( [[1918 ]]), „მეთევზის დუქანი“ ( [[1919 ]]), „ნავი მტკვარზე“ ( [[1925 ]]), „ქალები ბანზე“ (1934), „ძველი თბილისის აშუღი“, „თბილისის სახურავები“ (ორივე [[1940 ]]); ციკლი – თბილისის მთვარიანი ღამეები: „თბილისი, მთვარიანი ღამე“ ([[1910]]), „ქალები ბანზე“ ([[1934]]); [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს თემას მიუძღვნა სურათები: „თბილისი ომის დროს“ ( [[1942 ]]), შექმნა თანამედროვეთა პორტრეტები („ი. გრიშაშვილი“, 1939; „მ. ჭიაურელი“, 1943 და სხვა). თოიძისმოგვიანებით სახელსგანიზრახა ატარებს სამხატვრო[[ლითოგრაფია|ლითოგრაფიული პროფესიულიწესით]] ლიცეუმიქართველ მწერალთა პორტრეტების გამოცემა. ამ მიზნით დახატა რუსთაველის, წერეთლის, ჭავჭავაძის, რ. ერისთავის, ყაზბეგისა და სხვათა პორტრეტები. ▼მოსე თოიძე ერთ-ერთი იყო, ვინც საფუძველი ჩაუყარა ჩვენში პროფესიულ სამხატვრო განათლებას. მისი დაარსებული სამხატვრო სტუდია გაიარეს მომავალში ისეთმა მხატვრებმა როგორიც იყვნენ: უ. ჯაფარიძე, ს. ვირსალაძე, ქ. მარალაშვლილი, კ. მერაბიშვილი, დ. კაკაბაძე, კ. სანაძე, არქიტექტორი გ. ლეჟავა და სხვა. მოსე თოიძე ახალი ქართული ფერწერის ერთ-ერთი ფუძემდებლად ითვლება. თოიძე მუშაობდა სახვითი ხელოვნების თითქმის ყველა სფეროში. ნაყოფიერად მოღვაწეობდა [[საყოფაცხოვრებო ფერწერა|საყოფაცხოვრებო]], [[ისტორიული ფერწერა|ისტორიული]], [[პეიზაჟი]]ს, [[ნატურმორტი]]ს, [[პორტრეტი]]ს ჟანრებში.
დაჯილდოვებული იყო ლენინისა და „საპატიო ნიშნის“ ორდენებითა და მედლებით. დაკრძალულია [[დიდუბის პანთეონი|დიდუბის მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა პანთეონში]]. მისი მეუღლის საფლავი დაკარგულია თუმცა დიდუბის პანთეონში მოსე თოიძის სახელის გვერდზე არის მისი მეუღლის სახელი დაწერილი. თოიძის სახელს ატარებს სამხატვრო პროფესიული ლიცეუმი. თოიძის ნამუშევრები დაცულია საქართველოს სხვადასხვა მუზეუმებში, მათ შორის მისი სახელობის [[მოსე თოიძის სახლ-მუზეუმი|სახლ-მუზეუმში]], სადაც აგრეთვე დაცულია მხატვრის ფერწერული ტილოები, გრაფიკული ნამუშევრები (2000-ზე მეტი ერთეული), მისი ცხოვრებისა და მოღვაწეობის ამსახველი ფოტო და დოკუმენტური მასალები. აგრეთვე მისი შვილის — ირაკლი თოიძის ნამუშევრები.
დაჯილდოვებული იყო ლენინისა და „საპატიო ნიშნის“ ორდენებითა და მედლებით.
დაკრძალულია [[დიდუბის პანთეონი|დიდუბის მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა პანთეონში]]. მისი მეუღლის საფლავი დაკარგულია თუმცა დიდუბის პანთეონში მოსე თოიძის სახელის გვერდზე არის მისი მეუღლის სახელი დაწერილი. {{ციტირება|პეტერბურგში ი. რეპინთან მეცადინეობის პერიოდში მოსე თოიძე გაიცნო და დაქორწინდა ალექსანდრა ნიკიტას ასულ სუდინაზე დაბადებული 1875 წელს რუსეთის ერთ-ერთ პროვინციულ ქალაქში, მღვდლის ოჯახში. ძალით აღკვეცილი მონაზვნად, შინაგანად გატაცებული იყო ხელოვნებით. მონასტრიდან მეგობართან ერთად გამოქცეული ჩავიდა პეტერბურგში და თავისი მხატვრული ტილოები აჩვენა დიდ რუს ხელოვანს, რომელსაც ძალიან მოეწონა. თბილისში დაბრუნებულ მოსე თოიძეს მისი მეუღლეც ჩამოყვა, სადაც შეეძნინათ 7 შვილი. ისწავლა ქართული ენა და მტელი შეგნებული ცხოვრება შვილების გაზრდას შეალია. გარდაიცვალა 45 წლის ასაკში. საფლავი დაკარგულია. იმის გამო რომ დარჩენილიყო დედის სახელი, მისმა სახელოვანმა ვაჟიშვილმა ირაკლი თოიძემ მამის საფლავს დიდუბის პანთეონში გაუკეთა წარწერა „სუდინა-თოიძე ალექსანდრა ნიკიტას ასული (დ. 1875 — გ. 1920)“.|||მოსე თოიძის შვილიშვილის, პროფესორ [[მაია მაჭავარიანი]]ს ნაამბობიდან}}
* [[მოსე თოიძის სახლ-მუზეუმი]] ▼
* [[ირაკლი თოიძე]]
==შემოქმედება==
▲მისი შემოქმედების მნიშვნელოვანი თემაა ძველი თბილისის ყოფა და ხედები: „ვიწრო ქუჩა“ ([[1895]]), „მრეცხავი“ ([[1902]]), „ბაზაზხანა“ ([[1914]]), „მაწვნის გამყიდველი“ ([[1918]]), „მეთევზის დუქანი“ ([[1919]]), „ნავი მტკვარზე“ ([[1925]]), „ძველი თბილისის აშუღი“, „თბილისის სახურავები“ (ორივე [[1940]]); ციკლი – თბილისის მთვარიანი ღამეები: „თბილისი, მთვარიანი ღამე“ ([[1910]]), „ქალები ბანზე“ ([[1934]]); [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს თემას მიუძღვნა სურათები: „თბილისი ომის დროს“ ([[1942]]), შექმნა თანამედროვეთა პორტრეტები („ი. გრიშაშვილი“, 1939; „მ. ჭიაურელი“, 1943 და სხვა). თოიძის სახელს ატარებს სამხატვრო პროფესიული ლიცეუმი.
მისი სახელობის [[მოსე თოიძის სახლ-მუზეუმი|სახლ-მუზეუმში]] დაცულია მხატვრის ფერწერული ტილოები, გრაფიკული ნამუშევრები (2000-ზე მეტი ერთეული), მისი ცხოვრებისა და მოღვაწეობის ამსახველი ფოტო და დოკუმენტური მასალები. აგრეთვე მისი შვილის — მხატვარ [[ირაკლი თოიძე|ირაკლი თოიძის]] ნამუშევრები.<ref>[http://www.georgianmuseums.ge/MuseumGe/Musums/Erovnuli/M.ToidzeMus.html საქართველოს ეროვნული მუზეუმი. მოსე თოიძის სახლ-მუზეუმი]</ref>
==ლიტერატურა==
{{სდრ||197|ციციშვილი, მ.}}
* ზ. ბაბუნაშვილი, თ. ნოზაძე, „მამულიშვილთა სავანე“, გვ. 176, თბ., 1994 ▼* ''კალანდია, გ. კალანდია,'' „ქართველი მხატვრები და თბილისი“, თბ.თბილისი, 2014, გვ. 18
*''ციციშვილი, მ., ჭოღოშვილი, ნ.,'' „ქართული მხატვრობა — განვითარების ისტორია XVIII-XX საუკუნეები“, თბილისი, 2013
▲* ''ბაბუნაშვილი, ზ. ბაბუნაშვილინოზაძე, თ. ნოზაძე'', „მამულიშვილთა სავანე“, გვ. 176, თბ.თბილისი, 1994
*[[დავით კაკაბაძე|''კაკაბაძე, დ.'']], „ქართველ მხატვართა სურათების გამოფენა“ „შვიდი მნათობი“ N2 1919
▲* [[მოსე თოიძის სახლ-მუზეუმი]]
*[[მიხეილ ჭიაურელი|''ჭიაურელი, მ.'']], „მოსე თოიძის გამოფენაზე“, „ეშმაკის მათრახი“, N9 1915
*''კოტეტიშვილი, ვ.'' „ქართველი ხელოვანი“ ჟურნალი „თეატრი და ცხოვრება“ N25, 1915
*„მხატვარი მამა-შვილი — მოსე თოიძე და შვილი მისი ერეკლე“, ჟურნალი „თეატრი და ცხოვრება“ N25, 1915
== სქოლიო ==
[[კატეგორია:დიდუბის პანთეონში დაკრძალულები]]
[[კატეგორია:თოიძეები|მოსე]]
[[კატეგორია:თბილისში დაბადებულები]]
|
