ხაჩენის სამთავრო: განსხვავება გადახედვებს შორის

'''ხაჩენის სამთავრო''' ({{lang-hy|Խաչենի իշխանություն}}) — [[შუა საუკუნეები]]ს [[სომხეთი|სომხური]] სამთავრო [[არცახი|არცახში]] (დღევანდელ [[მთიანი ყარაბაღი]]ს ტერიტორიაზე). <ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/35178/Armenia/44269/The-marzpans Encyclopædia Britannica. Armenia]:"''A few native '''Armenian''' rulers survived for a time in the Kiurikian kingdom of Lori, the Siuniqian kingdom of Baghq or Kapan, and the '''principates of Khachen (Artzakh)''' and Sasun.''"</ref><ref>C. J. F. Dowsett. The Albanian Chronicle of Mxit'ar Goš // BSOAS. — 1958. — Vol. XXI, No 3. —p. 482.:"''Late name of part of pr. Arcax, forming at this time a small independent '''Armenian''' principality; the earliest references to Xacen are of the tenth century''" </ref><ref>Howorth, Henry Hoyle (1876). ''History of the Mongols: From the 9th to the 19th Century''Longmans, Green, and Co. p. 14</ref><ref>{{cite web |title=Russian scholar V. Shnirelman: Khachen was a medieval Armenian feudal principality in the territory of modern Karabakh, which played a significant role in the political history of Armenia and the region in the 10th-16th centuries |url=http://www.vehi.net/istoriya/armenia/albanskymif.html#_ftn3}} В.А. Шнирельман, Албанский миф, 2006, Библиотека «Вeхи»</ref><ref>{{cite web |title=Russian scholar Smirnova L. P.: Armenian principality of Khachen in Karabakh |url=http://www.vostlit.info/Texts/rus11/Cudesa/framepred.htm}} Аджаиб ад-дунья. Чудеса мира, ред. Смирнова Л.П., М. Наука. 1993</ref><ref>{{cite web |title=Armenian Khachen |url=http://www.vostlit.info/Texts/rus8/Dulaf/text/primtext.phtml }} Абу Дулаф. Вторая записка. Ред. Беляев В., М., Наука. 1960 (Комментарии) {{ru icon}}</ref><ref>The New Encyclopædia Britannica by Robert MacHenry, Encyclopædia Britannica, inc, Robert MacHenry, (1993) p.761</ref><ref>{{cite web|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus11/Cudesa/framepred.htm |title=Чудеса Мира, Предисловие, стр., 42 |publisher=Vostlit.info |accessdate=2012-05-06}}</ref>. [[ანტიკური ხანა|ანტიკურ ხანაში]] არცახი და [[უტიკი]] [[დიდი სომხეთი|სომხეთის სამეფო]]ს ნაწილი იყო, მაგრამ შუა საუკუნეებში მასზე კონტროლი საქართველოს და ალბანეთის სამეფოებსაც ჰქონდათ. <ref name="Perry">{{cite book

| isbn = 0-631-23203-6}}</ref>. [[XII საუკუნე]]დანბდან მოყოლებული სომხური ხაჩენის სამთავრო მართავდა რეგიონს. <ref name="Perry"/> . [[ბიზანტიის იმპერია|ბიზანტიის იმპერატორი]] [[კონსტანტინე VII]] მიმართვდა წერილებში „ხაჩენის პრინცს, სომხეთში“. <ref>Constantine VII Porphyrogenitus, De ceremoniis aubae byzantinae (Ed. J.P.Migne. Patrologiae cursiis completus, Series Graeco-Latina, 112), p. 248</ref> .

არაბის მოგზაურის, აბუ დულაფის ჩანაწერების მიხედვით, ხაჩენი იყო სომხური სამთავრო სამხრეთ [[ბარდა (ქალაქი)|ბარდას]] ტერიტორიაზე. <ref name="Abū-Dulaf">Abū-Dulaf Misʻar Ibn Muhalhil's Travels in Iran (circa A.D. 950) / Ed. and trans. by [[Vladimir Minorsky|V. Minorsky]]. — Cairo University Press, 1955. — p. 74:"''Khajin (Armenian Khachen) was an '''Armenian principality''' immediately south of Barda'a.''"</ref>. [[1214]] წელს ჰასან ჯალალიანის დინასტია მართვადა ხაჩენს და არცახს. <ref>{{cite book|last =de Waal|first = Thomas|authorlink = Thomas de Waal|title = Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War|publisher = New York University Press|year = 2003|location = New York|isbn = 0-8147-1945-7 |page=287}}</ref><ref name="Agop">{{cite book | last =Hacikyan | first =Agop Jack |author2=Gabriel. Basmajian |author3=Edward S. Franchuk | title =The Heritage of Armenian Literature: From the Sixth to the Eighteenth Century | publisher =Wayne State University Press | year =2002 | isbn =0-8143-3023-1 | page =470}}</ref><ref>{{cite book |last=Cornell |first=Svante E. |year=2001 |title=Small Nations and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus |publisher= Routledge (UK) |isbn=0-7007-1162-7 |page= 66.}}</ref>. [[1216]] წელს ჯალალიანებმა დაარსეს [[განძასარის მონასტერი]], რომელიც გახდა მუდმივი რელიგია ქალაქის გამუსლიმებამდე. <ref name="Perry"/>. ხამსას სამთავროებმა მხარი დაუჭირეს სომხურ ავტონომიებს [[ჩალდირანის ბრძოლა|ოსმალეთ-სპარსეთის ომში]]. [[1603]] წელს სპარსელებმა შექმნეს პროტექტორატი კამსაში და ხელი შეუწყო [[ყარაბაღის სახანო|ადგილობრივ სახანოს]] [[1750]] წელს.<ref name="Perry"/>.