კვიპროსის კონფლიქტი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 1:
[[ფაილი:Cyprus SBAsInRed.png|მინი|300პქ|კვიპროსის გაყოფა ჩრდილოეთ და სამხრეთ ნაწილებად [[მწვანე ხაზი (კვიპროსი)|ბუფერული ზონით]], ვარდისფერით კი [[აკროტირი და დეკელია]].]]
'''კვიპროსის კონფლიქტი''' — ტერიტორიული კონფლიქტი კვიპროსელ ბერძნებსა და კვიპროსელ თურქებს შორის. კუნძულზე დიდი ბრიტანეთის სამხედრო კონტინგენტის შესვლის შემდეგ ეს დაპირისპირება განიხილებოდა, როგორც „კონფლიქტი კვიპროსელ და ბრიტანელ ხალხებს შორის“. ამჟამად ამ კონფლიქტის მოგვარებაში ჩართულია [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია]] და [[ევროპის კავშირი]].
Line 26 ⟶ 25:
== წინაპირობები ==
კვიპროსის ბერძენ და თურქ მოსახლეობას შორის არსებული კონფლიქტი კიდევ უფრო გაართულა იმ ფაქტმა, რომ [[1959]] წელს, ციურიხ-ლონდონის შეთანხმებით, კუნძულის პოლიტიკურ სტატუსს - ამ შემთხვევაში, დამოუკიდებელ და ერთიან სახელმწიფოს, ჰყავდა გარანტორები - [[თურქეთი]], [[საბერძნეთი]] და [[დიდი ბრიტანეთი]]. სამი გარანტორიდან ორს - თურქეთი და საბერძნეთი, მეცხრამეტე საუკუნიდან დღემდე, დაპირისპირების ხანგრძლივი ისტორია აქვთ.
კონფლიქტი, დღევანდელ ფაზაში შევიდა 1974 წელს, როდესაც თურქეთის შეიარაღებულმა ძალებმა დაიკავეს კვიპროსის ტერიტორიის ერთი მესამედი კუნძულის ჩრდილოეთში და იქ, მოგვიანებით [[ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქული რესპუბლიკა]] ჩამოაყალიბეს, რომლის დამოუკიდებლობასაც დღემდე მხოლოდ თურქეთი აღიარებს. საერთაშორისო საზოგადოება მიიჩნევს, რომ ჩრდილოეთ კვიპროსი არის თურქეთის არმიის მიერ ოკუპირებული, კვიპროსის რესპუბლიკის კანონიერი ტერიტორია.
=== კვიპროსის ისტორია დამოუკიდებლობამდე ===
კვიპროსი არის ტერიტორია, რომელიც უძველესი პერიოდიდან დასახლებულია და სხვადასხვა დროს შედიოდა [[ასირი|ასირიული]], [[სპარსეთი|
ბერძნულენოვანმა ხალხებმა კუნძულზე დასახლება დაახლოებით ძვ. წ. 1100 წლისთვის დაიწყეს, და ამ თარიღის შემდეგ, კვიპროსი სხვადასხვა დროს შედიოდა ასურელთა, სპარსელთა, ფარაონული და პტოლემეანთა ეგვიპტის, მაკედონიის და ბოლოს, რომის იმპერიის საზღვრებში. რომის იმპერიის დაშლის შემდეგ კუნძული [[აღმოსავლეთ რომის იმპერია|აღმოსავლეთ რომის იმპერიის]] - ბიზანტიის კონტროლის ქვეშ აღმოჩნდა და მას შემდეგ, კუნძულზე, ბერძნები დიდი ხნის მანძილზე დომინანტურ კულტურულ და პოლიტიკურ ძალას წარმოადგენდნენ.▼
[[ისლამი]] კვიპროსზე პირველად [[649]] წელს, ომაიანების შემოჭრასთან ერთად გამოჩნდა - [[ომაიანები|ომაიანებმა]] დაიპყრეს კვიპროსი და დაახლოებით 40 წლის განმავლობაში - [[688]] წლამდე კუნძულს ისინი განაგებდნენ, 688 წელს კი კვიპროსი, არაბულ-ბიზანტიური შეთანხმების საფუძველზე, ამ ორი ძალის მიერ ერთობლივად მართულ ტერიტორიად იქცა, რომლისგან შეკრებილი გადასახადებიც ორ იმპერიას შორის თანაბრად ნაწილდებოდა. მიუხედავად ბიზანტიის მცდელობებისა, ეს სტატუს-ქვო დაახლოებით სამასი წლის განმავლობაში გაგრძელდა და ბიზანტიის იმპერიამ მხოლოდ 965 წელს მოახერხა კვიპროსზე კონტროლის სრულად აღდგენა. 1184 წელს კვიპროსის გუბერნატორი ისააკ ანგელოსი აუჯანყდა ბიზანტიის იმპერიას, თუმცა არეული გეოპოლიტიკური ვითარებით ისარგებლეს ჯვაროსნებმა და 1191 წელს, ინგლისის მეფემ რიჩარდ I-მა, რომელიც ჯვაროსნული ლაშქრობის მონაწილე იყო, სტრატეგიული მოსაზრებებით კუნძული დაიკავა. ჯვაროსნების შემოსვლის შედეგად, კუნძულზე კვიპროსის სამეფო შეიქმნა რომელსაც ფრანგული წარმოშობის ლუზინიანთა დინასტია მართავდა. კვიპროსის სამეფომ 1489 წლამდე იარსება. 1489 წელს კვიპროსი ვენეციელების ხელში გადავიდა და მათ განმგებლობაში 1571-1572 წლებამდე, კუნძულის ოსმალეთის მიერ დაპყრობამდე დარჩა. ოსმალეთ-ვენეციის ომების შედეგად [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] კუთვნილებად ქცეულ კუნძულზე, ოსმალეთის მმართველობა მეცხრამეტე საუკუნემდე გაგრძელდა. კვიპროსის თანამედროვე მდგომარეობას საფუძველი 1878 წელს, ბრიტანეთის და ოსმალეთის იმპერიებს შორის დადებული კვიპროსის შეთანხმებით ჩაეყარა - ამ შეთანხმების საფუძველზე, შესაძლო რუსული აგრესიისაგან დაცვის სანაცვლოდ, ოსმალეთის იმპერიამ კვიპროსი, როგორც სტრატეგიული წერტილი, დროებით მართვისათვის ბრიტანეთს გადასცა. ეს მდგომარეობა პირველ მსოფლიო ომამდე - ოსმალეთის იმპერიის ცენტრალური ქვეყნების მხარეს, [[ანტანტა|ანტანტის]] წინააღმდეგ ომში ჩართვამდე გაგრძელდა; 1914 წელს ბრიტანეთის იმპერიამ ოფიციალურად დაიკავა კვიპროსი და იგი ბრიტანეთის კოლონიურ ტერიტორიად გამოაცხადა.▼
▲კვიპროსი არის ტერიტორია, რომელიც უძველესი პერიოდიდან დასახლებულია და სხვადასხვა დროს შედიოდა [[ასირი|ასირიული]], [[სპარსეთი|სპარსულ]]ი და [[ეგვიპტე|ეგვიპტური]] სახელმწიფოების საზღვრებში.
▲ასურელთა, სპარსელთა, ფარაონული და პტოლემეანთა ეგვიპტის, მაკედონიის და ბოლოს, რომის იმპერიის საზღვრებში. რომის იმპერიის დაშლის შემდეგ კუნძული [[აღმოსავლეთ რომის იმპერია|აღმოსავლეთ რომის იმპერიის]] - ბიზანტიის კონტროლის ქვეშ აღმოჩნდა და მას შემდეგ, კუნძულზე, ბერძნები დიდი ხნის მანძილზე დომინანტურ კულტურულ და პოლიტიკურ ძალას წარმოადგენდნენ.
▲ისლამი კვიპროსზე პირველად 649 წელს, ომაიანების შემოჭრასთან ერთად გამოჩნდა - [[ომაიანები|ომაიანებმა]] დაიპყრეს კვიპროსი და დაახლოებით 40 წლის განმავლობაში - 688 წლამდე კუნძულს ისინი განაგებდნენ, 688 წელს კი კვიპროსი, არაბულ-ბიზანტიური შეთანხმების საფუძველზე, ამ ორი ძალის მიერ ერთობლივად მართულ ტერიტორიად იქცა, რომლისგან შეკრებილი გადასახადებიც ორ იმპერიას შორის თანაბრად ნაწილდებოდა. მიუხედავად ბიზანტიის მცდელობებისა, ეს სტატუს-ქვო დაახლოებით სამასი წლის განმავლობაში გაგრძელდა და ბიზანტიის იმპერიამ მხოლოდ 965 წელს მოახერხა კვიპროსზე კონტროლის სრულად აღდგენა. 1184 წელს კვიპროსის გუბერნატორი ისააკ ანგელოსი აუჯანყდა ბიზანტიის იმპერიას, თუმცა არეული გეოპოლიტიკური ვითარებით ისარგებლეს ჯვაროსნებმა და 1191 წელს, ინგლისის მეფემ რიჩარდ I-მა, რომელიც ჯვაროსნული ლაშქრობის მონაწილე იყო, სტრატეგიული მოსაზრებებით კუნძული დაიკავა. ჯვაროსნების შემოსვლის შედეგად, კუნძულზე კვიპროსის სამეფო შეიქმნა რომელსაც ფრანგული წარმოშობის ლუზინიანთა დინასტია მართავდა. კვიპროსის სამეფომ 1489 წლამდე იარსება. 1489 წელს კვიპროსი ვენეციელების ხელში გადავიდა და მათ განმგებლობაში 1571-1572 წლებამდე, კუნძულის ოსმალეთის მიერ დაპყრობამდე დარჩა. ოსმალეთ-ვენეციის ომების შედეგად [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთის იმპერიის]] კუთვნილებად ქცეულ კუნძულზე, ოსმალეთის მმართველობა მეცხრამეტე საუკუნემდე გაგრძელდა. კვიპროსის თანამედროვე მდგომარეობას საფუძველი 1878 წელს, ბრიტანეთის და ოსმალეთის იმპერიებს შორის დადებული კვიპროსის შეთანხმებით ჩაეყარა - ამ შეთანხმების საფუძველზე, შესაძლო რუსული აგრესიისაგან დაცვის სანაცვლოდ, ოსმალეთის იმპერიამ კვიპროსი, როგორც სტრატეგიული წერტილი, დროებით მართვისათვის ბრიტანეთს გადასცა. ეს მდგომარეობა პირველ მსოფლიო ომამდე - ოსმალეთის იმპერიის ცენტრალური ქვეყნების მხარეს, [[ანტანტა|ანტანტის]] წინააღმდეგ ომში ჩართვამდე გაგრძელდა; 1914 წელს ბრიტანეთის იმპერიამ ოფიციალურად დაიკავა კვიპროსი და იგი ბრიტანეთის კოლონიურ ტერიტორიად გამოაცხადა.
=== კვიპროსი ბრიტანეთის კოლონიური მმართველობის პერიოდში
კვიპროსზე ბრიტანული მმართველობის დამყარებას კუნძულის ბერძნული მოსახლეობა დადებითად შეხვდა. ბერძნების ამ განწყობას განაპირობებდა მათი იმედები, რომ ბრიტანეთი ადრე თუ გვიან დააკმაყოფილებდა მათ სურვილს და კუნძულს საბერძნეთს გადასცემდა. ბერძნების იმედები კიდევ უფრო გააქტიურდა მას შემდეგ, რაც არაერთი აჯანყების და ავტონომიასთან დაკავშირებული ექსპერიმენტის კვალდაკვალ, ხმელთაშუა ზღვის მეორე მნიშვნელოვანი კუნძული ეთნიკურად ბერძნული მოსახლეობით - [[კრეტა]], 1912 წელს [[საბერძნეთი|საბერძნეთის]] ნაწილი გახდა. ბრიტანეთის იმპერიაც, თავის მხრივ, კვიპროსის საბერძნეთისათვის გადაცემის იდეას სერიოზულად განიხილავდა და 1914 წელს, პირველ მსოფლიო ომში ანტანტის მხარეს ჩართვის სანაცვლოდ, საბერძნეთის ხელისუფლებას კვიპროსი პირდაპირ შესთავაზა, თუმცა საბერძნეთის ხელისუფლების უარყოფითი დამოკიდებულების გამო, ეს გარიგება ჩაიშალა.
ხაზი 44:
მიუხედავად საბერძნეთის და [[თურქეთი|თურქეთის]] ხელისუფლებების პოზიციებისა, ურბანიზებულ კვიპროსში, როგორც თურქულ, ისე ბერძნულ მოსახლეობაში აქტიურად ვრცელდებოდა ნაციონალისტური იდეები, რომლებიც თურქებში [[ქემალიზმი|ქემალიზმის]], ხოლო ბერძნებში ენოზის იდეოლოგიური გავლენით ყალიბდებოდა. კვიპროსის ისტორიაში გარდატეხის წერტილად 1931 წელი იქცა, რამდენიმე წლით ადრე არჩეულ, ბერძენი და თურქი წევრებისაგან შემდგარ პარლამენტში, ბრიტანელი გუბერნატორის მიერ შემოთავაზებული კანონპროექტი გადასახადების დროებითი ზრდის შესახებ, ბერძენი და თურქი დეპუტატების ერთობლივი ძალებით იქნა ჩაგდებული, ამის საპასუხოდ, გუბერნატორმა გამოიყენა საკუთარი საგანგებო უფლებები და კანონპროექტი პარლამენტის გვერდის ავლით გაიტანა. გუბერნატორის ამ ნაბიჯს კვიპროსის მოსახლეობის დიდი პროტესტი მოჰყვა, რითაც ისარგებლეს ენოზის მომხრე ბერძნებმა და 1931 წლის 21 ოქტომბერს, ეკლესიის ზარების რეკვით და ბერძნული დროშებით საპროტესტო აქცია მოაწყვეს. საპროტესტო აქციები მასობრივ არეულობებში გადაიზარდა, რასაც მსხვერპლი და ბრიტანეთის ხელისუფლების მიერ კუნძულზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადება მოჰყვა; ასევე, ამან კუნძულის ბერძნულ მოსახლეობაში ენოზისთან დაკავშირებით შექმნა კონსენსუსი რომელმაც, ამ იდეის ქვეშ გააერთიანა ორი პოლიტიკურად ძალიან განსხვავებული ძალა - კუნძულის მართლმადიდებლური ეკლესია და კვიპროსის კომუნისტური პარტია.
მეორე მსოფლიო ომმა კვიპროსის პრობლემა დროებით უკანა პლანზე გადასწია, რამაც ბრიტანეთის ხელისუფლებას მისცა საშუალება ჩაეთვალა რომ კუნძულზე არსებული კონფლიქტი მინავლდა. [[1946]] წელს ბრიტანეთის ხელისუფლებამ აღადგინა კუნძულის გარკვეული პოლიტიკური უფლებები და [[1931]] წლის მოვლენების შედეგად გადასახლებულ პოლიტიკურ ფიგურებს კუნძულზე დაბრუნების ნება მისცა. ბერძნულ მოსახლეობაში ენოზისის იდეის პოპულარობის ზრდას, თურქი კვიპროსელების რეაქცია მოჰყვა, რომელთა შორისაც გაჩნდა ტაქსიმის ანუ კვიპროსის ორ - თურქულ და ბერძნულ ნაწილებად დაყოფის იდეა, რაზეც, ეთნიკური ფაქტორის გარდა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენდა თურქეთში მზარდი ანტიკომუნიზმი, რის გაძლიერებას კვიპროსში ხელი შეუწყო იმანაც, რომ ომის შემდგომ კვიპროსში ბერძნული პოლიტიკური პარტიებიდან ყველაზე გავლენიანი კომუნისტური - მუშათა პროგრესული პარტია (AKEL)
ენოზის მთავარი მხარდამჭერი, კვიპროსის მართლმადიდებელი ეკლესია გახლდათ და სწორედ მისი მოთავეობით მოეწყო არაოფიციალური პლებისციტი მხოლოდ კვიპროსელი ბერძნების მონაწილეობით ენოზისთან დაკავშირებით. მანამდე კი, ეთხოვა ბრიტანეთის ხელისუფლებას ნებართვა, რომ კუნძულზე იგივე საკითხზე რეფერენდუმი ჩატარებულიყო, თუმცა ბრიტანეთის მთავრობამ ეს თხოვნა უარყო.9 პლებისციტში გამოყენებული ხმების 95% ენოზის სასარგებლოდ იყო გამოყენებული, რამაც კუნძულის თურქულ მოსახლეობაში მკვეთრად უარყოფითი რეაქცია გამოწვია, თურქეთში კი აქტიურად შეუწყო ხელი დისკუსიებს იმ სტრატეგიულ მნიშვნელობაზე რომელსაც კვიპროსს თურქეთისთვის გააჩნდა; დაჩქარდა კვიპროსის თურქული მოსახლეობის მიერ კულტურული და პოლიტიკური ორგანიზაციების ფორმირების პროცესიც - მაგალითად, რეფერენდუმიდან რამდენიმე თვის შემდეგ - 1950 წლის 4 აგვისტოს, სტამბოლში კვიპროსის დაცვის საზოგადოება დაარსდა.10 თავდაპირველი ყოყმანის მიუხედავად, თურქეთის ხელისუფლებამაც, კუნძულზე სიტუაციის დაძაბვასთან ერთად, კვიპროსელი თურქების ღია მხარდაჭერა დაიწყო და 1954 წელს, გაერთიანებული ერების ანსამბლეაზე, საბერძნეთის ინიციატივით ჩატარებული კენჭისყრის შემდეგ, კვიპროსის თემა უკვე თურქეთ-საბერძნეთს შორის არსებულ პრობლემად იქცა.11 თურქმა და ბერძენმა კვიპროსელებმა გასამხედროებული ფორმირებების ჩამოსაყალიბებლად ნაბიჯების გადადგმა დაიწყეს.
=== კვიპროსის ეროვნულ-გამათავისუფლებელი ორგანიზაციის და თურქული წინააღმდეგობის მოძრაობის ფორმირება
1940-1950-იანი წლების კვიპროსის პოლიტიკურ სიტუაციაში, კვიპროსის ბერძნული მოსახლეობის დე-ფაქტო ლიდერი კვიპროსის მართლმადიდებლური ეკლესიის მმართველი - მთავარეპისკოპოსი [[მაკარიოს III]] გახდა, რომელიც ამ პერიოდში ენოზის მხარდამჭერი იყო და ამ კონტექსტში, თანამშრომლობდა საბერძნეთის არმიის კვიპროსელ ოფიცერ გეორგიოს გრივასთან, ეს თანამშრომლობა არაერთგვაროვანი იყო და მხარეების შეხედულებები ხშირად საკმაოდ განსხვავდებოდა. ბრიტანეთის ხელისუფლების მერყევმა პოლიტიკამ ხელი შეუწყო კვიპროსის ბერძნულ მოსახლეობაში პოლიტიკური სისტემის მიმართ რწმენის დაკარგვას და ამ კონტექსტში, როგორც მაკარიოსმა, ისე გრივასმა აქტიურად დაიწყეს ფიქრი წინააღმდეგობის ახალ, უფრო რადიკალურ მეთოდებზე. გრივასი, პარტიზანულ, ანტიკოლონიურ კამპანიას უჭერდა მხარს, მაკარიოსი კი ბრძოლის ძალადობრივ მეთოდებს სკეპტიკურად უყურებდა და მიუხედავად იმისა, რომ ეთანხმებოდა ბრძოლის რადიკალურ მეთოდებზე გადასვლის აუცილებლობას, თვლიდა რომ ფართო მასშტაბიანი ძალადობა არ იყო მიზანშეწონილი. საბოლოოდ, გრივასმა, ენოზის იდეის განხორციელების მიზნით, კუნძულზე ადრე შეძენილი მხარდამჭერების გამოყენებით, 1955 წელს პარტიზანული ორგანიზაცია [[კვიპროსის გათავისუფლების ეროვნული ორგანიზაცია]] დააარსა და ბრიტანეთის ხელისუფლების წინააღმდეგ პარტიზანული ბრძოლის დაწყება გადაწყვიტა.
===1954-1959 წლების კონფლიქტი===
შეიარაღებული ბრძოლა 1955 წლის 1 აპრილს დაიწყო, ეოკამ ერთდროულად შეტევა მიიტანა კვიპროსის რამდენიმე ქალაქში არსებულ ბრიტანეთის ხელისუფლების კუთვნილ ობიექტებზე, რაც ბრიტანეთის ხელისუფლებისათვის მოულოდნელი იყო, ხოლო კვიპროსელ თურქებს შორის და თურქეთში მკვეთრად უარყოფითი რეაქციების მიზეზი გახლდა; ამის ერთ-ერთი მიზეზი იყო ისიც, რომ კვიპროსის ბრიტანულ პოლიციაში თურქები უმრავლესობას შეადგენდნენ.
თურქეთი და კვიპროსელი თურქების ენოზის წინააღმდეგ გაერთიანდნენ და 1955 წელს, თურქეთში, მანამდე არსებული კვიპროსელი თურქების ორგანიზაციების გაერთიანების შედეგად საზოგადოება „კვიპროსი თურქულია“ (Kıbrıs Türktür Cemiyeti) დაარსდა. ხოლო 1957 წელს კვიპროსელმა თურქებმა თავიანთი პარტიზანული ორგანიზაცია თურქული წინააღმდეგობის მოძრაობა (Türk Mukavemet Teşkilatı) დაარსეს. ენოზის საწინააღმდეგოდ, კვიპროსელი თურქები მხარს უჭერდნენ ტაქსიმს ანუ კვიპროსის ეთნიკურ ნიადაგზე ნაწილად დაყოფას.
=== ბრიტანეთის ხელისუფლების რეაქცია და გზა დამოუკიდებლობისაკენ ===
Line 60 ⟶ 61:
=== დამოუკიდებლობის პერიოდი, საკონსტიტუციო და ეთნიკური კონფლიქტი (1960-1974) ===
დამოუკიდებლობის შემდგომ [[კვიპროსი]] საკმაოდ რთული პოლიტიკური სისტემით იმართებოდა, სადაც დიდი ძალაუფლება ჰქონდა ასევე მინისტრთა კაბინეტს, რომელიც ასევე ეთნიკური კვოტების მიხედვით, ბერძნული და თურქული მოსახლეობის ხვედრითი წილის გათვალისწინებით კომპლექტდებოდა. კვოტების მიხედვითვე განაწილდა მუნიციპალიტეტები, სასამართლო სისტემაში თანამდებობები და სხვა. ეს ყველაფერი, იმის გათვალისწინებით, რომ რეალურად ორივე მხარის საბოლოო მიზანი განსხვავებული იყო, ნაყოფიერ ნიადაგს ქმნიდა სისტემური კრიზისებისათვის, მით უფრო იმის გათვალისწინებით, რომ ორივე მხარის წარმომადგენლებს ჰქონდათ საშუალება ვეტოს უფლების გამოყენებით სისტემის პარალიზება მოეხდინათ. სისტემის პირველი სერიოზული კრიზისი [[1963]] წელს, კვიპროსის მიერ [[დამოუკიდებლობა|დამოუკიდებლობის]] მოპოვებიდან მესამე წელს მოხდა.
==== 1963-1964 წლების კრიზისი და ეთნიკური კონფლიქტის გამწვავება ====
ორ ეთნიკურ ჯგუფს შორის ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა გადასახადების აკრეფასთან იყო დაკავშირებული. იმის გათვალისწინებით, რომ ამ პერიოდში კვიპროსის მოსახლეობის მხოლოდ 18% იყო [[თურქი]] მათ სერიოზული პრობლემები ჰქონდათ მათთვის გამოყოფილი განათლების სისტემის, პოლიციის თუ სხვა სახელმწიფო სერვისების დაფინანსებასთან დაკავშირებით, რადგანაც მათგან შეგროვილი გადასახადების ოდენობა უბრალოდ არ იყო საკმარისი. ეს კი ბერძენი კვიპროსელების დიდ უკმაყოფილებას იწვევდა. კრიზისი გაამწვავა ვიცე-პრეზიდენტ ქუჩუქის მიერ შეიარაღებული ძალების ფორმირების კანონპროექტზე ვეტოს დადებამაც, რის შედეგადაც, კვიპროსის შეიარაღებული ძალები ვერ ჩამოყალიბდა. არსებული პრობლემების მოგვარების მიზნით, მაკარიოსმა, 1963 წლის 3 ნოემბერს, 13 პუნქტის სახელით ცნობილი საკონსტიტუციო რეფორმის გეგმა წარმოადგინა; ამ გეგმის მიხედვით, ორ ეთნიკურ ჯგუფს შორის განაწილებული გარკვეული პოლიტიკური ფუნქციები ერთიან სისტემად რეორგანიზდებოდა, მათ შორის ადგილობრივი ხელისუფლებები და სასამართლო სისტემა, ასევე იცვლებოდა პრეზიდენტის და ვიცე პრეზიდენტის არჩევის წესი და უქმდებოდა ვეტოს უფლება; ასევე, საჯარო სექტორში ადრე არსებული კვოტა იცვლებოდა კვოტით მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით, რაც ნეგატიურ გავლენას ახდენდა კვიპროსელ თურქებზე.
Line 70 ⟶ 69:
==== კონფლიქტის მოგვარების მცდელობები 1964-1974 წლებში ====
გაეროს სამშვიდობო კონტიგენტის ჩამოყალიბების პარალელურად, გაერომ დაპირისპირებულ მხარეებს შორის კონფლიქტის მოგვარების მიზნით, გენერალური მდივნის უ ტანის უშუალო მცდელობით, ფინელი დიპლომატი საკარი ტუომიოია მიავლინა. ტუომიოია თვლიდა, რომ კვიპროსის საკითხი რეალურად თურქეთსა და საბერძნეთს შორის არსებული პოლიტიკური პრობლემა იყო და ყველაზე ლოგიკური გამოსავალი ენოზისი იყო, მაგრამ მორალური პრინციპებიდან გამომდინარე - იგი მიიჩნევდა, რომ გაეროს მიერ მისი წევრი ქვეყნის პოლიტიკური რუკიდან გაქრობის მხარდაჭერა არ იყო სწორი, მან გამორიცხა ენოზი და ალტერნატიულ გეგმაზე დაიწყო მუშაობა, თუმცა მოულოდნელად გარდაიცვალა და მის მაგივრად გაერომ ეკვადორელი დიპლომატი გალო პლასა დანიშნა. გალო პლასას მიერ შემუშავებული გეგმა ითვალისწინებდა კვიპროსის დამოუკიდებლობას, ენოზის იდეის უარყოფას და თურქი კვიპროსელებისათვის, ბერძნული მმართველობის აღიარების სანაცვლოდ ფართო უფლებებს და მათი დაცვის გარანტია. მიუხედავად იმისა, რომ ბერძნებმა ეს გეგმა მიიღეს, თურქები მის წინააღმდეგ გამოვიდნენ და საბოლოო ჯამში, გალო პლასა, რომელმაც ვერ მოახერხა რეალური ნაბიჯი გადადაედგა და დაერწმუნებინა რომელიმე მხარე, იძულებული გახდა გადამდგარიყო. მის შემდეგ გაეროს კვიპროსზე სპეციალური წარმომადგენელი აღარ გამოუგზავნია.
==== აშშ-ს დიპლომატიური ინტერვენცია და აჩესონის გეგმა ====
▲გაეროს მედიაციის გეგმას არ დაეთანხმა არც იმ პერიოდის „დასავლეთის ბანაკის“ ლიდერი აშშ და მოლაპარაკებების წარმართვისათვის ყოფილი სახელმწიფო მდივანი დინ აჩესონი მიავლინა. ამერიკის მთავარი ინტერესი ნატოს წევრ ორ ქვეყანას შორის კონფლიქტის არიდება და ხმელთაშუა ზღვის აუზში არსებული სტატუს-კვოს შენარჩუნება იყო. აჩესონის გეგმა, რომელიც ნაწილობრივ კოორდინირებული იყო გაეროსთანაც, ითვალისწინებდა კუნძულის [[საბერძნეთი|საბერძნეთთან]] შეერთებას, [[თურქეთი]] იღებდა კუნძულზე დიდი ზომის სამხედრო ბაზის განთავსების უფლებას, გარკვეულ სტრატეგიულ ტერიტორიას საბერძნეთისაგან [[ხმელთაშუა ზღვა|ხმელთაშუა ზღვაში]] და გარანტიას, რომ თურქი კვიპროსელების უფლებები დაცული იქნებოდა; თუმცა აჩესონის გეგმა მაკარიოსის დიდ წინააღმდეგობას წააწყდა და თურქების თანხმობის მიუხედავად, ბერძნების მიერ უარყოფილ იქნა.
==== კონფლიქტის მშვიდობიანი მოგვარების მცდელობები აჩესონის გეგმის შემდეგ ====
ჩესონის და პლასას წარუმატებლობის შემდეგ, [[გაერო|გაერომ]] ამჯერად გენერალური მდივნის სპეციალური წარმომადგენლის [[კარლოს
[[1967]] წელს, საბერძნეთში არსებული პოლიტიკური კრიზისი სამხედრო გადატრიალებით დასრულდა და ქვეყნის სათავეში მოვიდა [[შავი პოლკოვნიკები|„შავი პოლკოვნიკების“]] მეტსახელით ცნობილი სამხედრო რეჟიმი, რომელიც კვიპროსის საკითხში მაკარიოსის პოლიტიკას უარყოფითად უყურებდა და სიმპათიით იყო განწყობილი გრივასისადმი. რამდენიმე თვის შემდეგ კვიპროსი კვლავ სერიოზული შეიარაღებული შეტაკებების ასპარეზად იქცა. საბოლოოდ, თურქეთის ინტერვენციის რისკის საგანგაშო დონეზე გაზრდის შემდეგ, ბერძნები იძულებულები გახდნენ უკან დაეხიათ და „ეოკას“ ლიდერი გრივასი ათენში გაეწვიათ.▼
▲ჩესონის და პლასას წარუმატებლობის შემდეგ, [[გაერო|გაერომ]] ამჯერად გენერალური მდივნის სპეციალური წარმომადგენლის კარლოს ბერნადესის საშუალებით სცადა დაპირისპირებულ მხარეებს შორის სიტუაციის განმუხტვა, თუმცა მისი ეს მისია, პირველ რიგში საბერძნეთში არსებული პოლიტიკური კრიზისის გამო, წარუმატებლად დასრულდა.
[[1968]] წელს, კვიპროსელ თურქებს და ბერძნებს შორის დაიწყო მოლაპარაკებები, 1968-70 წლებს შორის ოთხი რაუნდი გაიმართა და რომლებსაც, მაკარიოსის და ფაზილ ქუჩუქის ნაცვლად, ბერძნული მხრიდან [[გლაფკოს კლირიდისი
▲1967 წელს, საბერძნეთში არსებული პოლიტიკური კრიზისი სამხედრო გადატრიალებით დასრულდა და ქვეყნის სათავეში მოვიდა [[შავი პოლკოვნიკები|„შავი პოლკოვნიკების“]] მეტსახელით ცნობილი სამხედრო რეჟიმი, რომელიც კვიპროსის საკითხში მაკარიოსის პოლიტიკას უარყოფითად უყურებდა და სიმპათიით იყო განწყობილი გრივასისადმი. რამდენიმე თვის შემდეგ კვიპროსი კვლავ სერიოზული შეიარაღებული შეტაკებების ასპარეზად იქცა. საბოლოოდ, თურქეთის ინტერვენციის რისკის საგანგაშო დონეზე გაზრდის შემდეგ, ბერძნები იძულებულები გახდნენ უკან დაეხიათ და „ეოკას“ ლიდერი გრივასი ათენში გაეწვიათ.
▲1968 წელს, კვიპროსელ თურქებს და ბერძნებს შორის დაიწყო მოლაპარაკებები, 1968-70 წლებს შორის ოთხი რაუნდი გაიმართა და რომლებსაც, მაკარიოსის და ფაზილ ქუჩუქის ნაცვლად, ბერძნული მხრიდან [[გლაფკოს კლირიდისი|გლაფკოს კლერიდისი]], ხოლო თურქული მხრიდან რაუფ დენქთაში წარმართავდნენ. მოლაპარაკებების მიზანი თურქი კვიპროსელების პოლიტიკური სტატუსის, ვიცე პრეზიდენტის ვეტოს უფლების და ადგილობრივი ხელისუფლებების უფლებების საკითხების გადაწყვეტა იყო, თუმცა საბოლოოდ, ეს მოლაპარაკებებიც უშედეგოდ დასრულდა. მაკარიოსი ყოყმანობდა, ხოლო ათენის ხელისუფლება ღიად ეწინააღმდეგებოდა თურქებისათვის რაიმე სახის დათმობას და 1971 წელს, გრივასის დაბრუნებასთან და ეოკა-ბ-ს ჩამოყალიბებასთან ერთად, მოლაპარაკებების ეს ეტაპი საბოლოო წარუმატებლობით დასრულდა.
==== 1974 წლის სამხედრო გადატრიალება და თურქეთის სამხედრო ინტერვენცია ====
საბერძნეთში ხელისუფლების ცვლილებასთან ერთად მაკარიოსის და საბერძნეთის ხელისუფლებას შორის არსებული ურთიერთობებიც საკმაოდ დაიძაბა. საბერძნეთის ხელისუფლება ცდილობდა განემტკიცებინა კონტროლი კვიპროსზე, რასაც მაკარიოსი აქტიურად ეწინააღმდეგებოდა. კვიპროსელ ბერძნებს შორის პოპულარული მაკარიოსის პოლიტიკური გზით ჩამოშორება საბერძნეთის ხელისუფლებისათვის საკმაოდ რთული იყო, ამიტომაც, მაკარიოსზე რამდენიმე წარუმატებელი თავდასხმა განხორციელდა, რომლებსაც იგი უვნებლად გადაურჩა. სიტუაცია განსაკუთრებით გართულდა [[1973]] წელს, როდესაც საბერძნეთის ფაქტობრივი მმართველი, რადიკალური შეხედულებების მქონე ბრიგადის გენერალი დიმიტრიოს იოანიდისი გახდა, რომელიც თვლიდა, რომ მაკარიოსი საბერძნეთის ეროვნულ ინტერესებს ეწინააღმდეგებოდა. იოანიდისის ბრძანებით, [[1974]] წლის 15 ივლისს, კვიპროსის ეროვნული გვარდიის პრო-ბერძნულმა ნაწილებმა შეტევა მიიტანეს კვიპროსის საპრეზიდენტო რეზიდენციაზე, მაკარიოსმა ბრიტანეთის კონტროლირებად ტერიტორიაზე გადასვლა და ქვეყნის დატოვება მოახერხა, კვიპროსის პრეზიდენტად ენოზის მომხრე, ეოკა-ბ-ს წევრი ნიკოს სამპსონი გამოცხადდა. დაიწყო მაკარიოსის მომხრეების დევნა, ხოლო თურქი კვიპროსელები მკვეთრად უარყოფითად შეხვდნენ ანტითურქული შეხედულებებით ცნობილი სამპსონის გაპრეზიდენტებას.
თურქეთის ხელისუფლებამ, პრემიერ-მინისტრ [[ბულენთ
25 ივლისს ჟენევაში დაიწყო სამმხრივი მოლაპარაკებები საბერძნეთის,თურქეთის და [[ბრიტანეთი|ბრიტანეთის]] მონაწილეობით. თურქები მოითხოვდნენ, რომ [[კვიპროსელი თურქები|კვიპროსელ თურქებს]] გადასცემოდათ კონტროლი კუნძულის 36%-ზე და შექმნილიყო ფედერაციული სახელმწიფო მკაფიოდ განსაზღვრული ტერიტორიული დაყოფით. ეს მოთხოვნა უარყო მაკარიოსმა, ყოყმანობდა გლავკოს კლერიდისიც. შედეგად, 8 აგვისტოს თურქეთმა დაიწყო ოპერაციის მეორე ეტაპი და კვიპროსის ტერიტორიის 36% პროცენტი დაიკავა. კუნძულის სამხრეთში მცხოვრები თურქები და ჩრდილოეთში მცხოვრები ბერძნები დევნილებად იქცნენ. კუნძული გაეროს ბუფერული ზონით - ე.წ. მწვანე ხაზით ორად გაიყო. 200 000 [[ბერძენი]] და 65 000 [[თურქი]] დევნილად იქცა. ბევრი კვიპროსელიც ემიგრაციაში წავიდა.
=== დაყოფილი კუნძული 1974 – 1997 ===
ჟენევის კონფერენციამ შედეგი ვერ გამოიღო. თურქეთი, რომელმაც სამხედრო ძალის გამოყენებით კუნძულზე ახალი რეალობა შექმნა, კანტონების სისტემაზე დაფუძნებულ ფედერაციას ითხოვდა, რასაც ბერძნები, ბრიტანელები და ამერიკელები ეწინააღმდეგებოდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ბერძნული მხარე გარკვეულ დროს ითხოვდა თურქების მოთხოვნის განსახილად, თურქებმა თხოვნები უარყვეს და სამხედრო ძალის გამოყენებით დაიკავეს კუნძულის 36 პროცენტი ანუ დაახლოებით ის ტერიტორია, რასაც ისინი კვიპროსის თურქული მოსახლეობის ავტონომიური ტერიტორიისათვის მოითხოვდნენ. ტაქსიმი ანუ კუნძულის ფაქტობრივი დაყოფა განხორციელდა.
==== 1975-1979 ====
საერთაშორისო საზოგადოება კონფლიქტის მოგვარებისათვის ახალ გამოსავალს ეძებდა და [[1975]] წელს, გაეროს გენერალური მდივნის [[კურტ
▲საერთაშორისო საზოგადოება კონფლიქტის მოგვარებისათვის ახალ გამოსავალს ეძებდა და [[1975]] წელს, გაეროს გენერალური მდივნის კურტ ვალდჰაიმის ინიციატივით, კლერიდისსა და დენქთაშს შორის, ვენის ფორმატის სახელით ცნობილი მოლაპარაკებები დაიწყო. მოლაპარაკებები, [[1977]] წლამდე გაგრძელდა და მიუხედავად იმისა, რომ კვიპროსის ორ ნაწილიან ფედერაციად დაყოფასთან დაკავშირებით კონსენსუსი მიღწეულ იქნა და, სტატუს-კვო უცვლელი დარჩა. [[1977]] წელს გარდაიცვალა მაკარიოსი და კვიპროსის პრეზიდენტი საგარეო საქმეთა მინისტრი სპიროს კიპრიანუ გახდა.
[[1979]] წელს, ამერიკის, დიდი ბრიტანეთის და კანადის ერთობლივი ძალისხმევით, კვიპროსის კონფლიქტის მოგვარების ერთობლივი გეგმა შემუშავდა, რომელიც ABC-ს - ამერიკულ-ბრიტანულ-კანადური გეგმის სახელით იყო ცნობილი. გეგმა ითვალისწინებდა ორი ზონისაგან შემდგარ, ორეროვან ფედერაციას, ძლიერი ცენტრალური ხელისუფლებით. გეგმა უარყოფილ იქნა როგორც კვიპროსის, ისე თურქეთის ხელისუფლებების მიერ.
Line 107 ⟶ 100:
=== კვიპროსის თურქული ნაწილის მიერ დამოუკიდებლობის გამოცხადება ===
1983 წლის მაისში გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის გაერთიანებულმა ანსამბლეამ გამოსცა რეზოლუცია, რომელიც კვიპროსიდან საოკუპაციო ჯარების გაყვანას მოითხოვდა. თურქი კვიპროსელები, რომლებიც თურქულ ჯარს ასეთად არ მიიჩნევდნენ, ამ გადაწყვეტილებას უკმაყოფილებით შეხვდნენ და განაცხადეს, რომ დამოუკიდებლობას გამოაცხადებდნენ. მიუხედავად ამისა, ორ მხარეს შორის, გაეროს ეგიდით მოლაპარაკებები გაგრძელდა და გაეროს შემოთავაზებულ პირობებს ოფიციალურად ორივე მხარე დაეთანხმა. თუმცა ამის მიუხედავად, [[1983]] წლის 15 ნოემბერს კვიპროსის თურქულმა ნაწილმა, ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქული რესპუბლიკის სახელით დამოუკიდებლობა გამოაცხადა და მალევე
[[1984]] წლის სექტებრიდან მოლაპარაკებები განახლდა. მოლაპარაკებების მიზანი ამჯერადაც კვიპროსის ბი-კომუნალურ, ორნაწილიან და ნეიტრალურ ფედერაციად გაერთიანებას შეეხებოდა. თუმცა ეს პირობები არც ბერძნებისთვის აღმოჩნდა მისაღები და არც თურქებისთვის. ამის საპასუხოდ, [[1986]] წელს გაეროს გენერალურმა მდივანმა [[ხავიერ პერეს დე კუელიარი|ხავიერ პერეს-კუელიარმა]] მხარეებს კონფლიქტის მოგვარების ახალი გეგმა წარუდგინა. პერეს-კუელიარის გეგმაც წარუმატებელი აღმოჩნდა, თურქებს არ სურდათ ტერიტორიების დათმობა, ბერძნებისათვის კი კუნძულზე თურქული ჯარის ყოფნა მიუღებელი იყო.
=== 1988-1994: მოლაპარაკებების მორიგი ეტაპი ===
მოლაპარაკებების წარუმატებლობის შემდეგ, [[1988]] წლის აგვისტოში პერეს-კუელიარმა მხარეები დაიყოლია ჟენევაში ერთმანეთს შეხვედროდნენ და 1985-86 წლების სამუშაო გეგმის მაგივრად, [[1977]] და [[1979]] წლების შეთანხმებების მიხედვით დაეწყოთ მოლაპარაკებები. მოლაპარაკებები დაიწყო, თუმცა მალევე შეწყდა, რადგანაც კვიპროსელმა ბერძნებმა განაცხადეს, რომ ისინი აპირებდნენ შეეტანათ განაცხადი ევროპული ეკონომიკური თანამეგობრობს წევრობაზე. ამ განცხადებას კვიპროსელი თურქების მკვეთრად გამოხატული უარყოფითი რეაქცია მოჰყვა. 1990 წელს, ამჯერად ნიუ
[[1990]] წლის 4 ივლისს, სამხრეთ კვიპროსმა ოფიციალური განაცხადი გააკეთა [[ევროპის ეკონომიკური თანამეგობრობა|ევროპის ეკონომიკური თანამეგობრობის]] წევრობაზე, რასაც უდიდესი უკმაყოფილება მოჰყვა როგორც კვიპროსელი თურქების, ასევე თურქეთის მხრიდან, რომელმაც იგივე განაცხადი [[1987]] წელს გააკეთა. რაუფ დენქთაშმა მოლაპარაკებები შეწყვიტა და განაცხადა, რომ კვიპროსი მხოლოდ თურქეთთან ერთად შეიძლება გამხდარიყო ევროპის ეკონომიკური თანამეგობრობის წევრი, მიუხედავად ამისა, კვიპროსელი ბერძნების განაცხადი ეეთ-მ წარმოებაში მიიღო. საპასუხოდ, ჩრდილოეთ კვიპროსმა და თურქეთმა საპასპორტო კონტროლის გაუქმების ხელშეკრულებას მოაწერეს ხელი და აღნიშნეს, რომ სამხრეთ კვიპროსის ეეთ-ში შესვლის შემთხვევაში საბაჟო კავშირსაც დაამყარებდნენ.
Line 120 ⟶ 113:
=== სამხრეთ კვიპროსის გზა ევროკავშირის წევრობისკენ და თურქულ-ბერძნული დაპირისპირება საერთაშორისო არენაზე ===
[[1994]] წელს, კორფუს სამიტზე, [[ევროკავშირი|ევროკავშირად]] გარდაქმნილმა ეეთ-მა ოფიციალურად ჩართო კვიპროსი კავშირის გაფართოების გეგმაში და დაადგინა მიღებულიყო ზომები კვიპროსის ევროკავშირში გაწევრიანების დასაჩქარებლად. 5 ივლისს ჩრდილოეთ კვიპროსს ევროკავშირმა დაუწესა საექსპორტო ემბარგო, ხოლო დეკემბერში საბერძნეთმა დაბლოკა ერთიანი საბაჟო კავშირის პროექტი მასში თურქების როლის გამო. 1995-1996 წლებში კვიპროსზე სიტუაცია ძალიან დაიძაბა. მოლაპარაკებები შეჩერდა, ხოლო ბერძნებმა კუნძულზე საპროტესტო აქციები დაიწყეს, რომლებსაც მსხვერპლი მოჰყვა - 11 აგვისტოს, „მწვანე ზონაში“ მიმდინარე საპროტესტო აქციებისას კვიპროსელმა თურქებმა ცემით მოკლეს ბერძენი მომიტინგე ტასოს ისააკი, ხოლო 14 აგვისტოს სოლომოს სოლომუ თურქი ჯარისკაცების ტყვიას ემსხვერპლა მაშინ, როცა თურქული საგუშაგო პოსტიდან დროშის ჩამოსხნას ცდილობდა, ტასოს ისააკის სიკვდილში, თურქული ექსტრემისტული ორგანიზაცია რუხი მგლები დაადანაშაულეს. სამხრეთ კვიპროსის პასუხი შეიარაღების ოდენობის გაზრდა იყო, რის კულმინაციადაც [[1997]] წლის კვიპროსის სარაკეტო კრიზისი იქცა. სამხრეთ კვიპროსის ხელისუფლებამ მიიღო გადაწყვეტილება, რომ რუსეთისაგან შეეძინა ს-300-ს სისტემის ანტისაავიაცო თავდაცვის სისტემები, რამაც თურქეთის უარყოფითი რეაქცია და მუქარები მოჰყვა. თურქეთმა ჩრდილოეთ კვიპროსში სამხედრო წვრთვნები დაიწყო. საბოლოო ჯამში კრიზისი ს-300-ების კრეტაზე ტრანსფერით და კვიპროსისათვის ალტერნატიული თავდაცვის სისტემების გადაცემით დასრულდა.
=== სამშვიდობო პროცესი 1997
სამხრეთ კვიპროსისევროკავშირის წევრობის კანდიდატად აღიარებამ კუნძულის გაერთიანებასთან დაკავშირებული იმედები გამოაცოცხლა. ოპტიმისტური განწყობა კიდევ უფრო გაიზარდა [[1999]] წელს, თურქეთის ევროკავშირის წევრობის კანდიდატად გამოცხადებასთან ერთად, ეს იყო გამოსავალი, რომელიც ასევე აკმაყოფილებდა თურქეთის მოთხოვნას, კვიპროსი არ გამხდარიყო [[ევროკავშირი]]ს წევრი მისგან დამოუკიდებლად. ნიუ იორკში მოლაპარაკებების ახალი რაუნდი დაიწყო, რომლებიც, თურქებისათვის, უფრო მეტად დროის მოგებაზე და იმ გათვლაზე იყო დაფუძნებული, რომ ევროკავშირი, არ გარისკავდა თურქეთთან ურთიერთობის გაფუჭებას, მაგრამ ყველაფერი შეიცვალა თურქეთში ხელისუფლების ცვლილებასთან ერთად,“კვიპროსის დამპყრობლის“ მეტსახელით ცნობილი ბულენთ ეჯევითი, 2002 წლის არჩევნების შედეგად, სამართლიანობისა და აღმავლობის პარტიამ და მისმა ლიდერებმა ჯერ [[აბდულა გიული|აბდულა გიულმა]], შემდეგ კი [[რეჯეფ თაიფ ერდოღანი|რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა]] ჩაანაცვლეს, რომლებიც ევროკავშირთან კარგ ურთიერთობებს დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ და მასში გაწევრიანებისაკენ მიისწრაფვოდნენ. რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა ღიად განაცხადა, რომ იგი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა კვიპროსის პრობლების მშვიდობიანი გზით გადაწყვეტას, რასაც გაეროს მხრიდან სწრაფი რეაქცია მოჰყვა და 2002 წლის 11 ნოემბერს, [[კოფი ანანი|კოფი ანანმა]], ანანის გეგმის სახელით ცნობილი გეგმა მხარეებს წარუდგინა; გეგმის პირველი ვარიანტი მხარეებთან კონსულტაციის შედეგად რამდენჯერმე ჩასწორდა და საბოლოო ვარიანტი 2004 წლის 31 მარტს
== ანანის გეგმა და 2004 წლის რეფერენდუმი ==
ანანის გეგმა, რომელიც „კვიპროსის პრობლემის საბოლოო გადაწყვეტის“ სახელით იყო ცნობილი, ითვალისწინებდა კვიპროსის გაერთიანებას [[შვეიცარია|შვეიცარიული]] მოდელის კანტონალურ ფედერაციად, რომელიც შემდგარი იქნებოდა ორი თანასწორუფლებიანი სახელმწიფოსგან. მოსახლეობის ოდენობის და არსებული სტატუს-კვოს გათვალისწინებით, კუნძულის ტერიტორიის 28
ანანის გეგმაზე მუშაობის დაწყებასთან ერთად კვიპროსზე, ორ ხალხს შორის ურთიერთობაც ნელ-ნელა ნორმალიზაციისაკენ წავიდა, [[2003]] წლის 23 აპრილს კვიპროსის ორ ნაწილს შორის ოფიციალურად გაიხსნა საზღვარი და პირველივე დღეს, დაახლოები 5000-მა ადამიანმა საზღვარი გადაკვეთა.
მოლაპარაკებების პარალელურად, მიუხედავად [[რაუფ
კვიპროსის სამხრეთ ნაწილის ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესი ჩვეულებრივად გაგრძელდა და 2004 წლის 1 მაისს დასრულდა; რადგანაც, კუნძულის ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესი მთლიანად კვიპროსს მოიცავდა, ჩრდილოეთ კვიპროსიც ევროკავშირის ტერიტორიად მოიაზრება და მის მცხოვრებლებს, გარდა კონფლიქტის შემდგომ თურქეთიდან გადმოსახლებულებისა, სურვილის შემთხვევაში, უფლება აქვთ სამხრეთ კვიპროსის პასპორტის აღების გზით, ევროკავშირის მოქალაქეობის სრული პრივილეგიებით ისარგებლონ.
== კვიპროსის პრობლემა 2004 წლის
მიუხედავად ანანის გეგმის ჩავარდნისა, კვიპროსის თურქული ნაწილის ევროსტრუქტურებში და საერთაშორისო ორგანიზაციებში ინტეგრაცია გარკვეულ დონეზე გაგრძელდა. ჩრდილოეთ კვიპროსმა მიიღო დამკვირვებლის სტატუსი ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეაზე და მიენიჭა ორი არჩეული წარმომადგენლის გაგზავნის უფლება საპარლამენტო სამუშაოებში მონაწილეობის მისაღებად.
რეფერენდუმის შემდეგ, მოლაპარაკებები გარკვეული პერიოდის განმავლობაში შეჩერდა და მხოლოდ 2008 წელს, კვიპროსის რესპუბლიკის პრეზიდენტად დიმიტრის ხრისტოფიასის არჩევასთან ერთად განახლდა. 2008 წლის 21 მარტს, მწვანე ზონაში ხრისტოფიასი და ჩრდილოეთ კვიპროსის პრეზიდენტი მეჰმედ ალი თალათი ერთმანეთს შეხვდნენ და მოლაპარაკებების ახალი რაუნდი ოფიციალურად დაიწყო.
მოლაპარაკებების პირველ ეტაპზე გარკვეული შეთანხმებები მიღწეულ იქნა, 2008 წლის 1 ივლისს, მხარეები ერთიანი მოქალაქეობის და სუვერენობის შესახებ შეთანხმდნენ კიდეც.
== კვიპროსის პრობლემა 2014 წლიდან დღემდე ==
[[2014]] წლისათვის კვიპროსის გაერთიანებასთან დაკავშირებით გამოიკვეთა ტენდენცია, რომ მოლაპარაკებების ახალი რაუნდი იწყებოდა კუნძულის რომელიმე ნაწილში ხელისუფლების ცვლილებასთან ერთად, მაგრამ, შიდა და საგარეო ფაქტორების გამო, მოლაპარაკების ყველა რაუნდი უშედეგოდ სრულდებოდა. [[2014]] წლის 11 თებერვალს, მოლაპარაკებები ამჯერად [[დერვიშ
▲[[2014]] წლისათვის კვიპროსის გაერთიანებასთან დაკავშირებით გამოიკვეთა ტენდენცია, რომ მოლაპარაკებების ახალი რაუნდი იწყებოდა კუნძულის რომელიმე ნაწილში ხელისუფლების ცვლილებასთან ერთად, მაგრამ, შიდა და საგარეო ფაქტორების გამო, მოლაპარაკების ყველა რაუნდი უშედეგოდ სრულდებოდა. [[2014]] წლის 11 თებერვალს, მოლაპარაკებები ამჯერად დერვიშ ეროღლუსა და სამხრეთ კვიპროსის ახლად არჩეულ პრეზიდენტ ნიკოს ანასტასიადისს შორის განახლდა და გამოქვეყნდა ორმხრივი დეკლარაციაც, სადაც ორივე მხარე კიდევ ერთხელ უსვამდა ხაზს, რომ ისინი მიზნად ისახავენ კუნძულის გაერთიანებას ორი თანასწორუფლებიანი პოლიტიკური ერთეულის ფედერაციულ რესპუბლიკად და რომ „არცერთი საკითხი არ არის შეთანხმებული, მანამ, სანამ ყველა მათგანთან დაკავშირებით შეთანხმება არ იქნება მიღწეული“. მოლაპარაკებების გაგრძელებას მხარდაჭერა გამოუცხადეს საბერძნეთის და თურქეთის ხელისუფლებებმა. მხარდაჭერა გამოხატა კვიპროსის მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაურმა მთავარეპისკოპოსმა ხრიზოსტომოსმაც.
14 თებერვალს მოლაპარაკებების ახალი ეტაპი დაიწყო, რომლებსაც ბერძნული მხრიდან ანდრეას მავროიანისი, ხოლო თურქული მხრიდან კუდრეთ ოზერსაი წარმართავდნენ. პირველივე შეხვედრაზე მათ გადაწყვიტეს, რომ მოლაპარაკებების ახალი ეტაპი საბერძნეთსა და თურქეთში ვიზიტებით დაიწყებოდა.
[[2015]] წელს ჩრდილოეთ კვიპროსის პრეზიდენტად [[მუსტაფა აქინჯი]] აირჩიეს. 2015 წლის 15 მაისს მუსტაფა აქინჯიმ და სამხრეთ კვიპროსის პრეზიდენტი ნიკოს ანასტასიადისმა პირველი ოფიციალური შეხვედრა გამართეს და შედეგად, კეთილი ნების და კვიპროსის რეუნიფიკაციისადმი მხარდაჭერის გამოსახატად, ჩრდილოეთ კვიპროსმა სამხრეთ კვიპროსთან სავიზო რეჟიმი გააუქმა.
მიუხედავად წინგადადგმული ნაბიჯებისა და მოლაპარაკებებისა, რომლებიც აქტიურად გრძელდებოდა 2015-2017 წლებში, მხარეებმა კვლავ ვერ მოახერხეს მიეღწიათ კომპრომისისათვის - თურქები აუცილებელ პირობად აყენებდნენ როტაციულ საპრეზიდენტო სისტემას და ორზონიან მოდელს, რასაც ბერძნები ეწინააღმდეგებოდნენ. პრობლემა იყო ომის შემდგომ მიტოვებული ქონების საკითხიც.
სიტუაცია განსაკუთრებით დაიძაბა მას შემდეგ, რაც თურქეთმა ხმელთაშუა ზღვის ტერიტორიულ წყლებში, ჩრდილო კვიპროსის სანაპიროსთან, გაზის საბადოების ძებნა დაიწყო. თურქეთის ეს ნაბიჯი დაგმო ევროსაბჭოს პრეზიდენტმა [[დონალდ ტუსკი|დონალდ ტუსკმა]], ხოლო
== კვიპროსის პრობლემის სამომავლო პერსპექტივები ==
დღეისთვის საკითხის მკვლევარების, კვიპროსის და საერთაშორისო საზოგადოების ნაწილში პოპულარულია აზრი, რომ კვიპროსის ორ ნაწილად დაყოფა ანუ არსებული სტატუს-კვოს იურიდიული აღიარება, პრობლემის მოგვარების ყველაზე ეფექტური გზაა. ამის მიზეზი, მოლაპარაკებების პროცესში, განსაკუთრებით ბერძნული მხარის უკომპრომისო პოზიციაა.
| |||