ტიუმენი: განსხვავება გადახედვებს შორის

'''ტიუმენი''' ({{lang-ru|Тюмень}}) — ქალაქი [[რუსეთი|რუსეთში]], [[ტიუმენის ოლქი|ტიუმენის ოლქის]] უმსხვილესი ქალაქი და ადმინისტრაციული ცენტრი მდებარეობს მოსკოვიდანმოსკოვის აღმოსავლეთით, 2 500 კმ-ით აღმოსავლეთითდაშორებით.

ტიუმენი ციმბირში პირველი რუსული დასახლება იყო. იგი დაარსდა [[1586]] წელს, რათა ხელი შეეწყოთშეწყობოდა რუსეთის აღმოსავლეთით გაფართოებას. ტიუმენი [[ურალის მთები|ურალის მთების]] აღმოსავლეთით მდებარე ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი სამრეწველო და ეკონომიკური ცენტრია. მდებარეობსტიუმენი აერთებს რამდენიმე მნიშვნელოვან სავაჭრო მარშრუტზემარშრუტს და ადვილადსანაოსნო მისაწვდომწყლებთანაც სანაოსნოაქვს გზაზეკავშირი. ტიუმენი სამხედრო დასახლებიდან მსხვილ კომერციულ და სამრეწველო ქალაქად სწრაფად იქცა. ძველი ტიუმენის ცენტრალურ ნაწილში მრავალი ისტორიული ნაგებობაა.

დღეს ტიუმენი მნიშვნელოვანი ბიზნეს ცენტრია. იგი არის ტიუმენის ოლქის — ყაზახეთის მოსაზღვრე ნავთობით მდიდარი რეგიონის სატრანსპორტო კვანძი და სამრეწველო ცენტრი.

ტიუმენის ფართობი 235 კვადრატული კილომეტრია (91 კვ მილი). მისიქალაქს ძირითადიჩრდილო-დასავლეთიდან სამხეთ-აღმოსავლეთისკენ კვეთს [[მდინარე ტურა/]] იგივე დოლგაია, რომელიც ქალაქსარ ჩრდილო-დასავლეთიდანარის კვეთს.ღრმა მდინარე, მაგრამ ქალაქის მიდამოებში სანავიგაციოდ გამოიყენებაგამოსადეგია. ტურის მარცხენა სანაპირო [[ჭალა]]ჭალიანი ადგილია.და ტულა არგორაკებიანი არისადგილია. ღრმა მდინარე.

მდინარის წყალდიდობის პერიოდია გაზაფხულიგაზაფხულზე, თოვლის დნობის სეზონიდროს. გაზაფხულის წყალდიდობა ჩვეულებრივ მაისის მეორე ნახევარშია დამახასიათებელი, როდესაც მდინარე გვიან ზაფხულთან შედარებით 8–10-ჯერ უფრო ფართოვდება, ვიდრე გვიანი ზაფხულის — დაბალი წყლის სეზონის დროს. ქალაქი ჯებირებით არის დაცული დატბორვისგან, რომელიც 8 მეტრის სიმაღლის წყალს გაუძლებს. ტიუმენისთვის ყველაზე მაღალი წყალდიდობის დონე დაფიქსირდა 1979 წელს დაფიქსირდა —, 9,15 მეტრი. უფრო მოგვიანებით, [[2007]] წელს, წყლის დონე იყო 7,76 მეტრი.

ტიუმენს აქვს[[კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაცია|კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაციით]] ტენიანი კონტინენტური კლიმატი — აქვს თბილი, გარკვეულწილად ნოტიო ზაფხულით და ხანგრძლივი, ცივი ზამთრით. ქალაქის ამინდი ძალიან ცვალებადია და ტემპერატურა რამდენიმე გრადუსით ყოველთვის მაღალია, ვიდრე მიმდებარე ტერიტორიაზე. ქალაქის ტერიტორია ასევე უფრო ნალექიანია. იანვრის საშუალო ტემპერატურა არის -16.7 °C (1.9 °F), რეკორდულად დაბალი —ტემპერატურა -50 °C (-58 °F) დაფიქსირდა [[1951]] წლის თებერვალში. საშუალო ტემპერატურა ივლისში არის +6 °C (65.5 ° F), უმაღლესითუმცა —მომატებულა +38 °C (100 ° F)-მდე.

კაზაკმა ატამანმა [[ერმაკ ტიმოფეევიჩი|ერმაკ ტიმოფეევიჩმატიმოფეევიჩ]]მა დაიპყრო ტიუმენის ტერიტორია, რომელიც თავდაპირველად [[ციმბირის სახანო]]ს ნაწილი იყო, რუსეთის სამეფოში [[1585]] წელს. ციმბირის სახანოს ორივე დედაქალაქი, ციმბირი (კაშლიკი) და ტიუმენი (ჩინგი-ტურა, დედაქალაქი XV საუკუნეში), მთლიანად განადგურდა. ციმბირი ვერასდროს აღდგა, მაგრამ შემდეგ მისი სახელი ეწოდა მთელ ამციმბირის ტერიტორიას. მოგვიანებით ქალაქი ტიუმენი კვლავ აღორძინდა. [[1586]] წლის 29 ივლისს, მეფე [[თედორეფედორ I]]-მა ორი რეგიონალური მეთაური ვასილი ბორისოვ-სუკინი და ივან მიასნოი წარგზავნა, რომ ყოფილი ციმბირის თათრულ ქალაქ ჩინგ-ტურის ("ჩინგიზის ქალაქი") ადგილზე ციხე აეშენებინათ. ასევე ცნობილია, რომ ტიუმენი, თურქული და მონღოლური სიტყვა "ათი ათასი" -დან წარმოდგება.

ტიუმენი აშენებულია ისტორიულ სავაჭრო მარშრუტზე ცენტრალურ აზიასა და მდინარე ვოლგის რეგიონს შორის. სამხრეთ-აღმოსავლეთ ციმბირის მომთაბარეები წინა საუკუნეებში მუდმივად აკონტროლებდნენ გადაზიდვებს. შედეგად, ციმბირის თათრები და ყალმუხიმებრძოლი მებრძოლები[[ყალმუხები]] თავს ესხმოდნენ ადრეულ რუს მობინადრეებს. ქალაქში იყო სამხედრო ვითარება, რაც იმას ნიშნავდა, რომ XVIIმე -17 საუკუნის შუა რიცხვებამდე ტიუმენის ქუჩებში განლაგებული იყო კაზაკთა გარნიზონები. შემდეგ ქალაქმა ნაკლებად სამხედრო ხასიათი შეიძინა.

XVIIIმე -18 საუკუნის დასაწყისში ტიუმენი აღმოსავლეთსა (ციმბირი, ჩინეთი) და დასავლეთს (ცენტრალური რუსეთი) შორის ვაჭრობის მნიშვნელოვან ცენტრად იქცა. ის ასევე გახდა მნიშვნელოვანი სამრეწველო ცენტრი, რომელიც ცნობილი იყო ტყავის საქონელის წარმოებით, სამჭედლო და სხვა სახელოსნოებით. [[1763]] წელს ქალაქი 7000 მაცხოვრებელს ითვლიდა.

XIXმე -19 საუკუნეში ქალაქის განვითარება გაგრძელდა. [[1836]] წელს ციმბირში პირველი ორთქლის ნავი ტიუმენში აიგო. [[1862]] წელს, ტელეგრაფი გაუშვეს ქალაქში და [[1864]] წელს პირველი წყალსადენებიწყლის მაგისტრალი ჩაყარეს. [[1885]] წელს, ტრანსციმბირისტრანს-ციმბირის რკინიგზის მშენებლობის დასრულების შემდეგ ტიუმენს კიდევ უფრო დაეტყო კეთილდღეობა.

XIXმე -19 საუკუნის ბოლოს ტიუმენის მოსახლეობამ 30 000-ს გადააჭარბა, რითაც გაასწროაღემატა ჩრდილოელ მეტოქეს — [[ტობოლსკი]]ს მოსახლეობას. ქალაქის წინსვლა [[1944]] წლის 14 აგვისტოს დასრულდა, როდესაც ქალაქი საბოლოოდ ტიუმენის ოლქის ადმინისტრაციული ცენტრი გახდა.

[[1917]] წელს რუსეთის სამოქალაქო ომის დაწყებისას, ადმირალი [[ალექსანდრე კოლჩაკი]] და მისი თეთრი არმია აკონტროლებდა ტიუმენს. თუმცა, [[1918]] წლის 5 იანვარს ქალაქში წითელი არმია შევიდა.

ქალაქის განვითარებაზე გავლენა მოახდინა 1960-იანი წლების ტიუმენის ოლქში ნავთობისა და გაზის აღმოჩენამ. [[სურგუტი]]სა და [[ნიჟნევარტოვსკი]]ს უახლოესი სარკინიგზო კვანძი ტიუმენი იყო და მალე, როდესასროდესაც რკინიგზა ჩრდილოეთით გაგრძელდა, ტიუმენი გახდა მთავარი მიმწოდებელი ბაზა გახდა. ამ ეკონომიკური და მოსახლეობის სწრაფი ზრდის შედეგად, [[1963]]-[[1985]] წლებში საბჭოთა კავშირის სხვადასხვა მხარიდანადგილიდან ჩამოსული ათობით ათასი გამოცდილი კადრი მუშაობდა აქ. ქალაქის სწრაფმა ზრდამ კი თავის მხრივ, სხვა პრობლემები მოიტანა — მაგ., არასწორი დაგეგმარება.

ვინაიდან ტიუმენი არის ოლქის ადმინისტრაციული ცენტრი, ყველა მმართველი ორგანო ქალაქშია განლაგებული. მათ შორისესენია:

XIXმე-19 საუკუნეში, როდესაც ტრანსციმბირისტრანს-ციმბირის რკინიგზა გაჩნდა, ქალაქის მოსახლეობის ზრდის ტემპმა მნიშვნელოვნად მოიმატა. ტიუმენი სწრაფად გახდა ყველაზე დიდი ქალაქი რეგიონში. XX საუკუნის დასაწყისში აღირიცხა დაახლოებით 30 000 მცხოვრები. [[მეორე მსოფლიო]] ომშიომის დროს ტიუმენმა კვლავ დააფიქსირა მოსახლეობის სწრაფი ზრდა. [[2002]] წლისთვის კი ტიუმენის მოსახლეობა 510 719-მდე გაიზარდა.

მიუხედავად იმისა, რომ ტიუმენის მოსახლეობა ასი სხვადასხვა ეთნიკური წარმოშობის ადამიანს მოიცავს,. ქალაქისმათშორის ყველაზე მრავალრიცხვოვანი ეთნოსებიამეტია: