ნიუ-დელი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
მ წაიშალა კატეგორია:ინდოეთის ქალაქები გაჯეტ HotCat-ით |
დავამატე ისტორია, გეოგრაფია, დემოგრაფია, მთავრობა, პეიზაჟი და ტრანსპორტი. დავურთე ფოტოები და წყაროები |
||
ხაზი 47:
'''ნიუ-დელი''' ([[ჰინდი]]: नई दिल्ली, [[პენჯაბი]]: ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, [[ურდუ]]: نئی دلی), ურბანული დასახლება [[დელი]]ს მეტროპოლიაში, [[ინდოეთი]]ს რესპუბლიკის დედაქალაქი და ინდოეთის მთავრობის ადგილსამყოფელი.
== ისტორია ==
=== დაარსება ===
კალკუტა (ახლანდელი [[კოლკატა]]) ინდოეთის დედაქალაქი იყო ბრიტანული მმართველობის პერიოდში, 1911 წლის დეკემბრამდე. კალკუტა გახდა მეცხრამეტე საუკუნის მიწურულიდან ნაციონალისტური მოძრაობების ცენტრი. ქვეყნის ტერიტორიას [[ჯორჯ ნათანიელ კერზონი|ჯორჯ ნათანიელ კერზონის]] ინიციატივით ბენგალის ნაწილი გამოეყო. ამან შექმნა პოლიტიკური და რელიგიური მასშტაბური აჯანყება, მათ შორის ბრიტანელი ჩინოვნიკების პოლიტიკური მკვლელობები კალკუტაში. საზოგადოებაში ანტიკოლონიულმა სენტიმენტალურმა განწყობამ განაპირობა ბრიტანული საქონლის სრული ბოიკოტი, რამაც კოლონიური მთავრობა აიძულა ბენგალი უკან შემოეერთებინა. ქვეყნის დედაქალაქი დაუყოვნებლივ ნიუ დელი გახდა.
ძველი დელი წარმოადგენდა პოლიტიკურ და ფინანსურ ცენტრს ძველ ინდოეთში, [[დელის სასულთნო|დელის სასულთნოსა]] და განსაკუთრეით [[დიდ მოგოლთა იმპერია|დიდ მოგოლთა იმპერიაში]] 1649 წლიდან 1857 წლამდე. 900-იანი წლების დასაწყისში, ბრიტანეთის ადმინისტრაციამ მიიღო წინადადება დედაქალაქის ნიუ დელიში გადასატანად. ბრიტანეთის ინდოეთის მთავრობამ იგრძნო, რომ ლოგიკურად უფრო მარტივი იქნებოდა ინდოეთის მართვა დელიდან, რომელიც ჩრდილოეთ ინდოეთის ცენტრშია.
დელი დურბარის დროს, 1911 წლის 12 დეკემბერს, ინდოეთის იმპერატორმა ჯორჯ V- მა, დედოფალ მარიამთან ერთად, თავის კონსორციზე, გამოაცხადა,[https://blogs.wsj.com/indiarealtime/2011/11/22/in-1911-rush-to-name-delhi-as-capital-causes-a-crush/][https://blogs.wsj.com/indiarealtime/2011/11/28/was-new-delhi-a-death-knell-for-calcutta/] რომ რაჯის დედაქალაქი უნდა გადატანილიყო კალკუტადან დელიში. ნიუ დელის საძირკვლის საფუძველი ჩაუყარეს მეფე ჯორჯ V- მა და დედოფალმა მარიამმა დელი დურბარის ადგილას, კინგსუის ბანაკში, 1911 წლის 15 დეკემბერს,[https://blogs.wsj.com/indiarealtime/2011/11/20/the-new-delhis-that-might-have-been/] მათი იმპერიული ვიზიტის დროს. ნიუ დელის დიდი ნაწილები [[ედვინ ლუტიენსი|ედვინ ლუტიენსმა]] დაგეგმა, რომელიც დელის 1912 წელს ესტუმრა. ქალაქის გაშენებაში წვლილი შეიტანა ჰერბერტ ბაკერმაც. ბაკერი და ლუტიენსი ბრიტანეთის იმპერიის ერთ-ერთი წამყვანი არქიტექტორები იყვნენ. მშენებლობა პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ დაიწყო და დასრულდა 1931 წლისთვის. ტერიტორიას [[ლუტიენსის-დელი]] ეწოდა, რომლის გახსნის ცერემონია 1931 წლის 10 თებერვალს [[ედვარდ ჰალიფაქსი|ედვარდ ჰალიფაქსმა]] მოაწყო. ლუტიენსი მოიცავდა ქალაქის ცენტრალურ, ადმინისტრაციულ ნაწილს.
[[ფაილი:Indian President House.jpg|მარცხნივ|მინი|რაშტრაპი ბჰავანი, ინდოეთის პრეზიდენტის რეზიდენცია]]
მას შემდეგ, რაც ინდოეთის დედაქალაქი დელიში გადავიდა, 1912 წელს რამდენიმე თვეში ჩრდილოეთ დელიში აშენდა დროებითი სამდივნოს შენობა. 1931 წელს ახალი დედაქალაქის დაარსებიდან ათი წლის თავზე, დედაქალაქში ახალი თანამშრომლები შეიყვანეს. ისინი ქვეყნის სხვადასხვა ნაწილებიდან იყვნენ ჩამოყვანილები, ბენგალიდან დაწყებული მადრასით დამთავრებული.
=== დამოუკიდებლობის შემდგომი პერიოდი ===
მას შემდეგ რაც ინდოეთმა ბრიტანეთისგან დამოუკიდებლობა მოიპოვა, 1947 წელს ნიუ -დელის შეზღუდული ავტონომია მიენიჭა. მას ხელმძღვანელობდა მთავარი კომისარი, რომელსაც ინდოეთის მთავრობა ნიშნავდა. 1966 წელს დელი გადაიქცა საკავშირო ტერიტორიად და საბოლოოდ მისი მმართველი, მთავარი კომისარი ლეიტენანტ გუბერნატორით შეცვალა. 1991 წლის კონსტიტუციის თანახმად დელი სამოკავშირეო ტერიტორიად გამოცხადდა. მას ოფიციალურად დელის ეროვნული კაპიტალური ტერიტორია ეწოდა.
ნიუ დელის პირველი, დიდი გაფართოვება ლუდიენის დელის გარშემო განხორციელდა 1050-იან წლებში. დელის ახალ შემოერთებული სამხრეთ -დასავლეთ ტერიტორია გამოიყო საელჩოებისთვის, კანცელერიებისათვის, საელჩო კომისიებისთვის და ელჩებისათვის.
[[ფაილი:Delhi districts.svg|მარცხნივ|მინი|დელის ტერიტორია სადაც ნიუ დელი მდებარეობს]]
== გეოგრაფია ==
ნიუ დელის მთლიანი ფართობი 42.7 კვადრატული კილომეტრია (16.5 კვადრატული მილი). ნიუ დელი დელის მიტროპოლიტენის მცირე ნაწილს შეადგენს. [https://web.archive.org/web/20080302220220/http://www.ndmc.gov.in/AboutNDMC/NNDMCAct.aspx] ქალაქი [[ინდ-განგის ვაკე|ინდ-განგის ვაკეზე]] მდებარეობს, რის გამოც ქალაქის სხვადასხვა ნაწილში სიმაღლეთა სხვაობა ძალიან მცირეა. ნიუ დელი და მიმდებარე ტერიტორიები ოდესღაც არავალის ქედის ნაწილი იყო. მიუხედავად იმისა, რომ დელი მდინარე [[ჯამნა|ჯამნას]] ნაპირზე მდებარეობს ქალაქი წყლის ნაკლებობას განიცდის. დელის გასასვლელი არ აქვს ზღვაზე. დელი ინდოეთის მიწისძვრების ზონაში მდებარეობს, რის გამოც ქალაქში ხშირია მიწისძვრები.
=== სეისმოლოგია ===
ნიუ- დელიში ხშირია მიწისძვრები. მათი უმეტესი ნაწილი მსუბუქია. 2011-დან 2015-წლამდე მომხდარი მიწისძვრებიდან აღსანიშნავია: 5,4 ბალიანი მიწისძვრა 2015 წელს, რომლის ეპიცენტრიც ნეპალში იყო. ასევე 2007 წლის 25 ნოემბერს 4.7 ბალიანი მიწისძვრა, 4,2 ბალიანი მიწისძვრა 2011 წლის 7 სექტემბერს და 5,2 ბალიანმა მიწისძვრა 2012 წლის 5 მარტს. 440
=== კლიმატი ===
ნიუ დელის კლიმატი ცხელი, [[ნახევრად უდაბნოს ზონები|ნახევრად უდაბნოს ზონისათვის]] დამახასიათებელია. ესაზღვრება მშრალი ზამთრის ნოტიო სუბტროპიკულ კლიმატი, სადაც მაღალი ცვალებადობაა ზაფხულსა და ზამთარს შორის, როგორც ტემპერატურის, ასევე ნალექების თვალსაზრისით. ტემპერატურა 46 ° C-დან (115 ° F) რომელიც ზაფხულში ფიქსირდება, ზამთარში 0 ° C-მდე (32 ° F) ეცემა. იგი ხასიათდება გრძელი და ძალიან ცხელი ზაფხულით მტვრის ქარიშხლით, შედარებით მშრალი და რბილი ზამთრის ველური ხანძრით. ზაფხული გრძელია და გრძელდება აპრილიდან ოქტომბრამდე, ხოლო ზამთარი იწყება ნოემბერში იანვარში სრულდება. საშუალო წლიური ტემპერატურა დაახლოებით 25 ° C (77 ° F); ყოველთვიურად საშუალო საშუალო ტემპერატურა მერყეობს 14 – დან 34 ° C– მდე (57 – დან 93 ° F). დელიში დაფიქსირებული უდიდესი ტემპერატურა 48.4 °C-ია (119.1 °F), რომელიც 1998 წლის 26 მაისს დაფიქსირდა. ყველაზე დაბალი ტემპერატურა დაფიქსირებულია −2.2 °C (28.0 °F) 1967 წლის 11 იანვარს. ორივე მათგანი [[ინდირა განდი|ინდირა განდის]] სახელობის აეროპორტშია დაფიქსირებული. ნალექების საშუალო წლიური რაოდენობაა 714 მილიმეტრი (28.1 ინ), მათი უმეტესობა ივლისსა და აგვისტოში მუსონების დროს ფიქსირდება.
{| class="wikitable mw-collapsible"
! colspan="14" |ნიუ დელის კლიმატური მონაცემები
|-
!თვე
!იანვ
!თებე
!მარტ
!აპრილ
!მაისი
!ივნის
!ივლის
!აგვის
!სექტ
!ოქტო
!ნოემ
!დეკე
!წლიური
|-
!რეკორდულად მაღალი °C (°F)
|30.0
(86.0)
|34.1
(93.4)
|40.6
(105.1)
|45.6
(114.1)
|47.2
(117.0)
|46.7
(116.1)
|45.0
(113.0)
|42.0
(107.6)
|40.6
(105.1)
|39.4
(102.9)
|36.1
(97.0)
|29.3
(84.7)
|47.2
(117.0)
|-
!საშუალო მაღალი °C (°F)
|20.5
(68.9)
|23.9
(75.0)
|29.6
(85.3)
|36.3
(97.3)
|39.5
(103.1)
|39.2
(102.6)
|35.4
(95.7)
|34.1
(93.4)
|34.1
(93.4)
|32.8
(91.0)
|28.2
(82.8)
|23.1
(73.6)
|31.4
(88.5)
|-
!დღიური საშუალო °C (°F)
|14.1
(57.4)
|17.4
(63.3)
|22.7
(72.9)
|28.9
(84.0)
|32.7
(90.9)
|33.2
(91.8)
|31.4
(88.5)
|30.3
(86.5)
|29.6
(85.3)
|26.0
(78.8)
|20.5
(68.9)
|15.5
(59.9)
|25.2
(77.4)
|-
!საშუალო დაბალი °C (°F)
|7.6
(45.7)
|10.4
(50.7)
|15.6
(60.1)
|21.3
(70.3)
|25.8
(78.4)
|27.9
(82.2)
|27.4
(81.3)
|26.6
(79.9)
|25.0
(77.0)
|19.1
(66.4)
|12.9
(55.2)
|8.3
(46.9)
|19.0
(66.2)
|-
!რეკორდულად დაბალი °C (°F)
|−0.6
(30.9)
|1.6
(34.9)
|4.4
(39.9)
|10.7
(51.3)
|15.2
(59.4)
|18.9
(66.0)
|20.3
(68.5)
|20.7
(69.3)
|17.3
(63.1)
|9.4
(48.9)
|3.9
(39.0)
|1.1
(34.0)
|−0.6
(30.9)
|-
!საშუალო ნალექიანობა მმ. (ინჩები)
|19.3
(0.76)
|22.1
(0.87)
|15.9
(0.63)
|13.0
(0.51)
|31.5
(1.24)
|82.2
(3.24)
|187.3
(7.37)
|232.5
(9.15)
|129.8
(5.11)
|14.3
(0.56)
|4.9
(0.19)
|9.4
(0.37)
|762.3
(30.01)
|-
!საშუალო წვიმიანი დღეები
|1.3
|1.8
|1.6
|1.2
|2.5
|4.6
|9.4
|9.8
|5.5
|1.0
|0.5
|0.9
|40.1
|-
!საშუალო თვიური მზის ნათების საათები
|220.1
|223.2
|248.0
|276.0
|285.2
|219.0
|179.8
|176.7
|219.0
|260.4
|246.0
|220.1
|2,773.5
|-
!საშუალო დღიური მზის ნათების საათები
|7.1
|7.9
|8.0
|9.2
|9.2
|7.3
|5.8
|5.7
|7.3
|8.4
|8.2
|7.1
|7.6
|-
| colspan="14" |წყარო 1: India Meteorological Department (sun 1971–2000)[http://web.archive.org/web/20200205040301/http://imdpune.gov.in/library/public/1981-2010%20CLIM%20NORMALS%20%28STATWISE%29.pdf][https://web.archive.org/web/20200205042509/http://imdpune.gov.in/library/public/EXTREMES%20OF%20TEMPERATURE%20and%20RAINFALL%20upto%202012.pdf][https://city.imd.gov.in/citywx/extreme/FEB/safdarjung2.htm]
|-
| colspan="14" |წყარო 2: Tokyo Climate Center (mean temperatures 1981–2010) [https://web.archive.org/web/20200229203029/https://ds.data.jma.go.jp/gmd/tcc/tcc/products/climate/normal/parts/NrmMonth_e.php?stn=42182]
|}
== დემოგრაფია ==
[[ფაილი:Laxminarayan Temple in New Delhi 03-2016.jpg|მინი|ინდუსური ტაძარი ნიუ დელიში]]
2011 წლის მონაცემებით ქალაქ დელიში 257,803 ადამიანი ცხოვრობს. ქალაქში ყველაზე გავცელებული ენა [[ჰინდი ენა|ჰინდია]]. პირველ რიგში, ინგლისურს, როგორც ოფიციალურ ენას, იყენებენ ბიზნესისა და სამთავრობო ინსტიტუტების მიერ. 2011 წლის აღწერის მონაცემებით, ნიუ დელის წიგნიერების დონე 89,38% -ია, რაც დელიში ყველაზე მაღალ შედეგს წარმოადგენს.
=== რელიგია ===
2011 წლის მონაცემებით [[ინდუიზმი]] მოსახლეობის 89.8% -ისთვის მშობლიურ რელიგიას წარმოადგენს. <ref>https://web.archive.org/web/20160707231710/http://www.censusindia.gov.in/2011census/Religion_pca/RL-0700.xlsx</ref> ქალაქში ასევე არიან სხვა რელიგიის წარმომადგენლები, რომელთა შორისაა: [[ისლამი]] (4.5%), [[ქრისტიანობა]] (2.9%), [[სიქიზმი]] (2.0%), [[ჯაინიზმი]] (0.4%). რელიგიურ უმცირესობებს წარმოადგენს ბუდიზმი და იუდაიზმი.
== მთავრობა ==
ინდოეთის ეროვნული დედაქალაქი, ნიუ დელი ერთობლივად იმართება როგორც ინდოეთის ცენტრალური მთავრობისა და დელის ადგილობრივი ხელისუფლების მიერ, ის ასევე არის დელიჰის ეროვნული დედაქალაქის ტერიტორიის (NCT) დედაქალაქი.
2015 წლის მდგომარეობით, ნიუ დელის მუნიციპალური საბჭოს სამთავრობო სტრუქტურაში შედიან თავმჯდომარე, ნიუ დელის საკანონმდებლო ასამბლეის სამი წევრი, ორი წევრი, რომლებიც მინისტის წარმომადგენლები არიან და ხუთი წევრი, რომლებიც დასახელებულია ცენტრალური მთავრობის მიერ.
დელჰის შტატის მეთაურია დელიჰის საკავშირო ტერიტორიის ლეიტენანტი, რომელიც ინდოეთის პრეზიდენტის მიერ არის დანიშნული ცენტრალური მთავრობის რჩევით და თანამდებობა ძირითადად საზეიმოა, რადგან დელიშის საკავშირო ტერიტორიის მთავარი მინისტრი არის ხელმძღვანელი მთავრობის და ეკისრება აღმასრულებელი ხელისუფლების უმეტესი ნაწილი. ინდოეთის კონსტიტუციის თანახმად, თუ დელიეს საკანონმდებლო ასამბლეის მიერ მიღებული კანონი ანაზღაურებადია ინდოეთის პარლამენტის მიერ მიღებულ ნებისმიერ კანონში, მაშინ პარლამენტის მიერ მიღებული კანონი უპირატესად ჭარბობს კრების მიერ მიღებულ კანონს. [https://web.archive.org/web/20160821020032/http://indiacode.nic.in/coiweb/amend/amend69.htm]
ნიუ დელის მართავს მუნიციპალური მთავრობა, რომელიც ცნობილია როგორც New Delhi მუნიციპალური საბჭო (NDMC). დელიის მიტროპოლიის სხვა ქალაქებს მართავს დელის მუნიციპალური კორპორაცია (MCD).
[[ფაილი:Skyline at Rajiv Chowk.JPG|ცენტრი|მინი|683x683პქ|დელის პანორამა]]
[[ფაილი:Rashtrapati Bhavan (Dehli).jpg|მარცხნივ|მინი|ინდოეთის პრეზიდენტის ოფიციალური სამყოფელი]]
== პეიზაჟი ==
ახალი დელჰის დიდი ნაწილი, რომელიც დაგეგმილი იყო მე –20 საუკუნის წამყვანი ბრიტანელი არქიტექტორის ედვინ ლუიტენის მიერ, დაგეგმილი იყო ქალაქის ცენტრალურ ადმინისტრაციულ არეალად, როგორც ბრიტანეთის იმპერიული ამბიციების ნაწილი. ქალაქის შუაგულში არის მშვენიერი რაშტრაპატი ბჰავანი, რომელიც რაისინას გორაზე მდებარეობს. სამდივნო, სადაც ინდოეთის მთავრობის მინისტრები არიან წარმოდგენილები, რაშტრაფატის ბჰავანის მიმდებარედ მდებარეობს.
=== არქიტეტურა ===
ახალი დელის ქალაქის გეგმა, მისი ხუროთმოძღვრების მსგავსად, შეირჩა ერთი ძირითადი მოსაზრებით: ბრიტანული ძალაუფლებისა და უზენაესობის სიმბოლო. სწორედ ეს ფაქტორი იყო გათვალისწინებული ინდუისტური და მუსლიმანური შენობების აგების დროს.
1911 წლიდან ქალაქის აშენება დაახლოებით 20 წელი გაგრძელდა.[https://blogs.wsj.com/indiarealtime/2011/11/16/the-building-of-new-delhi/] ნიუ დელის არქიტექტურის მრავალი ელემენტი სხვადასხვა სტილებიდანაა ნასესხები. ამასთან ქალაქი შეიცავს ბრიტანულ ელემენტებსაც, რაც კოლონიური პერიოდით უნდა იყოს განპირობებული.
== ტრანსპორტი ==
=== საჰაერო ===
[[ფაილი:Delhi Noida Direct flyway (Uttar Pradesh - 2011-06-18).jpg|მინი|დელის გზატკეცილი]]
ინდირა განდის სახელობის საერთაშორისო აეროპორტი დელის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს. ის არის მთავარი კარიბჭე ქალაქის შიდა და საერთაშორისო სამოქალაქო საჰაერო მიმოსვლისთვის. 2012–1313 წლებში აეროპორტმა გადაიყვანა 35 მილიონზე მეტი მგზავრი, რითაც ის [[სამხრეთი აზია|სამხრეთ აზიაში]] ერთ-ერთი ყველაზე გადატვირტული აეროპორტია.
=== საგზაო ===
ნიუ დელიში ინდოეთის ავტობუსის ტრანსპორტირების ერთ – ერთი უდიდესი სისტემაა. პირადი ტრანსპორტის სახეობები, განსაკუთრებით მანქანები, ქმნიან მანქანების მნიშვნელოვან ნაწილს, რომლებიც ნიუ დელიში გადაადგილდებიან. ნიუ დელიში რეგისტრირებული მანქანების ყველაზე მეტი რაოდენობაა ინდოეთის ნებისმიერ სხვა მეტროპოლიტთან შედარებით. ქალაქში ბევრია რიკშებიც, ადგილობრივი ტაქსები. ნიუ დელის ინდოეთში ყველაზე მჭიდრო გზები აქვს. ასევე ქალაქში ავტომობილების სიჩქარე პიკისა და საცობის საათებში 15–20 კმ / სთ-ია.
[[ფაილი:DelhiMetroBlueLineBombardier.jpg|მარცხნივ|მინი|დელის მეტრო]]
=== მეტრო ===
დელის მეტრო სწრაფი სატრანზიტო სისტემაა, რომელიც ემსახურება დელის, ფარიდაბადს, ღაზიაბადს, გურგაონს და ნოიდას. დელი მეტრო სიგრძის მიხედვით მსოფლიოში მე-12 ადგილზეა. დელის მეტრო იყო ინდოეთის პირველი თანამედროვე საზოგადოებრივი ტრანსპორტის სისტემა, რომელმაც მოახდინა რევოლუციური მოგზაურობის განხორციელება სწრაფი, საიმედო, უსაფრთხო და კომფორტული სატრანსპორტო საშუალებების უზრუნველყოფით. ამჟამად დელი მეტროს ქსელი მოიცავს 389 კილომეტრს (242 მილი) ტრასას, 285 სადგურით.
== დაძმობილებული ქალაქები ==
| |||