|
[[File:Spacetime lattice analogy.svg|thumb|[[ფარდობითობის თეორია|ფარდობითობის თეორიის]] მიხედვით [[სივრცე-დრო|სივრცე-დროის]] გამრუდება [[გრავიტაცია|გრავიტაციის]] მეშვეობით]]
[[File:Warped Space and Time Around Colliding Black Holes (Courtesy Caltech-MIT-LIGO Laboratory, produced by SXS project).webm|right|400px|ორი [[პულსარი|პულსარის]] შეჯახება, ისინი გამოიმუშავებენ დიდი რაობენიბით [[მაგნიტური ველი|მაგნიტურ ველს]] და ახდენენ ერთი მასიური [[პულსარი|პულსარის]] ჩამოყალიბებას, ხოლო ამ შეჯახებისას შესაძლებელი გახდა ხმის ჩაწერა [[2015]] წელს, რაც გრავიტაციული ტალღების არსებობას და [[ფარდობითობის თეორია|ფარდობითოდის თეორიის]] სიზუსტეს ამტკიცებს ]]
'''გრავიტაციული ტალღები''' — აშლილობა [[სივრცე-დრო|სივრცე-დროის]] გამრუდებაში, რომელსაც გამოიმუშავებს აჩქარებული მასები. მათი არსებობის იდეა პირველად [[1905]] წელს, [[ჟიულ ანრი პუანკარე|ჟიულ ანრი პუანკარეს]] გაუჩნდა, ხოლო შემდგომში მათი არსებობა იწინასწარმეტყველა [[ალბერტ აინშტაინი|ალბერტ აინშტაინმა]] [[1916]] წელს, თავისს [[ფარდობითობის თეორია|ფარდობითობის თეორიაში]]. გრავიტაციულ ტალღებს გადააქვთ [[ენერგია|ენერგია,]] როგორც [[გრავიტაციული რადიაცია|გრავიტაციულ რადიაციას]]. ენერგიის ეს ფორმა ჰგავს [[ელოქტრომაგნიტური ენერგია|ელოქტრომაგნიტურ ენერგიას.]] ამ ფენომენის შესწავლაში არ გამოიყენება [[ნიუტონი, ისააკ|ნიუტონის]] [[მსოფლიო მიზიდულობის კანონი]], რომელიც [[კლასიკური მექანიკა|კლასიკური მექანიკის]] ნაწილია.
[[File:The Gravitational wave spectrum Sources and Detectors.jpg|thumb|გრავიტაციული ტალღების [[სპექტრი]] და მის დასაფიქსირებლად გამოყენებული ხელსაწყოები]]
[[1993]] წელს [[რასელ ალან ჰულსი|რასელ ალან ჰულსმა]] და [[ჯოზეფ ჰუტონ ტეილორი უმცროსი|ჯოზეფ ჰუტონ ტეილორი უმცროსმა]] მიიღეს [[ნობელის პრემია ფიზიკის დარგში|ნობელის პრემია ფიზიკაში]] [[ჰულს-ტეილორის პულსარების წყვილი|ჰულს-ტეილორის პულსარების წყვილის]] აღმოჩენისა და დაკვირვებისთვის, რამაც ასევე დაამტკიცა გრავიტაციული ტალღების არსებობა.
[[2017]] წელს [[ნობელის პრემია]] გადაეცათ იმ მეცნიერებს, რომლებმაც გრავიტაციული ტალღები დააფიქსირეს.
==მიმოხილვა==
[[File:Quadrupol Wave.gif|thumb|right|ხაზოვანი [[პოლარიზებული გრავიტაციული ტალღა]]]]
[[აინშტაინი, ალბერტ|აინშტაინი]]<nowiki/>ს [[ფარდობითობის თეორია|ფარდობითობის თეორიაში]], [[გრავიტაცია]] წარმოდგენილია როგორც [[ფენომენი]], რომელიც [[სივრცე-დრო|სივრცე-დროის]] გამრუდების შედეგად წარმოიქმნება. ეს გამრუდება კი წარმოიქმნება რაიმე [[მასა|მასის]] არსებობით [[სივრცე|სივრცეში]]. ზოგადად, რაც უფრო მეტი მასაა მოქცეული ნაკლებ სივრცეში, მით უფრო გამრუდებულია [[სივრცე-დრო]].
[[File:Artist’s impression of merging neutron stars.jpg|thumb|მხატვრის წარმოდგენილი [[პულსარი|პულსარების]] წყვილი]]
როდესაც გრავიტაციული ტალღა დამკვირვებელს გაცდება, დამკვირვებელი მას დაჭიმულობის ეფექტით შეიგრძნობს. სხეულებს შორის დაშორება იზრდება და რიტმულად მცირდება, როდესაც მათ გრავიტაციული ტალღა გაცდება. ეს ხდება მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი თავისუფალი ობიექტები არასდროს ექვემდებარება გაუწონასწორებელ ძალას. ამ ეფექტის [[მაგნიტუდა]] მით უფრო მცირდება, რამდენადაც გრვაიტაციული ტალღა შორდება თავის წყარო შორდება. ზემოთ ნახსენები [[პულსარი|პულსარების]] ([[ნეიტრონული ვარსკვლავი|ნეიტრონული ვარსკვლავების]]) წყვილი ამ ტალღების ძლიერი წყაროა. მაგრამ ამ წყვილის და [[დედამიწა|დედამიწის]] შორის ასტრონომიული დაშორების გამო, გრავიტაციული ტალღების ზემოქმედება ჩვენზე პრაქტიკულად ნულის ტოლია (1 10<sup>20</sup>_ში). მეცნიერებმა გრავიტაციული ტალღების არსებობა სუპერმგრძნობიარე სენსორებით დაამტკიცეს.
[[File:Wavy.gif|thumb|ტალღები]]
==ისტორია==
გრავიტაციული ტალღების არსებობა თავდაპირველად [[ოლივერ ჰევისაიდი|ოლივერ ჰევისაიდმა]] ივარაუდა [[1893]] წელს, უნივერსლური კვადრატის წესზე დაყრდნობით [[გრავიტაცია|გრავიტაციასა]] და [[ელექტრობა|ელექტრობაში]]. [[1905]] წელს [[ჟიულ ანრი პუანკარე|ჟიულ ანრი პუანკარემ]] განვითარა შეხედულებები გრავიტაციულ ტალღებზე და დაადგინა, რომ თუ ელექტრობაში დამუხტული ნაწილაკები მოძრაობისას გამოყოფენ [[ელექტრომაგნიტური გამოსხივება|ელექტრომაგნიტურ ტალღებს]], [[სივრცე|სივრცეში]] აჩქარებული სხეულები, რომლებსაც გააჩნიათ დადებითი მასა, ''ლორენცის ტრანსფორმაციაზე'' და [[გრავიტაციული ველის თეორია|გრავიტაციული ველის თეორიაზე]] დაყრდნობით გამოყოფენ გრავიტაციულ ტალღებს. [[1915]] წელს, როდესაც [[აინშტაინი, ალბერტ|აინშტაინმა]] [[ფარდობითობის თეორია]] გამოაქვეყნა, განავრცო პუანკერემეს თეორია და დაამატა, რომ გრავიტაციული ტალღების გამომყოფ სხეულებს არ გააჩნიათ „გრავიტაციული დიპოლუსები“.
==სამეცნიერო ფანტასტიკაში==
ეპიზოდში, რუსული სამეცნიერო-ფანტასტიკის [[ნოველა|ნოველიდან]] „კოსმოსური შეგირდი“, რომელიც [[არკადი და ბორის სტრუგატსკები|არკადი და ბორის სტრუგატსკების]] მიერაა დაწერილი, ტარდება ექსპერიმენტი, რომლის ფარგლებშიც გრავიტაციული ტალღების კონცენტრაცია მოახდინეს [[ევერესტი|ევერესტის]] მთის ზომის [[ასტეროიდები|ასტეროიდში]] (15 ეუნომია); შემდეგ შეძლეს ამ ასტეროიდის განადგურებაც, რაც რეალურად, [[თეორია|თეორიულ]] დონეზეც შესაძლებელია.
==იხილეთ აგრეთვე==
*[[ფარდობითობის თეორია]]
*[[კვანტური მექანიკა]]
==რესურსები ინტერნეტში==
{{Commons category|Gravitational waves}}
{{Wiktionary}}
* [http://www.ligo.caltech.edu/ Laser Interferometer Gravitational Wave Observatory]. LIGO Laboratory, operated by the [[კალიფორნიის ტექნოლოგიური ინსტიტუტი|California Institute of Technology]] and the [[მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტი|Massachusetts Institute of Technology]]
* [http://www.nature.com/news/gravitational-waves-1.19321 Gravitational Waves] – Collected articles at Nature Journal
* [http://www.scientificamerican.com/report/the-discovery-of-gravitational-waves/?WT.mc_id=SA_FB_PHYS_SR Gravitational Waves] – Collected articles Scientific American
* [https://cds.cern.ch/record/2131411 Video (94:34) – Scientific Talk on Discovery], Barry Barish, CERN (11 February 2016)
* {{ cite journal |title=A two-part feature: The Mathematics of Gravitational waves |authors=Christina Sormani, C. Denson Hill, Paweł Nurowski, Lydia Bieri, David Garfinkle, and Nicolás Yunes |journal=Notices of the American Mathematical Society|volume=64 |issue=7 |date=August 2017 |pages=684–707 |issn= 1088-9477 |url=http://www.ams.org/journals/notices/201707/rnoti-p684.pdf }}
==ლიტერატურა==
* Berry, Michael, ''Principles of Сosmology and Gravitation'' (Adam Hilger, Philadelphia, 1989). {{ISBN|0-85274-037-9}}
* Collins, Harry, ''Gravity's Shadow: The Search for Gravitational Waves'', University of Chicago Press, 2004. {{ISBN|0-226-11378-7}}
* P. J. E. Peebles, ''Principles of Physical Cosmology'' (Princeton University Press, Princeton, 1993). {{ISBN|0-691-01933-9}}.
* Wheeler, John Archibald and Ciufolini, Ignazio, ''Gravitation and Inertia'' (Princeton University Press, Princeton, 1995). {{ISBN|0-691-03323-4}}.
* Woolf, Harry, ed., ''Some Strangeness in the Proportion'' (Addison–Wesley, Reading, Massachusetts, 1980). {{ISBN|0-201-09924-1}}.
* Collins, Harry, ''Gravity's Kiss: The Detection of Gravitational Waves'' (The MIT Press, Cambridge Massachuetts, 2017). {{ISBN|978-0-262-03618-4}}.
{{ავტორიტეტული წყაროები}}
[[კატეგორია: ფიზიკა]]
[[კატეგორია: კანტური მექნიკა]]
[[კატეგორია: ფარდობითობის თეორია]]
| 