ვიკიპედია

ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულები: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
მ Robot: fy:Noardlike Marianen is a good article; cosmetic changes
No edit summary
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა ქვეყანა|
|მშობლიური_სახელი = [[ჩამორო (ენა)|ჩამორო]]: Sankattan Siha Na Islas Mariånas <br /> {{lang-en|Commonwealth of the Northern Mariana Islands}}
|სრული_სახელი = ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულებიკუნძულების თანამეგობრობა
|საერთო_სახელი = ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულები
|დროშა = Flag of the Northern Mariana Islands.svg
|გერბი = Northern Mariana Islands seal.png
|რუკა = LocationNorthernMarianas.png
|ჰიმნი = Gi Talo Gi Halom Tasi
|დევიზი =
|ოფიციალური_ენები = [[ინგლისური ენა|ინგლისური]]
|დედაქალაქი = [[საიპანი]]
|latd=7
|latm=7
ხაზი 19:
|მთავრობის_ტიპი = [[საპრეზიდენტო რესპუბლიკა]]
|ლიდერის_ტიპი_1 = [[პრეზიდენტი]]
|ლიდერის_სახელი_1 = [[ბარაკ ობამა]]
|ლიდერის_ტიპი_2 = [[ჩრდილოეთი მარიანას კუნძულების მმართველების სია|მმართველი]]
|ლიდერის_სახელი_2 = [[ბენიგნო ფიტალი]]
ხაზი 25:
|ლიდერის_სახელი_3 =
|ლიდერის_ტიპი_4 =
|ლიდერის_სახელი_4 =
|რანგი_ფართობით = 195-ე
|ფართობი = 477463,63
|წყალი_% =
|სავარაუდო_მოსახლეობა =86,616 53 883
|სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = 198-ე
|მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 20072010
|მოსახლეობის_ცენზი =
|მოსახლეობის_ცენზი_წელს =
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 168116,22 ად.
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი =
|მშპ_ppp_წელი =
|მშპ_ppp =
|მშპ_ppp_რანგი =
|მშპ_ppp_ერთ_მოსახლეზე =
ხაზი 46:
|აგი_რანგი =
|აგი_წელი =
|ვალუტა = [[ამერიკული დოლარი|აშშ დოლარი]]
|ვალუტის_კოდი = USD
|ქვეყნის_კოდი =
ხაზი 52:
|cctld = [[.mp]]
|სატელეფონო_კოდი = 670
|სქოლიო =
}}
'''ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულებიკუნძულების თანამეგობრობა''' ([[ჩამორო (ენა)|ჩამორო]]: Sankattan Siha Na Islas Mariånas, {{lang-en|Commonwealth of the Northern Mariana Islands}}) — ორგანიზებული და შეუერთებელი სტატუსის მქონე [[ამერიკის შეერთებული შტატები|ამერიკის შეერთებულ შტატებთან]]ს თავისუფლად ასოცირებული ტერიტორია [[აშშ-ისწყნარი კუნძულოვანიოკეანე|წყნარი ტერიტორიებიოკეანის]] დასავლეთ ნაწილში მდებარე [[მარიანას კუნძულები|კუნძულოვანიმარიანას ტერიტორიაკუნძულებზე]]. ესაზღვრება კუნძულ [[წყნარიგუამი|გუამს]] ოკეანედა [[კაროლინას კუნძულები|წყნარკაროლინას ოკეანეშიკუნძულებს]]. იგი შედგება თხუთმეტი კუნძულისაგან. ამ ტერიტორიის საერთო ფართობი შეადგენს 463,63 კმ².
 
ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულების მოსახლეობა შეადგენს 80,36253 883 ადამიანს<ref name="population">[http://commerce.gov.mp/wp-content/uploads/2012/12/2010-Census-Demographics-Profile-Summary-by-District.pdf ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულების მოსახლეობა (2010)]</ref> ([[20052010]]). 2000 წელს ჩატარებული აღწერის შედეგად აქ ცხოვრობდა 69, 221 ადამიანი.<ref>[http://www.census.gov/Press-Release/www/2001/cb01cn173.html Census Bureau News<!-- Bot generated title -->]</ref> მოსახლეობის 90 % ცხოვრობს კუნძულ [[საიპანი (კუნძული)|საიპანზე]]. მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი აგრეთვე ცხოვრობს ორ კუნძულზე, [[ტინიანი|ტინიანზე]] და [[როტა (კუნძული)|როტაზე]]. დანარჩენი კუნძულები დაუსახლებელია.
 
ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულების ადმინისტრაციული ცენტრია [[საიპანი]]. აღმსარებლობის მხრივ მოსახლეობის უმრავლესობა [[კათოლიციზმი]]ს მიმდევარია.
 
== გეოგრაფია ==
[[ფაილი:Northern Mariana Islands map.gif|thumb|right|250px|ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულების რუკა.]]
ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულები — ეს არის [[ვულკანი|ვულკანური]] ქედებისაგან ჩამონაშალი მაღლობები. ისინი საკმაოდ მაღლებია, ასე რომ, ყველაზე მაღალი წერტილი მარიანას კუნძულების კუნძულ აგრიხანზე აღწევს 965 მეტრს. ამ კუნძულზე და კუნძულ პაგანზე არის მოქმედი ვულკანები.
 
[[კლიმატი]] ტროპიკულია, პასატურ-მუსონური ტიპის. ტემპერატურის სეზონური ცვალებადობა უმნიშვნელოა. თვის საშუალო ტემპერატურა ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულებზე არის 24—29 °С. მშრალი სეზონია დეკემბრიდან ივნისის ჩათვლით, წვიმიანი სეზონი კი ივლისიდან ოქტომბრის ჩათვლით. აგვისტოდან ნოემბრის ჩათვლით მოქმედებენ ტაიფუნები.
 
{| class="wikitable"
|-
! №
! კუნძულები
! ფართობი,<br />კმ²
! მოსახლეობა,<br />ად. (2010)
! უმაღლესი წერტილი,<br />მ
! პიკი
! კოორდინატები
|-
| colspan="7" align=center bgcolor="#EFEFEF" | '''ჩრდილოეთ კუნძულები'''
|-
| 1 || [[ფარალიონ-დე-პახაროსი]] (Urracas) || align="right" |2,55 || align="right" |— || align="right" |319 || || {{Coord|20|33|N|144|54|E|}}
|-
| 2 || [[მაუგი]] || align="right" |2,13 || align="right" |— || align="right" |227 || (ჩრდილოეთი კუნძული) || {{Coord|20|02|N|145|19|E|}}
|-
| 3 || [[ასუნსიონი (კუნძული)|ასუნსიონი]] ||align="right" |7,31 || align="right" |— || align="right" |891 || || {{Coord|19|43|N|145|41|E|}}
|-
| 4 || [[აგრიხანი]] (Agrigan) || align="right" |43,51 || align="right" |— || align="right" |965 || მთა აგრიხანი || {{Coord|18|46|N|145|40|E}}
|-
| 5 || [[პაგანი (კუნძული)|პაგანი]] || align="right" |47,24 || align="right" |— || align="right" |579 || მთა პაგანი || {{Coord|18|08|36|N|145|47|39|E|}}
|-
| 6 || [[ალამაგანი]] || align="right" |11,11 || align="right" |— || align="right" |744 || ალამაგანი || {{Coord|17|35|N|145|50|E|}}
|-
| 7 || [[გუგუანი]] || align="right" |3,87 || align="right" |— || align="right" |301 || || {{Coord|17|20|N|145|51|E|}}
|-
| 8 || [[ბანკა (bank) ზელანდია]] || align="right" |>0 ||align="right" |— ||align="right"|>0 || || {{Coord|16|45|N|145|42|E|}}
|-
| 9 || [[სარიგანი]] || align="right" |4,97 || align="right" |— || align="right" |549 || || {{Coord|16|43|N|145|47|E}}
|-
| 10 || [[ანატაჰანი]] || align="right" |31,21 || align="right" |— || align="right" |787 || || {{Coord|16|22|N|145|40|E|}}
|-
| 11 || [[ფარალიონ-დე-მედინილია]] || align="right" |0,85 || align="right" |— || align="right" |81 || || {{Coord|16|01|N|146|04|E|}}
|-
| colspan="7" align=center bgcolor="#EFEFEF" | '''სამხრეთი კუნძულები'''
|-
| 12 || [[საიპანი]] || align="right" |115,38 || align="right" |48 220 || align="right" |474 || მთა ტაპოჩაუ || {{Coord|15|11|06|N|145|44|28|E|}}
|-
| 13 || [[ტინიანი]] || align="right" |101,01 || align="right" |3136 || align="right" |170 || კასტიუ (Lasso Hill) || {{Coord|14|57|12|N|145|38|54|E|}}
|-
| 14 || [[აგიხანი]] (Agiguan) || align="right" |7,10 || align="right" |— || align="right" |157 || ალუტომი || {{Coord|14|42|N|145|18|E|}}
|-
| 15 || [[როტა (კუნძული)|როტა]] || align="right" |85,39 || align="right" |2527 || align="right" |491 || მთა მანირა || {{Coord|14|08|37|N|145|11|08|E|}}
|- style="background:#ccc;"
| ||'''ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულები'''|| align="right" |463,63 || align="right" |53 883 || align="right" |965 || მთა აგრიხანი || 14°08' 20°33’N,<br />144°54° 146°04’E
|-
|}
 
== ისტორია ==
მარიანას კუნძულები აღმოჩენილ იქნა [[მაგელანი]]ს ექსპედიციის მიერ 1521 წლის 6 მარტს. იქ [[პირველყოფილი საზოგადოება|პირველყოფილი საზოგადოების]] სტადიაში მყოფმა [[აბორიგენი|აბორიგენმა]] [[ჩამორო (ხალხი)|ჩამოროს]] ტომის ხალხმა ესპანელებს მოპარეს ნავი, რის გამოც მაგელანმა ამ კუნძულებს დაარქვა ქურდების კუნძული (''Las Islas de los Ladrones'').
 
მიუხედავად იმისა, რომ [[ესპანეთი|ესპანეთმა]] კუნძულები ჯერ კიდევ XVI საუკუნეში თავის საკუთრებად გამოაცხადა, პრაქტიკულად მათზე სრული კონტროლის დაწესება ესპანელებმა დაიწყეს მხოლოდ 1668 წელს. იქ გადასხდნენ ესპანელი [[იეზუიტთა ორდენი|იეზუიტი]] ბერები, რომლებმაც შეუცვალეს მას სახელი და ესპანეთის დედოფლის მარიანა ავსტრიელის საპატივცემულოდ უწოდეს მარიანის კუნძულები («Las Islas Marianas», ან «Las Marianas»). მათ დაიწყეს აბორიგენი მოსახლეობის ქრისტიანულ სარწმუნოებაზე მოქცევა. ამან გამოიწვია მათი გააფთრებული წინააღმდეგობა, რის შედეგადაც კუნძულებზე ესპანელმა ჯარისკაცებმა ბერების მოწინააღმდეგე თითქმის ყველა მამაკაცი ამოწყვიტეს. შემდგომ წლებში მოსახლეობის რიცხვი კვლავ იზრდებოდა აბორიგენი ქალების შვილებისაგან ესპანელ ჯარისკაცებთან და ბერებთან მათი კავშირის გამო.
 
ესპანელმა კოლონიზატორებმა პრაქტიკულად არ აითვისეს კუნძულები, XIX საუკუნის ბოლოს წყნარი ოკეანის ტერიტორიებით ძლიერ დაინტერესდა [[გერმანია]]. საბოლოოდ 1899 წლის 12 თებერვლის შეთანხმებით გერმანიამ ესპანეთისგან იყიდა მარიანის კუნძულები, რაშიც გადაიხადა $4,5 მილიონის ეკვივალენტური თანხა ([[აშშ]]ს მიერ [[ანექსია|ანექსირებული]] ყველაზე დიდი და მარიანის არქიპელაგის ყველაზე სამხრეთით მდებარე კუნძულ გუამის გარდა).
 
გერმანელებმა კუნძულებზე დაიწყეს პლანტაციების შექმნა, მაგრამ მათი იქ ყოფნა დიდხანს არ გაგრძელებულა. [[პირველი მსოფლიო ომი|პირველი მსოფლიო ომის]] დროს — მარიანას კუნძულები (ასევე 1899 წელს გერმანიის მიერ ესპანეთისაგან ნაყიდი კაროლინისა და მარშალის კუნძულები) ოკუპირებული იქნა [[იაპონია|იაპონიის]] მიერ, რომელმაც [[ვერსალის საზავო ხელშეკრულება (1919)|ვერსალის ხელშეკრულებით]] მიიღო იგი [[ერთა ლიგა|ერთა ლიგის]] მანდატის საფუძველზე.
 
იაპონელები კუნძულებზე აქტიურად ანვითარებდნენ შაქრის ლერწმის პლანტაციებს, ასევე ქოქოსის პალმის, თამბაქოს და ციტრუსების წარმოებას და ახორციელებდნენ კუნძულებზე იაპონელთა ჩასახლების მიზანმიმართულ პოლიტიკას. გარდა ამისა ისინი იძულებით ატარებდნენ აბორიგენელების ასიმილირებას (მათ შორის აბორიგენელების იაპონელ დასახლებულებთან ძალდატანებითი შეჯვარების გზით).
 
[[მეორე მსოფლიო ომი]]ს მსვლელობისას ამერიკის საჯარისო ნაწილებმა მარიანის ოპერაციის დროს დაიკავეს მარიანის და სხვა წყნარი ოკეანის კუნძულები, ხოლო ომის დამთავრების შემდეგ იაპონელი ჩასახლებულები დეპორტირებული იქნენ იაპონიაში. 1947 წელს კაროლინის, მარიანის და [[მარშალის კუნძულები]] [[გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია|გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის]] გადაწყვეტილებით გადაეცა აშშ-ს მეთვალყურეობის ქვეშ.
 
ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულების თანამეგობრობა შეიქმნა 1976 წელს წყნარი ოკეანის სამეთვალყურეო ტერიტორიის დაყოფის პროცესში. В отличие от კაროლინის და მარშალის კუნძულებისაგან განსხვავებით, მარიანის კუნძულებმა გადაწყვიტეს უარი ეთქვათ სახელმწიფოებრივ დამოუკიდებლობაზე და უპირატესობა მიანიჭეს მხოლოდ შიდა თვითმმართველობას.
 
1978 წლის 9 იანვრიდან ძალაში შევიდა ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულების თანამეგობრობის [[კონსტიტუცია]].
 
1986 წლის 4 ნოემბერს ძალაში შევიდა საბოლოო შეთანხმება ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულების აშშ-სთან პოლიტიკური კავშირის შესახებ.
 
2007—2008 წლებში ძალაში შევიდა ცვლილებები ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულებსა და აშშ-ს შორის დადებულ შეთანხმებაში პოლიტიკური კავშირის შესახებ, რომელმაც დაუახლოა თანამეგობრობის კანონები აშშ-ს მოთხოვნებს, მათ შორის მინიმალური ხელფასის აშშ-ში დადგენილ დონესთან თანდათანობით მომატების, აშშ-ს კონგრესის წარმომადგენელთა პალატაში დელეგატის არჩევის და საემიგრაციო კანონებში ცვლილებების შეტანის შესახებ (ბოლო ცვლილებები შევიდა მოქმედებაში 2009 წლის 28 ნოემბერს)<ref>[http://www.gpo.gov/fdsys/pkg/PLAW-110publ229/content-detail.html US Government Printing Office — FDsys — More Information<!-- Bot generated title -->] {{ref-en}}</ref>.
 
== ადმინისტრაციული დაყოფა ==
[[ფაილი:Mariany-admin-Northern Islands.png|thumb|200px|ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულების ადმინისტრაციული რუკა.]]
ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულები იყოფა 4 მუნიციპალიტეტად:
 
{| class="wikitable"
|-
! № || მუნიციპალიტეტი || ადმინისტრაციული ცენტრი || ფართობი,<br />კმ² || მოსახლეობა,<br />ად. (2010)<ref name="population" /> || სიმჭიდროვე,<br />ად./კმ²
|-
| 1||[[ჩრდილოეთის კუნძულები (მუნიციპალიტეტი)|ჩრდილოეთის კუნძულები]]||[[—]]||align="right"|154,75||align="right"| — ||align="right"| —
|-
| 2||[[საიპანი (მუნიციპალიტეტი)|საიპანი]]||[[კაპიტალ-ჰილი]]||align="right"|115,38||align="right"|48 220||align="right"|417,92
|-
| 3||[[ტინიანი (მუნიციპალიტეტი)|ტინიანი]]||[[სან-ხოსე (ტინიანი)|სან-ხოსე]]||align="right"|108,11||align="right"|3136||align="right"|29,01
|-
| 4||[[როტა (მუნიციპალიტეტი)|როტა]]||[[სონგსონგი]]||align="right"|85,39||align="right"|2527||align="right"|29,59
|-
|-style="background: #CCC;"
| ||სულ|| ||align="right"|463,63||align="right"|53 883||align="right"|116,22
|}
 
== მოსახლეობა ==
მოსახლეობის რაოდენობა — 53 883 (აღწერა 2010).
 
ეთნიკური შემადგენლობა: ჩამორო — 23,9 % (12 902 ად.), კაროლინელები — 4,6 % (2461 ად.), ჩუუკელები — 2,3 % (1242 ად.), პალაუელები — 2,2 % (1169 ად.), ოკეანეთის სხვა ხალხი — 1,9 % (1026 ად.), ფილიპინელები — 35,3 % (19 017 ად.), ჩინელები — 6,8 % (3659 ად.), კორეელები — 4,2 % (2253 ად.), სხვა აზიელები — 3,7 % (1979 ად.), შერეული წარმოშობის — 12,7 % (6832 ად.), თეთრკანიანები — 2,1 % (1117 ად.), სხვები — 0,4 % (226 ად.) (აღწერა 2010 წელი<ref name="population" />).
 
ენები: ჩამორო — 24,1 %, კაროლინური — 5,0 %, ფილიპინური ენები — 32,8 %, ჩინური — 6,8 %, კორეული — 4,7 %, ინგლისური — 17,0 %, ოკეანეთის ხალხთა ენები — 5,1 %, სხვა ენები — 4,5 % (აღწერა 2010 წელი<ref name="population" />).
 
== ეკონომიკა ==
ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულების ეკონომიკის საფუძველია — ტურიზმი (ნახევარ მილიონამდე ტურისტი წელიწადში, ძირითადად იაპონიიდან). ტურისტების მომსახურების სფეროში დასაქმებულია ბევრი სხვა ქვეყნიდან ჩამოსული მომუშავე (ფილიპინელები, ჩინელები და სხვა.).
 
სოფლის მეურნეობა ვერ უზრუნველყოფს შიდა მოთხოვნებს. მოყავთ [[ქოქოსი]], [[ბოსტნეული]], [[ხილი]]. მცირე მასშტაბით განვითარებულია — [[მეცხოველეობა]] და [[მეთევზეობა]].
 
ექსპორტი პრაქტიკულად არ არსებობს, იმპორტი — საკვები, სამრეწველო საქონელი, საწვავი და სხვა.
 
არსებითი მნიშვნელობა აქვს ფინანსურ დოტაციებს აშშ-დან.
 
ფულის ერთეული — [[ამერიკული დოლარი]].
 
== სქოლიო ==
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ჩრდილოეთ_მარიანას_კუნძულები“-დან