ჩოქან ვალიხანოვი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 93:
1856-1857 წლებში მონაწილეობა მიიღო დიდ სამხედრო-სამეცნიერო ექსპედიციაში, რომელიც ორგანიზებული იყო პოლკოვნიკ ხომენტოვსკის მიერ. ექსპედიციის მიზანი იყო ყირგიზელი ხალხის გაცნობა და [[ისიქ-ქოლი]]ს აუზის აგეგმვა. ამ მოგზაურობისას ვალიხანოვმა შეაგროვა [[ორნითოლოგია|ორნითოლოგიური]] და [[ენტომოლოგია|ენტომოლოგიური]] კოლექცია, შეადგინა ჰერბარიუმი, შეისწავლა [[შვიდმდინარეთი]]ს [[ფლორა]] და [[ფაუნა]], მონაწილეობა მიიღო [[ისიქ-ქოლი]]ს აგეგმვაში, რომლის შედეგადაც ახალ რუკაზე შეიცვალა მისი სანაპიროების ფორმა და კონტურები. ამ ექსპედიციისას ახალგაზრდა მკვლევარმა პირველმა მიაქცია ყურადღება ყირგიზელი ხალხის ცნობილ პოემას — მანასს, შეასრულა მისი პირველი სამეცნიერო ჩანაწერი და ნაწილობრივ გადათარგმნა იგი [[რუსული ენა|რუსულ ენაზე]]. პირველმა მოახდინა პოემის ისტორიულ-ლიტერატურული ანალიზი და გაარჩია მისი ლეგენდარული გმირის იერი.
1856 წლის აგვისტოს დასაწისში ვალიხანოვი კულჯაში გაემგზავრა. გზა და გზა მოინახულა [[ჩინეთი|დასავლეთი ჩინეთის]] რიგი მოსაზღვრე პუნქტი. კულჯინის მხარეში დაჰყო დაახლოებით სამი თვე, შემდეგ, შემოდგომის დადგომასთან ერთად, [[ომსკი|ომსკში]] დაბრუნდა. 1857 წლის გამგზავრება ვალიხანოვისთვის არსებითად იყო საცდელი ნაბიჯი კაშგარში მოგზაურობის წინ. ახალგაზრდა მკვლევრის გამოკვლევები განხორციელებული ტიან-შანკსის მეოხებით
1858-1859 წლებში კაშგარში მოგზაურობამ მას მამაცი მოგზაურის სახელი მოუტანა. შეისწავლა ევროპაში ამ თითქმის უცნობი ქვეყნის გეოგრაფია, ისტორია, პოლიტიკური წყობილება, კულტურის თავისებურებები და ადათები, რითაც შეიტანა არსებით წვლილი აღმოსავლეთ თურქესტანის სამეცნიერო კვლევის საქმეში. ექსპედიციის გზავნილი, რომელშიაც დაინტერესებული იყვნენ მეცნიერი-გეოგრაფები, ერთდროულად შეესაბამებოდა რუსეთის მთავრობის საგარეო პოლიტიკას და იყო დაკავშირებული საერთ პოლიტიკურ ღონისძიებასთან. თავისი წარმატებული მოგზაურობა მან 10 თვესა და 14 დღეში დაამთავრა და 1859 წლის 12 აპრილს ვალიხანოვი ვერნიში ჩამოვიდა თან არსებული მდიდარი და საინტერესო ცნობებით კაშგარის შესახებ.
ხაზი 99:
ვალიხანოვის მოგზაურობის უმთავრესი შედეგი იყო მისი კაპიტალური შრომა: „ალთიშარის მდგომარეობის ან ჩინეთის პროვინცია ნან-ლუს (მცირე ბუხარინის) ექვსი აღმოსავლეთი ქალაქის შესახებ“. ეს იყო პირველი სამეცნიერო შრომა, რომელიც მიეძღვნა აღმოსავლეთ თურქესტანის ისტორიას, გეოგრაფიასა და სოციალურ წყობილებას. ამ ნაშრომს დღემდე არ დაუკარგავს თავისი მნიშვნელობა.
1959 წლის ბოლოდან 1961 წლის გაზაფხულამდე ვალიხნაოვი პეტერბურგში იმყოფებოდა, სადაც დაუახლოვდა დემოკრატიულ ინტელიგენციას, მათ შორის: [[გრიგოლ პოტანინი|გრიგოლ პოტანინს]], [[თედორე დოსტოევსკი]]ს, [[სერგეი დუროვი|სერგეი დუროვსა]] და სხვა. მისი პეტერბურგში მოღვაწეობა მრავალმხრივი აღმოჩნდა. სამხედრო-სასწავლო კომიტეტის დავალებით შეადგინა შუა აზიისა და აღმოსავლეთ თურქესტანის რუკა. გეოგრაფიულ საზოგადოებაში მონაწილეობა მიიღო [[კარლ რიტერი]]ს შრომების გამოცემის მომზადებაში, შეადგინა მასალები [[ყაზახეთი]]სა და [[შუა აზია|შუა აზიის]] გეოგრაფისას და ეთნოგრაფიაში, კითხულობდა ლექციებს. ზოგჯერ მისი ლექციები გაზეთებშიც იბეჭდებოდა.
ვალიხანოვი იყო პირველი ყაზახი მხატვარი, შექმნა ეთნოგრაფიულად ზუსტი მრავალი ჩანახატი, რომლებითაც აფორმებდა თავისსავე სამეცნიერო სამგზავრო დღიურებს. აქვს აგრეთვე დაზგური სურათები და აკვარელები „დიდი ურდოს ყაზახები“, „სართაი სარი ბაღიშის გვარიდან“ და სხვა. დატოვა მნიშვნელოვანი გამოკვლევები [[შუა აზია|შუა აზიის]], [[ყაზახეთი]]სა და [[ჩინეთი|დასავლეთ ჩინეთის]] ხალხების, კულტურისა და ისტორიის შესახებ: „ნარკვევები ჯუნღარიაზე“ (1861), „აბლაია“ (1861), „ჩინეთის იმპერიის დასავლეთი მხარე და ქ. კულჯა“ (გამოქვეყნდა 1858 წელს) და სხვა.
1861 წლის გაზაფხულზე მძიმე ავადმყოფობამ აიძულა იგი [[პეტერბურგი]] დაეტოვებინა. ექიმების რჩევით მშობლურ სტეპში გაემგზავრა. მალე იგი [[ომსკი|ომსკში]] გაემგზავრა, ხოლო 1864 წლის ივლისში დაბრუნდა ვერნიში. ჩოქან ვალიხანოვი გარდაიცვალა 1865 წლის 10 აპრილს [[ტუბერკულოზი]]თ, 29 წლის ასაკში.
| |||