ჩინგიზ-ყაენი: განსხვავება გადახედვებს შორის

[[მონღოლების საიდუმლო ისტორია|„საიდუმლო ისტორიის“]] თანახად ჩინგიზ-ყაენის წინაპარი იყო [[ბორტე-ჩინო]], რომელიც დაუნათესავდა გოა-მარალს და დასახლდა [[ხენტიი]]ში (ჩრდილო-აღმოსავლეთი მონოლეთი) [[ბურხან-ხალდუნი]]ს მთების სიახლოვეს. [[რაშიდ ად-დინი]]ს მიხედვით ეს მოხდა [[VIII საუკუნე|VIII საუკუნის]] შუა წლებში. ბორტე-ჩინოსაგან მეორე-მეცხრე თაობებში დაიბადნენ ბატა-ცაგაანი, ჩამაჩი, ხორიჩარი, უუჯიმ-ბუურალი, სალი-ხაჯაუ, ეკე ნიუდენი, სიმ-სოჩი და ხარჩუ.

ბორტე-ჩინოს მეათე თაობაში დაიბადა ბორჯიგიდაი-მერგენი, რომელმაც ცოლად შეირთო მონგოლჟინ-გოა. მათგან წარმოიქმნა მეთერთმეტე თაობა და საგვარეულო ხე გააგრძელა ტოროკოლჯინ-ბაგატურმა, რომელიც ცოლად ირთავს ბოროჩინ-გოას. მათგან დაიბადნენ დობუნ-მერგენი და დუვა-სოხორი. დობუნ-მერგეის ცოლი გახდა ალან-გოა, ხორილარდაი-მერგენისა და ბარგუჟინ-გოას ქალიშვილი. ასე, რომ ჩინგის-ხანის დიდი ბებია იყო ხორი-ტუმატების ტომიდან, ანუ ბურიატების ერთ-ერთი მონათესავე ტომიდან.

ტაიჩიუდის ტომის ბელადმა და თემუჩინის შორეულმა ნათესავმა, ტარგუტაი-კირილტუხმა თავი იმ მიწების მფლობელად გამოაცხადა, რომელიც ოდესღაც თემუჩინის მამამ დაიპყრო. ტარგუტაის ეშინოდა თემუჩინის შურისძიებისა და მისი დევნა დაიწყო. მისი შეიარაღებული რაზმი თავს დაესხა იესეგუის ოჯახის სადგომს. თემუჩინმა გაქცევა შეძლო, მაგრამ იგი დაიჭირეს და ტყვედ ჩაიგდეს. ტაიჩიუდების ტომელებმა ის მთავარ ბანაკში წაიყვანეს და მას კანგი (უღლის მსგავსი ხუნდები) დაადეს. იგი სიარულში ხელს არ უშლიდა, მაგრამ დამოუკიდებლად ჭამა-სმა არ შეეძლო, თუმცა თემუჩინმა ტყვეობას თავი დააღწია. მის მომვლელ ფიზიკურად სუსტ ბიჭს ხუნდები ძლიერად ჩასცხო და ხუნდებიანად მდინარის ლელქაშებში ჩაიმალა. ტაიჩიუდებმა მას ძებნა დაუწყეს, თუმცა უშედეგოდ. ერთ-ერთმა მისმა კეთილისმყოფელმა სორგან-შირამ თემუჩინი აღმოაჩინა, თავის ოჯახში წაიყვანა ხუნდები მოხსნა და დაწვეს, თვითონ კი მატყლის გროვაში დამალეს. ტაიჩიუდების წასვლის შემდეგ სორგან-შირამ ცხენზე შესვა თემუჩინი და მშობლიურ მხარეში გაამგზავრა (მოგვიანებით სორგან-შირას შვილი [[ჩილაუნი]], მისი ოთხი [[ნუკერი]]დან ერთ-ერთი გახდა). თემუჩინის დაბრუნების შემდეგ ბორჯიგინებმა საცხოვრებელი ადგილი მიატოვეს და სხვა ადგილზე გადავიდნენ საცხოვრებლად და ტაიჩიუდებმა ვერ შეძლეს მათი პოვნა<ref>ჯეკ უეზერფორდი, ჩინგიზ ყაენი და ახალი სამყაროს დაბადება, თბ., 2012, გვ., 58</ref>.

ტოორილ-ხანის დახმარებით თემუჩინის ძალები თანდათანობით გაიზარდა. მასთან თავი მოიყარეს ნუკერებმა. იგი თავს ესხმოდა მეზობელ ტომებს, აფართეობდა და აძლიერებდა სამფლობელოს. სხვა დამპყრობლებისაგან ერთი თვისებით გამოირჩეოდა, ბრძოლის დროს ცდილობდა სიცოცხლე შეენარჩნებინა, რაც შეიძლება მეტი ადამიანისათვის, რათა შემდეგში ისინი თავის სამსახურში ჩაეყენებინა.

თემუჩინის პირველი სერიოზული მოწინააღმდეგეები აღმოჩნდნენ მერკიდები, რომლებიც მოქმედებდნენ ტაიჩიუტების მხარდაჭერით. მერკიდებმა გადაწყვიტეს ოელუნის მოტაცებისათვის შური ეძიათ. ისინი მოხუცი ოელუნის დასაბრუნებლად კი არა, თემუჩინის ახალგაზრდა ცოლის ბორტეს წასაყვანად მოვიდნენ<ref>ჯეკ უეზერფორდი, ჩინგიზ ყაენი და ახალი სამყაროს დაბადება, თბ., 2012, გვ., 62</ref>. მერკიდებს ბანაკი ცარიელი დახვდათ, მაგრამ თავდამსხმელებმა მალევე იპოვეს ოთხთვალაში ჩამალული ბორტე, რომელიც ამ პერიოდში სავარაუდოდ, ფეხმძიმედ იყო და ელოდებოდა პირველ შვილს [[ჯუჩი]]ს.

იმისმას შემდეგ, რაც ჯამუკასა და თემუჩინის მეგობრობას შორის ბზარი გაჩნდა, მათ დაიწყეს ძალების განმტკიცება და მალე ერთმანეთის მეტოქეებიც გახდნენ. ჯამუკა მხარს უჭერდა ტრადიციულ მონღოლურ არისტოკრატიას, როდესაც თემუჩინი მისდევდა ღირსეულ მეთოდს და იზიდავდა განსაკუთრებით დაბალი კლასის საზოგადოებას. <ref>Hildinger 1997, pg. 113.</ref> მისი წინანდელი დამარცხების გამო მერკიტებთან, თემუჩინი გაძლიერებას შეუდგა. <ref name=Hildinger>Hildinger 1997, pg. 114</ref> [[1186]] წელს თემუჩინი მონღოლთა ხანად აირჩიეს. თუმცა ჯამუკა დაემუქრა თემუჩინს, რომ შეაჩერებდა მის ამბიციებს. [[1187]] წელს მან სამი ათასიანი ჯარით თავის ყოფილ მეგობარს შეუტია. თემუჩინმა სასწრაფოდ შეკრიბა ჯარი მის მომხრეებთენ ერთად ჯამუკას წინააღმდეგ, თუმცა იგი საბოლოოდ დამარცხდა დალან ბალზუთის ბრძოლაში. <ref name=Hildinger /><ref name=Lane1>Lane 2004, pg. xxvii</ref> ჯამუკა შეაძრწუნა იმ ხახლმა, რომლებიც მის მეტოქეს აქებდნენ. ესინი იყვნენ ტყვედ აყვანილი 17 ახალგაზრდა კაცი, რომლებიც თემუჩინის პოტენციური მიმდევრები და მისი არჩეული მსახურები იყვნენ. <ref>{{cite book|last1=Jack|first1=Weatherford|title=Genghis Khan and the Making of the Modern World|date=2005|publisher=Crown|isbn=9780307237811|accessdate=28 January 2015}}</ref> თოღრულის, როგორც თემუჩინის ერთგული მსახური, [[ყარახატაელების სახელმწიფო]]ში გადაასახლეს. ინფორმაცია თემუჩინის ცხოვრების მომდევნო 10 წელიწადის შესახებ გაუგებარია, რადგან ისტორიული ჩანაწერები არაფერს წერენ იმ პერიოდზე.

მონღოლთა კავშირის მთავარი ოპონენტი [[1200]] წლისთვის იყვნენ დასალვეთში მცხოვრები [[ნაიმანები]], ჩრდილოეთში მცხოვრები მერკიტები, სამხრეთით მცოხვრები [[თანგუთები]] და აღმოსავლეთით მყოფი [[ძინის დინასტია (1115-1234)|ძინის დინასტია]]. თემუჩინის მმართველობის და მეტოქე ტომების დაპყრობის დროს, თემუჩინმა დაარღვია მონღოლური ტრადიცია რამდენიმე გადამწყვეტ საკითხში. ის ადამიანში აფასებდა არა მის წარჩინებულ წარმოშობას, არამედ დამსახურებას და ერთგულებას. <ref name="Weatherford, Jack 2004 44">{{cite book|author=Weatherford, Jack|title=[[Genghis Khan and the Making of the Modern World]]|page=44|publisher=[[Three Rivers Press]]|year=2004|isbn=0-609-80964-4|chapter=[http://www.cse.iitk.ac.in/~amit/books/weatherford-2004-genghis-khan-making.html 2: Tale of Three Rivers]}}</ref>

{{Familytree| БОР |y| ЧИН | | ДЖУ | | KHA | | TEM | | BEL | | BEK |BEL=[[ბელგუტეი]]|BEK=[[ბექთერი]]|ДЖУ=[[ხასარი]]|KHA=[[ხაჩიუნი]]|TEM=[[ტემუგე]]|ЧИН=თემუჩინი<br>('''[[ჩინგიზ-ყაენი]]''')|БОР=[[ბორტე]]|}}