დიდი ბარიერული რიფი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
მ Bot: 1 ენათაშორისი ბმული გადატანილია Wikidata-ზე, d:q7343 |
No edit summary |
||
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა მსოფლიოს მემკვიდრეობის ძეგლი
|სახელი =
|სურათი
|სურათის წარწერა = დიდი ბარიერული რიფის რუკა
|რუკა =
|რუკის_წარწერა =
|რუკის ზომა =
|ქვეყანა =
|ტიპი = ბუნებრივი
|კრიტერიუმი = vii, viii, ix, x
|ID =
|ბმული
|რეგიონი
|კოორდინატები =
|წელი
|სესია
|ნომერი =
|საფრთხის ქვეშ =
}}
{{მსოფლიო მემკვიდრეობა|154}}
'''დიდი ბარიერული რიფი''' ({{lang-en|Great Barrier Reef}}) — წარმოადგენს მსოფლიოში [[მარჯნის რიფი|მარჯნის რიფებისა]] და [[კუნძული|კუნძულების]] უზარმაზარ ჯაჭვს [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანის]] დასავლეთ ნაწილში<ref name = UNEP>{{cite web|author=UNEP World Conservation Monitoring Centre |year=1980|title=Protected Areas and World Heritage – Great Barrier Reef World Heritage Area|url=http://www.unep-wcmc.org/protected_areas/data/wh/gbrmp.html|publisher=[[:en:Department of the Environment and Heritage|Department of the Environment and Heritage]]|accessdate=14 March 2009 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20080511100752/http://www.unep-wcmc.org/protected_areas/data/wh/gbrmp.html |archivedate = 11 May 2008}}</ref><ref name = GBRWHV>{{cite web|title=The Great Barrier Reef World Heritage Values|url=http://www.environment.gov.au/heritage/places/world/great-barrier-reef/values.html|accessdate=3 September 2008|archiveurl=http://www.webcitation.org/6FsFZy9Hk|archivedate=2013-04-14}}</ref>, [[ავსტრალია|ავსტრალიის]] [[ავსტრალია (კონტინენტი)|კონტინენტი]]ს [[იორკის ნახევარკუნძული]]ს ჩრდილო-აღმოსავლეთ რაიონის გაყოლებაზე, [[მარჯნის ზღვა]]ში.
== გეოგრაფია ==
ჯაჭვი შედგება 2900-ზე მეტი განცალკევებული მარჯნის რიფისაგან<ref>The [[:en:Great Barrier Reef World Heritage Area|Great Barrier Reef World Heritage Area]], which is 348,000 km squared, has 2900 reefs. However, this does not include the reefs found in the [[:en:Torres Strait|Torres Strait]], which has an estimated area of 37,000 km squared and with a possible 750 reefs and shoals. (Hopley, p. 1)</ref> და 900 [[კუნძული]]საგან. იგი გადაჭიმულია ავსტრალიის სანაპირო ზოლის გასწვრივ ჩრდილო-აღმოსავლეთით 2500 კმ-ზე<ref>{{cite web|author=Fodor's|title=Great Barrier Reef Travel Guide|url=http://www.fodors.com/miniguides/mgresults.cfm?destination=great_barrier@230&cur_section=ove|accessdate=8 August 2006|archiveurl=http://www.webcitation.org/6FsFanuZe|archivedate=2013-04-14}}</ref><ref name = 1975review>{{cite web|author=Department of the Environment and Heritage|title=Review of the Great Barrier Reef Marine Park Act 1975|url=http://www.deh.gov.au/coasts/publications/gbr-marine-park-act.html|accessdate=2 November 2006|archiveurl = http://web.archive.org/web/20061018005108/http://www.deh.gov.au/coasts/publications/gbr-marine-park-act.html |archivedate = 18 October 2006|deadurl=yes}}</ref> და მნიშნელოვნად აფერხებს ნაოსნობას ავსტრალიის ამ რეგიონში. დიდი ბარიერული რიფი დედამიწაზე ყველაზე დიდი ბუნებრივი ობიექტია, რომელიც შექმნილია ცოცხალი ორგანიზმებისგან და მისი დანახვა ადვილად შესაძლებელია [[კოსმოსი]]დან<ref>{{cite web |url=http://www.ga.gov.au/media/releases/2002/1013133456_20385.jsp |title=Great Barrier Reef: no buried treasure |author=Sarah Belfield |publisher=Geoscience Australia (Australian Government) |date=8 February 2002 |accessdate=11 June 2007 |archiveurl = http://web.archive.org/web/20071001045912/http://www.ga.gov.au/media/releases/2002/1013133456_20385.jsp |archivedate = 1 October 2007}}</ref>. ამ რიფის სტრუქტურა შედგება მილიარდი პატარა ორგანიზმებისგან, რომლებიც მეცნიერებაში ცნობილია [[მარჯნის პოლიპები]]ს სახელით<ref name=billions>{{cite web |url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m1590/is_1_57/ai_65370824 |author=Sharon Guynup |date=4 September 2000 |publisher=[[:en:Science World (magazine)|Science World]] |title=Australia's Great Barrier Reef |accessdate=11 June 2007|archiveurl=http://archive.is/quFj|archivedate=8 July 2012|deadlink=404}}</ref>. ის გადაჭიმულია სამხრეთიდან ჩრდილოეთისკენ, რომელიც იწყება [[სამხრეთი ტროპიკი]]დან ქალაქებს [[გლადსტონი|გლადსტონსა]] და [[ბანდაბერგი|ბანდაბერგს]] შორის და ბოლოვდება [[ტორესის სრუტე|ტორესის სრუტის]] წყლებში, რომელიც ერთმანეთისგან ყოფს ავსტრალიას [[ახალი გვინეა|ახალი გვინეისაგან]]. მისი საერთო ფართობია 348 698 კმ², რაც უფრო მეტია ვიდრე [[დიდი ბრიტანეთი]]ს ფართობი. ჩრდილოეთ ნაწილში მისი სიგანეა დაახლოებით 2 კმ, სამხრეთში — 152 კმ. რიფის დიდი ნაწილი წყალქვეშაა, რომელიც ვლინდება [[მიქცევა და მოქცევა|მოქცევის]] დროს. სამხრეთით რიფი დაშორებულია ავსტრალიის ნაპირს 300 კმ-ით, ხოლო ჩრდილოეთით უახლოვდება [[მატერიკი|მატერიკს]] 32 კმ მანძილზე. დიდ ბარიერულ რიფსა და ავსტრალიის სანაპიროს შორის გადაჭიმულია [[ლაგუნა]]. ზოგიერთ რიფს აქვს მარჯნის კუნძულის სახე.
დიდი ბარიერული რიფი ეხმარება ცოცხალი ორგანიზმების სიცოცხლის დიდ სხვადასხვაობას და ამის გამო 1981 წელს [[იუნესკო]]მ იგი აირჩია, როგორც [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის]] ობიექტი<ref name="UNEP"/><ref name="GBRWHV"/>.
მისი ძირითადი ნაწილი შედგება 2900-ზე მეტი განცალკევებული რიფებისაგან 0,01 კმ²-დან 100 კმ²-მდე, რომლებიც შემოფარგლულნი არიან თითქმის 540 ბარიერებით და ქმნიან 600-ზე მეტ ნაპირთან ახლო მყოფ კუნძულებს, 250 კონტინენტალური კუნძულის ჩათვლით.
== ისტორია ==
ადამიანებმა დიდი ბარიერული რიფის მარჯნის კუნძულების გამოყენება დაიწყეს დაახლოებით 40 000 წლის წინათ, ავსტრალიაში ადგილობრივი მაცხოვრებლების წინაპრებისა (ავსტრალიელი აბორიგენები)<ref>{{cite web|author=Great Barrier Reef Marine Park Authority|date=2006 date|title=Fact Sheet No. 4 – Aboriginal and Torres Strait Islander People and the Great Barrier Reef. Region|url=http://www.gbrmpa.gov.au/__data/assets/pdf_file/0009/2142/Fact_Sheet_04_IPLU.pdf|accessdate=28 May 2006|deadlink=404 |archiveurl=http://www.webcitation.org/5oF74p6k0 |archivedate=2010-03-15}}</ref> და ტორესის სრუტის კუნძნლების მოსახლეობის გამოჩენის შემდეგ. ისინი კუნძულებზე დასახლდნენ დაახლოებით 10 000 წლის წინათ<ref>{{cite web|author=Great Barrier Reef Marine Park Authority|title=reefED – GBR Traditional Owners|url=http://www.reefed.edu.au/home/explorer/hot_topics/gbr_traditional_owners|accessdate=14 March 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/6FsFdXrMs|archivedate=2013-04-14}}</ref>. 1768 წელს [[ლუი დე ბუგენვილი|ლუი დე ბუგენვილმა]] აღმოაჩინა დიდი ბარიერული რიფი ექსპედიციის დროს, მაგრამ არ გამოაცხადა [[საფრანგეთი]]ს პრეტენზია მის ტერიტორიაზე<ref>{{cite web|url=http://www.aims.gov.au/pages/reflib/af25/af25y-01.html|title=A history of exploration and research on the Great Barrier Reef|last=Bell|first=Peter|publisher=Australian Institute of Marine Science|accessdate=11 January 2010|deadlink=404 |archiveurl=http://web.archive.org/20050719004536/www.aims.gov.au/pages/reflib/af25/af25y-01.html |archivedate=2005-07-19}}</ref>. 1770 წლის 11 ივნისს, გემმა, რომლის კაპიტანიც იყო მკვლევარი [[ჯეიმს კუკი]], დიდ ბარიერულ რიფთან მიიღო ზიანი. [[მიქცევა და მოქცევა|მიქცევის]] დაწყებამ ხელი შეუწყო გემის გადარჩენას და შესაძლებლობა მისცა მას გაეგრძელებინა ცურვა<ref name="cook">{{Gutenberg|no=8106|name=Captain Cook's Journal During the First Voyage Round the World}}</ref>. ჩრდილოეთისაკენ მსვლელობისას კუკმა [[ლიზარდი]]ს კუნძულთან ახლოს შენიშნა გასასვლელი და შეძლო გასულიყო ღია ზღვაში. მაგრამ ბევრი გემები, რომლებიც ცდილობდნენ გაემეორებინათ იგივე გზა, აღმოჩნდნენ ნაკლებად იღბლიანნი. გემების ჩაძირვა გახშირდა მას შემდეგ, რაც პირველმა ავსტრალიელმა კოლონისტებმა და მკვლევარებმა დაიწყეს მატერიკსა და რიფებს შორის არსებული წყლების გამოყენება ტორესის სრუტეში გასასვლელად, რის შედეგადაც გადიოდა მარშრუტები [[ინდოეთი]]სა და [[ჩინეთი]]ს უდიდესი ქალაქებისაკენ, ასევე უმოკლესი გზა [[წყნარი ოკეანე|წყნარი ოკეანიდან]] [[ინდოეთის ოკეანე|ინდოეთის ოკეანისაკენ]]. 1815 წელს [[ჩარლზ ჯეფრისი]] გახდა პირველი ადამიანი, რომელმაც შეძლო გემით გაეცურა ბარიერების რიფის გასწვრივ ხმელეთის მხრიდან. მაგრამ მხოლოდ 1840-იან წლებში, იმის შემდეგ, რაც საფუძვლიანად შეისწავლეს და რუკაზე დაიტანეს დიდი ბარიერული რიფის დიდი ნაწილი, ეს მარშრუტი გახდა გაცილებით უსაფრთხო.
XIX საუკუნეში მეცნიერებმა დაიწყეს რიფის საფუძვლიანი გამოკვლევა. ამავე დროს აქ ჩამოდიოდნენ საქმიანი ადამიანები, რომლებიც იმედოვნებდნენ თავიანთი პოტენციური კომერციული ინტერესების რეალიზებას. XIX საუკუნის ბოლოს დიდი ბარიერული რიფიდან [[ლონდონი|ლონდონში]], [[სინგაპური|სინგაპურში]] და [[ჰონგკონგი|ჰონგკონგში]] უკვე დაიწყო [[მარგალიტი]]ს და [[ტრეპანგი]]ს [[ექსპორტი]].
== იხილეთ აგრეთვე ==
Line 34 ⟶ 46:
* [http://www.panda.org/about_our_earth/best_place_species/current_top_10/great_barrier_reef.cfm Great Barrier Reef (World Wildlife Fund)]
* [http://www.nationalgeographic.com/earthpulse/reef/reef1_flash.html Dive into the Great Barrier Reef]
==სქოლიო==
{{სქოლიო}}
{{მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები ავსტრალიაში}}
Line 42 ⟶ 57:
[[კატეგორია:ფიზიოგრაფიული პროვინციები]]
[[კატეგორია:მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლები ავსტრალიაში]]
{{Link GA|ja}}
{{Link GA|de}}
| |||