რანგიტოტო: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
მ Bot: 13 ენათაშორისი ბმული გადატანილია Wikidata-ზე, d:q1422715 |
No edit summary |
||
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა კუნძული
| სახელი = კუნძული რანგიტოტო
| მშობ. სახელი = {{lang-en|Rangitoto Island}}
| native name link =
| მეტსახელი =
ხაზი 7:
| სურათის წარწერა =
| სურათის ზომა = 250px
| ალტ სურათი =
| locator map =
| locator map size =
ხაზი 16:
| კუნძულთა რაოდენობა =
| მთავარი კუნძული =
| ფართობი_კმ2 = 23,11
| სია =
| სიგრძე_კმ =
| სიგანე_კმ = 5,5
| სანაპიროს სიგრძე =
| სანაპიროზოლი_კმ =
| უმაღლესი მთა =
| სიმაღლე_მ = 260
| ქვეყნის სახელი = {{დროშა|ახალი ზელანდია}}
| ქვეყანა =
ხაზი 51:
| ქვეყანა 2 =
| ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური =
| ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფა =
| ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფის სათაური 1 =
| ქვეყნის 2 ადმინისტრაციული დაყოფა 1 =
ხაზი 62:
| ქვეყნის 2 ლიდერის სახელი =
| მოსახლეობა = დაუსახლებელი
| აღწერის წელი = 2010
| სიმჭიდროვე_კმ2 =
| ეთნიკური ჯგუფები =
| ვებსაიტი =
| დამატებითი ინფო =
}}
'''რანგიტოტო''' ({{lang-en|Rangitoto Island}}) — [[ვულკანი|ვულკანური]] [[კუნძული]] [[ჰაურაკის ყურე]]ში, ქალაქ [[ოკლენდი]]ს სიახლოვეს, [[ახალი ზელანდია|ახალ ზელანდიაში]].
== დასახელება ==
კუნძულის დასახელება [[მაორი ენა|მაორი ენიდან]] ენიდან ითარგმნება, როგორც «სისხლიანი ცა»<ref name="GNS">{{cite web
| url = http://www.gns.cri.nz/what/earthact/volcanoes/arc/rang.html
| title = Rangitoto: Aucklands Youngest Volcano
| publisher = [[GNS Science]]
| accessdate = 2010-04-05
| lang = en
| deadlink = 404
| archiveurl = http://web.archive.org/20030115002634/www.gns.cri.nz/what/earthact/volcanoes/arc/rang.html
| archivedate = 2003-01-15
}}</ref> და ედრება ფრაზას ''«Ngā Rangi-i-totongia-a Tama-te-kapua»'' (''«სისხლდენის დღეები ტამა-ტე-კაპუასთან»''). ტამა-ტე-კაპუა მეთაურობდა კანოეს [[არაბა]] ({{lang-he|הערבה}}) და მძიმედ დაიჭრა რანგიტოტოზე ტომ [[ტაინუი]]სთან ბრძოლისას ისლინგტონის ყურეში.<ref name="ARC">{{cite web
| url = http://www.arc.govt.nz/environment/volcanoes-of-auckland/rangitoto.cfm
| title = Rangitoto
| publisher = Auckland Regional Council
| accessdate = 2010-04-05
| lang = en
| archiveurl = http://www.webcitation.org/676Ux5eK8
| archivedate = 2012-04-22
}}</ref>
== გეოგრაფია ==
კუნძულის ცენტრში, რომლის სიგანეა დაახლოებით 5,5 კმ, თავის 260 მეტრზე აზიდული სიმეტრიული ვულკანური ფორმით კარგად მოსჩანს ოკლენდიდან.<ref name="GVP">{{cite web
| url = http://www.volcano.si.edu/world/volcano.cfm?vnum=0401-02=&volpage=photos
| title = Auckland Field
| publisher = Global Volcanism Program
| accessdate = 2010-04-05
| lang = en
| archiveurl = http://www.webcitation.org/676UxjW1q
| archivedate = 2012-04-22
}}</ref> რანგიტოტო არის ყველაზე ახალგაზრდა და დიდი (მისი ფართობია — 23,11 კმ²<ref name="ACC">{{cite web
| url = http://www.aucklandcity.govt.nz/auckland/introduction/hauraki/default.asp#rangitoto
| title = Hauraki Gulf islands
| publisher = Auckland City Council
| accessdate = 2010-04-05
| lang = en
| archiveurl = http://www.webcitation.org/66vvoyZK9
| archivedate = 2012-04-15
}}</ref>) ოკლენდის ვულკანური მოედნის დაახლოებით 50 ვულკანს შორის.<ref name="GVP" /> ის შეერთებულია ბუნებრივი [[ყელი]]თ გეოლოგიური თვალსაზრისით უფრო ძველ ვულკანური წარმოშობის კუნძულ [[მოტუტაპუ]]სთან და გამოყოფილია [[ჩრდილოეთი კუნძული]]დან და ოკლენდის ჩრდილოეთ ნაწილიდან რანგიტოტოს ყურით.
რანგიტოტოს კუნძული ჩამოყალიბებულია ვულკანური ამოფრქვევის დროს დაახლოებით 600—700 წლის წინ. ამასთან ერთად ვულკანური პროცესების ხანგრძლივობა დღემდე იწვევს კამათს მეცნიერებს შორის. სავარაუდოდ ამოიფრქვა 2,3 კუბური კილომეტრი ვულკანური მასალა, რომელიც გრძელდებოდა შესვენებებით 10-დან 200 წლამდე.<ref name="ARC" /><ref name="NG">{{cite web
| url = http://www.nzgeographic.co.nz/articles.php?ID=75
| title = Rangitoto
| publisher = New Zealand Geographic
| accessdate = 2010-04-05
| lang = en
| deadlink = 404
| archiveurl = http://web.archive.org/20060219023232/www.nzgeographic.co.nz/articles.php?ID=75
| archivedate = 2006-02-19
}}</ref>
დღეისათვის ვულკანი მძინარეა, თუმცა მომავლისთვის მაღალია ალბათობა ახალი ამოფრქვევებისა. დამჯდარი ვულკანური მასალა გაცივების პროცესში [[ვულკანური კრატერი|კრატერი]]ს თავში დატოვა ორმოს მსგავსი რელიეფი, რომელიც შეიძლება შევნიშნოთ ბილიკიდან, რომელსაც მივყავართ კუნძულის ყველაზე მაღალ წერტილამდე.<ref name="ARC"/><ref name="ACC" /> რანგიტოტოს ზოგიერთ ნაწილში დღემდე გრძელდება შავი ფერის მთის ჯიშების ზედაპირზე ამოსვლა, რომელიც გავს გაციებულ ლავას.
კუნძულზე მდინარეები არ არის, ამიტომ ადგილობრივი მცენარეები იზრდება მხოლოდ წვიმების დროს. რანგიტოტოზე მდებარეობს მსოფლიოში უდიდესი ახალზელანდიური ხის [[პოჰუტუკავა]]ს ({{lang-la|Metrosideros excelsa}}) ტყე<ref name="ACC"/>. სულ კუნძულზე დარეგისტრირებულია ხეების და სხვა მცენარეების 200 სახეობაზე მეტი, მათ შორის, [[ჯადვარისებრნი|ორქიდეას]] ([[ლათ.]] Orchidaceae) რამდენიმე სახეობა და [[გვიმრანაირნი|გვიმრების]] 40 სახეობაზე მეტი.<ref name="ARC"/>
ეკოლოგიის თვალსაზრისით, განსაკუთრებულ ფასეულობას წარმოადგენს სხვადასხვა ეკოსისტემები, გაცივებული ლავის პლატოებიდან ტყიან რაიონებამდე. ამასთან რანგიტოტოზე გრძელდება მცენარეთა განთავსების არეალის ზონების ფორმირების პროცესი, რასთან დაკავშირებითაც ადგილობრივი ტყეები საკმაოდ ახალგაზრდაა და იქ ბუდობენ ფრინველთა მცირე სახეობები. მიუხედავად ამისა, ევროპელებამდე პერიოდში კუნძულზე, სავარაუდოდ, არსებობდა ენდემური თუთიყუშის — [[ახალზელანდიური კაკა]]ს მცირე პოპულაცია.<ref name="ARC"/>
== ისტორია ==
ბოლო ვულკანური ამოფრქვევა რანგიტოტოზე მოხდა იმ დროს, როდესაც ახალი ზელანდია უკვე იყო დასახლებული მაორის ხალხის წარმომადგენლებით.<ref name="ARC"/><ref name="NG" /> ადამიანის ფეხის ნაკვალევები აღმოჩენილია რანგიტოტოს ვულკანური ფერფლის ფენებს შორის მეზობელ კუნძულ მოტუტაპუზე<ref name="NG"/>, რომელზეც უძველესი დროიდან ცხოვრობდა ტომი [[ნგაი-ტაი]], რომლებიც მოტუტაპუსაც და რანგიტოტოსაც თვლიდნენ თავიანთი წინაპრების სახლად.<ref>{{cite book
| title = Natural History of Rangitoto Island
| author = Mike D Wilcox and others
| isbn = 978-0-9583447-3-9
| pages = 16
| year = 2007
| publisher = Auckland Botanical Society
}}</ref> მიუხედავად ამისა კუნძული თავისი ქვიანი ზედაპირით მუდმივად საცხოვრებლად უვარგისი იყო, თუმცა არსებობდა ზოგიერთი მტკიცებულება რანგიტოტოზე სანაპირო თევზსაჭერი დასახლებების არსებობის შესახებ. საერთოდ, მაორის ხალხი კუნძულს იყენებდა სამეთვალყურეო პუნქტის დანიშნულებით ჰაურაკის ყურის და იქ განლაგებული კუნძულების დასაზვერად.<ref name="csl">{{cite web
| url = http://csl.doc.govt.nz/upload/documents/parks-and-recreation/places-to-visit/auckland/rangitoto-island-scenic-reserve-brochure.pdf
| title = Rangitoto Island brochure
| publisher = New Zealand Department of Conservation
| accessdate = 2010-04-05
| lang = en
| archiveurl = http://www.webcitation.org/676UyA78R
| archivedate = 2012-04-22
}}</ref>
რანგიტოტოსთან დაკავშირებულია ზოგიერთი მაორიული მითი, მათ შორის [[ტიპუა]]ს ([[დემონი|დემონები]]) წყვილზე, ცეცხლოვანი ღმერთების შვილებზე. მას შემდეგ, რაც ისინი ეჩხუბნენ და შემდეგ დაწყევლეს ცეცხლის ღმერთი [[მაჰუიკა]], მათი სახლი დაანგრია მიწისძვრების ღმერთმა [[მატაოჰო]]მ. ასე წარმოიშვა [[ტბა]] [[პუპუკე]] და კუნძული რანგიტოტო, რომლებზედაც დრო და დრო წარმოიქმნება ბოლი, რომელიც, ადგილობრივი მაორების წარმომადგენელთა წარმოდგენით, წარმოადგენს ტიპუას ცრემლებს ადრე მიტოვებული სახლის გამო.<ref name="ARC"/>
1854 წელს კუნძული გამოისყიდა სამეფო ოჯახმა, ხოლო 1890 წელს დარეზერვირებული იყო, როგორც რეკრეაციული [[ნაკრძალი]]. მიუხედავად ამისა თითქმის 30 წელი რანგიტოტოზე მოიპოვებოდა [[შლაკი|ვულკანური შლაკი]], რომელიც ქალაქ ოკლენდში გამოიყენებოდა შენობების ასაშენებლად. 1925 წლიდან 1936 წლამდე პერიოდში ციხემისჯილების მიერ კუნძულზე აშენდა გზები, მათ შორის ვულკანის წვერომდე.<ref name="ACC"/>
მეორე მსოფლიო ომის წლებში რანგიტოტო გახდა აკრძალული ზონა: მასზე აიგო თავდაცვითი სიმაგრეები ქალაქ ოკლენდის დასაცავად ყურის მხრიდან, ხოლო კუნძულის წვეროზე — რადარული სადგური. ისლინგტონის ყურის ნაპირზე აშენდა შენობების კომპლექსი, საიდანაც კონტროლდებოდა ჰაურაკის ყურეში არსებული [[ნაღმი|დანაღმული მინდვრები]],<ref name="csl" /> ხოლო კუნძულის ჩრდილოეთ სანაპიროსთან მდებარეობდა გემების სასაფლაო, ზოგიერთი მათგანი ჩანდა ზღვის მოქცევისას.<ref>{{cite web
| url = http://www.arc.govt.nz/heritage/maritime-heritage/rangitoto-ships-graveyard/rangitoto-ships-graveyard_home.cfm
| title = Rangitoto Ships' Graveyard
| publisher = Auckland Regional Council
| accessdate = 2010-04-05
| archiveurl = http://www.webcitation.org/676UylSK6
| archivedate = 2012-04-22
}}</ref>
1920 წლიდან 1930-იან წლებამდე კუნძულზე აშენდა რამდენიმე ქალაქგარე სახლი. მაგრამ მათი მშენებლობის დამთავრება კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგა და 1937 წელს ახალი სახლების მშენებლობა აიკრძალა. ამის შემდეგ მათი დიდი ნაწილი ამ აკრძალვისა და რანგიტოტოს ლანდშაფტურ ნაკრძალად ჩამოყალიბების გამო დაიშალა. მიუხედავად ამისა, დღეისათვის კუნძულზე შენარჩუნდა 140 სახლი.<ref>{{cite web
| url = http://www.rangitoto.org/
| title = Welcome to Rangitoto Island
| publisher = Rangitoto Island Historic Conservation Trust
| accessdate = 2010-04-05
| archiveurl = http://www.webcitation.org/676UzU9nD
| archivedate = 2012-04-22
}}</ref>
==იხილეთ აგრეთვე==
Line 79 ⟶ 171:
==რესურსები ინტერნეტში==
{{Commons|Rangitoto Island}}
* [http://www.doc.govt.nz/parks-and-recreation/places-to-visit/auckland/hauraki-gulf-islands/rangitoto-island-scenic-reserve/ Rangitoto Island Scenic Reserve] at the Department of Conservation.
* [http://www.rangitoto.org/ Rangitoto Island Historic Trust]
==სქოლიო==
{{სქოლიო}}
[[კატეგორია:ახალი ზელანდიის კუნძულები]]
| |||