საქართველო IX-X საუკუნეებში: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
იარლიყი: შეცვლილია |
მ 212.58.120.14-ის რედაქტირებები გაუქმდა; აღდგა ArsenalAtletico2017-ის მიერ რედაქტირებული ვერსია იარლიყი: სწრაფი გაუქმება |
||
ხაზი 4:
[[სურათი:83principality-taykc.gif|thumb|200px|left|ტაო-კლარჯეთის (ქართველთა) სამეფო X საუკუნეში.]]
[[ფაილი:Grigol of Khandzta.jpg|thumb|left|გრიგოლ ხანძთელი]]
[[საქართველო]]ში [[არაბები|არაბთა]] ბატონობის სიმძიმე ყველაზე მეტად [[ქართლი|ქართლში]] იგრძნობოდა. ეს ბუნებრივიც იყო, რადგან ქართლი ქვეყნის ცენტრს წარმოადგენდა. სტრატეგიულად ძალზედ მნიშვნელოვან ადგილს, არაბთა შემოსევების დროს პირველად დარტყმას სწორედ ქართლი იღებდა. არაბებმა ვერ შეძლეს დასავლეთ საქართველოში ფეხის მოკიდება, აგრეთვე უჭირდათ [[კახეთი]]ს მთიანეთის დამორჩილებაც. არაბთა სახელმწიფო [[ევროპა]]ში, [[აზია]]ში და [[აფრიკა]]ში იყო გადაჭიმული, იმპერიის ერთი ცენტრიდან მართვა შეუძლებელი გახდა. სახალიფოს სიმტკიცე მხოლოდ სამხედრო ძლიერებაზე იყო დამოკიდებული. VIII საუკუნის ბოლოს დაიწყო სახალიფოს დასუსტება, რაც საქართველოშიც აისახა. ამ პერიოდში იწყება ქართული სამეფო-სამთავროების ჩამოყალიბება, რომლებიც არაბებისგან დამოუკიდებლობისთვის იწყებენ ბრძოლას.
ერთ-ერთი პირველი ჩამოყალიბდა [[კახეთის სამთავრო]]. ამ სამთავროს შექმნა დაკავშირებულია [[წანარეთი|წანარებთან]]. წანარები იყო ქართული ტომი, რომელიც [[დარიალის ხეობა]]ში სახლობდნენ. შემდგომში ისინი დღევანდელ თიანეთის ტერიტორიაზე დასახლდნენ. VIII საუკუნის 70-იანი წლებიდან მათ არაბთა წინააღმდეგ აჯანყებები დაიწყეს. VIII საუკუნის ბოლოს კახეთი უკვე არაბებისაგან დამოუკიდებელი გახდა. ამ პერიოდში სამთავროს ცენტრი გახდა [[თიანეთი]]. კახეთის მთავრები ატარებდნენ [[ქორეპისკოპოსი]]ს ტიტულს. მალე კახეთის სამთავრომ აქტიური პოლიტიკის გატარება დაიწყო. იბრძვის არაბთა წინააღმდეგ, მონაწილეობს საქართველოს გაერთიანების პროცესში, აფართოებს საზღვრებს.
კახეთის აღმოსავლეთით VIII საუკუნის მეორე ნახევარში ყალიბდება [[ჰერეთის სამეფო]]. ჯერ კიდევ ვახტანგ გორგასლის დროს ის წარმოადგენდა ქართლის ერთ-ერთ საერისთავოს. IX საუკუნის ბოლოს ჰერეთის მმართველები იღებენ ”რანთა მეფის” ტიტულს. არსებობს თვალსაზრისი, რომ ჰერეთის მეფეები ბაგრატიონთა დინასტიის ერთ-ერთი შტოს წარმომადგენლები იყვნენ. სამეფოს დედაქალაქი [[შაქი|შაქში]] იყო.
განსხვავებულ ვითარებაში ხდება [[აფხაზეთის სამეფო]]ს ჩამოყალიბება. საქართველოს უკიდურეს ჩრდილოეთში არაბთა ბატონობა ფაქტობრივად ვერ დამყარდა. აქ ძირითადი მოწინააღმდეგე ბიზანტია იყო. VIII საუკუნის დასაწყისში იწყება აფხაზთა საერისთავოს გაძლიერება. თავდაპირველად ამას ბიზანტიაც უწყობდა ხელს, რადგან იმედი ჰქონდა, რომ გაძლიერებულ საერისთავოს არაბების წინაააღმდეგ საბრძოლველად გამოიყენებდა. აფხაზთა საერისთავო თანდათანობით აფართოებს საზღვრებს, იერთებს [[აფშილეთი|აფშილეთს]]. VIII საუკუნის მეორე ნახევარში აფხაზეთის მთავარმა [[ლეონ II]]-მ ისარგებლა ბიზანტიის დასუსტებით და დახმარებისთვის ხაზარებს მიმართა. დროთა განმავლობაში აფხაზებმა კონტროლი დაამყარეს მთელ დასავლეთ საქართველოზე. რადგან ლეონ II და მისი წინაპრებიც აფხაზთა ერისთავები იყვნენ, ახლად შექმნილ სახელმწიფოს მმართველებმა მიიღეს აფხაზთა მეფის ტიტული. სამეფოს დედაქალაქი [[ქუთაისი|ქუთაისში]] იყო. აფხაზეთის მთავრები აქტიურად იბრძოდნენ საქართველოს გაერთიანებისთვის და გარკვეულ წარმატებებსაც აღწევდნენ. დასავლეთ საქართველოში არსებობდა ეპარქიები, რომელიც კონსტანტინოპოლის პატრიარქს ექვემდებარებოდა. აფხაზთა მეფეებს დიდი ძალისხმევა დასჭირდათ იმისთვის, რომ დასავლეთ საქართველოს საეპისკოპოსოები მცხეთის კათალიკოსისთვის დაექვემდებარა. ეს ძალზედ მნიშვნელოვანი იყო, რადგან საქართველოს პოლიტიკურ გაერთიანებას წინ უძღვოდა ქვეყნის ეკლესიური გაერთიანება. მთელი საქართველო დაექვემდებარა მცხეთის საკათალიკოსოს.
ყველაზე გვიან ჩამოყალიბდა [[ქართველთა სამეფო|ტაო-კლარჯეთის სამთავრო]]. არაბებთან წინააღმდეგობის გამო [[IX საუკუნე|IX]] საუკუნის დასაწყისში, ქართლის ბოლო ერისმთავარმა [[აშოტ I დიდი|აშოტ ბაგრატიონმა]] მიატოვა ქართლი და თავის ოჯახთან და მომხრეებთან ერთად სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს, [[კლარჯეთი|კლარჯეთს]] შეაფარა თავი. აშოტმა აღადგინა ვახტანგ გორგასლის დროს დაარსებული [[არტანუჯი]] და თავის რეზიდენციად აქცია. აშოტ ბაგრატიონზე ცოტა ადრე დაიწყო ამ მხარეში მოღვაწეობა, უდიდესმაა სასულიერო პირმა [[გრიგოლ ხანძთელი|გრიგოლ ხანძთელმა]]. ამ ორი პიროვნების საქმიანობამ საფუძველი ჩაუყარა ტაო-კლარჯეთის გაძლიერებას. შეიძლება ითქვას, რომ აშოტის და გრიგოლ ხანძთელის მოღვაწეობით იწყება საქართველოს გაერთიანება. [[ბიზანტიის იმპერატორი|ბიზანტიის იმპერატორმა]] აშოტს [[კურაპალატი]]ს ტიტული უბოძა. ფორმალურად აშოტს ბიზანტია მფარველობდა, რეალურად კი მხოლოდ თავისი ძალებით უხდებოდა სამთავროს გაძლიერება. აშოტის დროს სამთავროს ფარგლებში შევიდა: [[შავშეთი]], [[ტაო]], [[სამცხე]], [[ჯავახეთი]], [[არტაანი]]. მან შეძლო შემოეერთებინა [[შიდა ქართლი]]ს ნაწილიც. აშოტის პოლიტიკას მოწინააღმდეგეებიც ჰყავდა ქვეყნის შიგნით. ისტორიკოს [[სუმბატ დავითის ძე|სუმბატ დავითის ძის]] გადმოცემით, აშოტი [[826]] წელს შეთქმულებმა მოკლეს. მეფე აშოტ კურაპალატს დარჩა სამი ვაჟი: [[ადარნასე ბაგრატიონი|ადარნასე]], [[ბაგრატ I კურაპალატი|ბაგრატი]] და [[გვარამ მამფალი|გუარამი]]. კურაპალატობა და ქვეყნის მართვა ბაგრატს ერგო. [[ბაგრატიონები|ბაგრატიონთა]] გაიყო არტანუჯელ (ადარნასეს მემკვიდრეები) და ტაოელ ბაგრატიონთა შტოდ (მომავალში ერთიანი საქართველოს მეფეები). აშოტის გარდაცვალების შემდეგ სამთავრო დასუსტდა და ტერიტორიებიც დაკარგა. [[888]] წელს ბაგრატ კურაპალატის შვილმა [[ადარნასე II|ადარნასემ]] მიიღო [[ქართველები|ქართველთა]] [[მეფე|მეფის]] ტიტული. ამ დროიდან ტაო-კლარჯეთის სამეფოს ქართველთა სამეფო ეწოდა. ქართველთა სამეფო პატარ-პატარა სამთავროებისაგან შედგებოდა. ყველა ბაგრატიონს თავისი კუთვნილი სამფლობელო ჰქონდა. ნომინალურად მათი მმართველი ქართველთა მეფე იყო, მაგრამ ყველა თავისი ნებით მოქმედებდა.
ცალკე პოლიტიკურ ერთეულს წარმოადგენდა [[თბილისის საამირო]]. არაბთა სახალიფოს დასუსტების პარალერულად მცირდებოდა მათი გავლენა თბილისის ამირებზეც. შიდა ქართლის დაკარგვის შემდეგ საამიროს საზღვრებს შორის მხოლოდ თბილისი და მისი შემოგარენნი დარჩნენ.
===საქართველო IX-X საუკუნეებში===
Line 13 ⟶ 20:
[[სურათი:Shattering isochamend.png|thumb|left|300px|ერთიანი არაბული სახალიფოს დაშლა სხვადასხვა სახელმწიფოდ 950.]]
[[სურათი:Byzantine-Arab Wars (867 - 1045).PNG|thumb|left|300px|ბიზანტიის გაძლიერება. ბიზანტიის და არაბების ომები]]
საქართველოს გაერთიანება აუცილებლობას წარმოადგენდა. უპირველესად ეს იყო საგარეო ფაქტორი. მრავალრიცხოვან მტრისგან თავის დასაცავად. მართალია ამ პერიოდში სახალიფო დასუსტებული იყო, მაგრამ მას მაინც შესწევდა იმდენი ძალა საქართველოსთვის დარტყმა მიეყენებია. სახალიფოსგან განსხვავებით ძლიერდება [[ბიზანტიის იმპერია]], რომელიც ცდილობს დაკარგული გავლენის აღდგენას. ქვეყნის ეკონომიკის განვითარება მოითხოვს ერითიანი მონარქიის შექმნას. რაც მთავარია საზოგადოების ყველა ფენის ინტერესებში შედიოდა საქართველოს გაერთიანება. ბრძოლა საქართველოს გაერთიანებისთვის ძალზედ მძიმე იყო.
აშოტ ბაგრატიონის გარდაცვალების შემდეგ, ტაო-კლარჯეთმა ვერ შესძლო ქართლის შენარჩუნება და ეს ტერიტორია კვლავ არაბებს დაუბრუნდა. ამ პერიოდისთვის სახალიფოში ძალზედ მძიმე მდგომარეობა შეიქმნა, სახალიფოს ცალკეულ პროვინციებში აჯანყებები იმართებოდა, ხალიფას აღარ ემორჩილებოდნენ ადგილობრივი ამირები. ამ გზას დაადგა თბილისის ამირებიც, მათგან ყველაზე ცნობილი ამირა [[საჰაკი]], 23 წლის მანძილზე მართავდა თბილისს. [[IX საუკუნე|IX]] საუკუნის შუა ხანებში არაბთა წინააღმდეგ [[სომხეთი|სომხეთში]] დიდი აჯანყება დაიწყო. აჯანყების ჩასახშობად, საჰაკის დასამორეჩილებლად და საერთოდ [[კავკასია]]ში გავლენის განსამტკიცებლად, სახალიფომ [[ბუღა თურქის შემოსევა|ბუღა თურქი]] გამოგზავნა. ბუღა თურქი სასტიკად გაუსწორდა [[სომხები|სომხებს]] და თბილისისკენ დაიძრა. მან საჰაკს ელჩი გაუგზავნა და დამორჩილება შესთავაზა, რაზეც უარყოფითი პასუხი მიიღო. ბუღა საქართველოში შემოვიდა და თბილისს ალყა შემოარტყა, მის მოკავშირედ გვევლინება ბაგრატ აშოტის ძე. ბაგრატი არაბების საშუალებით ცდილობდა მისი მდგომარეობის განმტკიცებას. მისი უმცროსი ძმა [[გვარამ მამფალი]] კი არაბების წინააღმდეგ გამოვიდა. ბუღა თურქის წინააღმდეგ მოქმედებდა კახეთის ქორეპისკოპოსიც და აფხაზეთის მეფეც. [[853]] წლის [[3 აგვისტო]]ს ბუღამ თბილისი აიღო და გადაწვა. საჰაკის მოკვეთილი თავი კი ხალიფას გაუგზავნა. თბილისის აღების შემდეგ ბუღა თურქმა მისი სარდალი [[ზირაქი]] გაგზავნა აფხაზთა მეფის წინააღმდეგ. ზირაქი დამარცხდა და უკან დაიხია. სწორედ ზირაქმა დაატყვევა ქართველი დიდაზნაური [[კონსტანტი კახი|კონსტანტი-კახი]]. მან უარი განაცხადა ისლამის მიღებაზე, რისთვისაც ის სიკვდილით დასაჯეს.
[[914]] წელს საქართველოში შემოიჭრა სამხრეთ აზერბაიჯანის ამირა [[აბულ კასიმი|აბულ-კასიმი]]. ის ჯერ თბილისს მოადგა შემდეგ გადავიდა კახეთში. აბულ კასიმმა ააოხრა ქართლიც და სამცხეც. აბულ კასიმი იყო ბოლო არაბი სარდალი, რომელიც საქართველოში შემოვიდა. საქართველოში უკვე არაბთა მმართველობის აღდგენა შეუძლებელი გახდა.
საქართველოს გაერთიანებას ხელს უშლიდა ბიზანტია. [[ბიზანტიის იმპერატორების სია|ბიზანტიის იმპერატორები]] ბაგრატიონთა საგვარეულოს წარმომადგენლებს შორის შუღლს აგდებდნენ და ამ გზით ცდილობდნენ დაესუსტებინათ ქართველთა სამეფო. თუ საშუალება მიეცემოდა ბიზანტია აქტიურად ერეოდა აფხაზეთის სამეფოს საქმეებშიც.
IX საუკუნის ბოლოს ბიზანტიის იმპერიის ტახტს, [[ბასილი I (ბიზანტია)|ბასილ I]] იკავებს. მან ჩაუყარა საფუძველი [[მაკედონელთა დინასტია|მაკედონურ დინასტია]]ს. ამ პერიოდიდან იწყება ბიზანტიის სიძლიერის განახლება. თუ ბიზანტია აშოტ დიდის დროს ხელს უწყობდა [[ტაო-კლარჯეთის სამეფო]]ს გაძლიერებას, არაბებთან საბრძოლველად, მას შემდეგ, რაც არაბთა სახალიფო დასუსტდა, ბიზანტიისთვის მიუღებელი გახდა ქართული სამეფო სამთავროების გაძლიერება და საქართველოს გაერთიანება.
საქართველოს სამეფო-სამთავროებს შორის წარმოებულ ბრძოლებში ხშირად ერეოდნენ სომხური სამეფოებიც. მათ მოახერხეს მიეტაცებინათ, ქვემო ქართლის ნაწილი. ამ ტერიტორიაზე [[X საუკუნე|X საუკუნის]] მეორე ნახევარში შეიქმნა [[ლორე-ტაშირის სამეფო]], რომლის ცენტრი [[სამშვილდე (ციხე-ქალაქი)|სამშვილდე]] იყო.
ტაო-კლარჯეთის დასუსტების შემდეგ ერთი პერიოდი გაძლიერდა კახეთის საქორეპისკოპოსო, მაგრამ უკვე [[X საუკუნე|X საუკუნის]] დასაწყისიდან უპირატესობას აფხაზთა სამეფო იგდებს ხელთ. აფხაზთა მეფემ [[კონსტანტინე III (აფხაზთა მეფე)|კონსტანტინე III-მ]] დაიკავა შიდა ქართლის ნაწილი და აქ თავისი ერისთავი დანიშნა. მანვე კახეთის ქორეპისკოპოსთან ერთად ილაშქრა ჰერეთში, დაამარცხა ჰერეთის მეფე და ციხეები დაიკავა. კიდევ უფრო გაძლიერდა აფხაზთა სამეფო [[გიორგი II (აფხაზთა მეფე)|გიორგი II-ის]] მმართველობის დროს ([[922]]-[[957]] წწ.). ქართლის აზნაურებმა გიორგი II-ს მისი ძე კონსტანტინე აუჯანყეს, რომელიც მეფეს ქართლის ერისმთავრად ჰყავდა დანიშნული. მეფემ დაამარცხა განმდგარი შვილი და კიდევ უფრო დაიმორჩილა შიდა ქართლი. ამის შემდეგ გიორგი II-მ კახეთის ქორეპისკოპოსს შეუტია. ქორეპისკოპოსმა მორჩილება გამოუცხადა გიორგი II-ს, თუმცა როგორც კი ის დასავლეთ საქართველოში დაბრუნდა, ქართლის აზნაურების წაქეზებით ის კვლავ განუდგა აფხაზთა მეფეს. შიდა ქართლის აზნაურებს არ სურდათ დამორჩილებოდნენ მეფის მტკიცე ხელისუფლებას, მათ სურდათ თვითონ ემართად სამეფო. მათ ამჯერადაც მარცხი განიცადეს. აფხაზეთს ქართლი მტკიცეთ ჰქონდათ დამორჩილებული და დათმობას არ აპირებდნენ. გიორგი II-მ კახეთის წინააღმდეგ ბრძოლა თავის შვილ [[ლეონ III (აფხაზეთი)|ლეონს]] დაავალა.
გიორგი II-ს გარდაცვალების შემდეგ მეფე გახდა ლეონი. ლეონის მმართველობის დროს აფხაზთა სამეფოს შემადგენლობაში [[ჯავახეთი]]ც შევიდა. ამ დროისთვის აფხაზეთი ყველაზე ძლიერი იყო ქართულ სამეფო სამთავროებს შორის. ვითარება შეიცვალა მას შემდეგ, რაც აფხაზთა სამეფო ტახტი გიორგი II-ის ძემ [[თეოდოს III|თეოდოსმა]] დაიკავცა. თეოდოსი თავის დროზე აუჯანყდა თავის ძმას დემეტრს და სამეფო ტახტის დაკავება მოინდომა. აჯანყებული თეოდოსი შეიპყრეს და თვალები დასთხარეს. [[975]] წელს თეოდოსი ტახტზე ავიდა, რადგან სხვა კანონიერი მემკვიდრე აღარ იყო. ცხადი იყო, რომ მას ქვეყნის მართვა მტკიცედ არ შეეძლო. ამით ისარგებლა კახეთის ქორეპისკოპოსმა და ქართლის დაკავებას შეეცადა. კახელებმა ქართლში ილაშქრეს და [[უფლისციხე]] დაიკავეს.
[[კატეგორია:საქართველოს სამეფო-სამთავროები|სამეფო-სამთავროების]]
[[კატეგორია:საქართველოს ისტორია საუკუნეების მიხედვით|IX-X]]
| |||