კოლხეთის სამეფო: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
|||
ხაზი 35:
|მართველობის ფორმა =[[მონარქია]]
|დინასტია =
|რელიგია = [[
|ეტაპი1 =
|თარიღი1 =
ხაზი 74:
|სქოლიო =
}}
'''კოლხეთის სამეფო''' ({{lang-el|Κολχίς, kŏl´kĬs}}) (ძვ. ქართული წყაროებით - ''ეგრისი'') – დასავლეთ [[საქართველო]]ს დიდი სახელმწიფოებრივი გაერთიანება. ძველ [[ბერძნული მითოლოგია|ბერძნულ მითოლოგიაში]] აღწერილია, როგორც [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტისა]] და [[მედეა (მითოლოგია)|მედეას]] სამშობლო, და [[არგონავტები|არგონავტების]] მოგზაურობის დანიშნულების ადგილი. უძველესი რეგიონი მოიცავდა დღევანდელ [[სამეგრელო|სამეგრელოს]], [[იმერეთი|იმერეთს]], [[გურია|გურიას]], [[აჭარა|აჭარას]], [[სვანეთი|სვანეთს]], [[რაჭა|რაჭას]], [[აფხაზეთი|აფხაზეთსა]] და თანამედროვე [[თურქეთი|თურქეთის]] [[რიზეს პროვინცია|რიზეს პროვინციას]], ასევე [[ტრაპიზონის პროვინცია|ტრაპიზონისა]] და [[ართვინის პროვინცია|ართვინის პროვინციების]] მნიშვნელოვან ნაწილსა და [[რუსეთი|რუსეთის]] [[სოჭი|სოჭის]] მხარეს.▼
▲'''კოლხეთის სამეფო''' ({{lang-el|Κολχίς, kŏl´kĬs}}) (ძვ. ქართული წყაროებით - ''ეგრისი'') – დასავლეთ [[საქართველო]]ს დიდი სახელმწიფოებრივი გაერთიანება. ძველ [[ბერძნული მითოლოგია|ბერძნულ მითოლოგიაში]] აღწერილია, როგორც [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტისა]] და [[მედეა (მითოლოგია)|მედეას]] სამშობლო, და [[არგონავტები|არგონავტების]] მოგზაურობის დანიშნულების ადგილი. უძველესი რეგიონი მოიცავდა დღევანდელ [[სამეგრელო|სამეგრელოს]], [[იმერეთი|იმერეთს]], [[გურია|გურიას]], [[აჭარა|აჭარას]], [[სვანეთი|სვანეთს]], [[რაჭა|რაჭას]], [[აფხაზეთი|აფხაზეთსა]] და თანამედროვე [[თურქეთი|თურქეთის]] [[რიზეს პროვინცია|რიზეს პროვინციას]], ასევე [[ტრაპიზონის პროვინცია|ტრაპიზონისა]] და [[ართვინის პროვინცია|ართვინის პროვინციების]] მნიშვნელოვან ნაწილსა და [[რუსეთი|რუსეთის]] [[სოჭი|სოჭის]] მხარეს.
== გეოგრაფია და ტოპონიმიკა ==▼
[[ფაილი:Map_of_Colchis,_Iberia,_Albania,_and_the_neighbouring_countries_ca_1770.jpg|მინი|300პქ|მარცხნივ|ანტიკური ხანის კოლხეთი, ბერძნულ წყაროებზე დაყრდნობით, დაბეჭდილია ლონდონში, 1770.]]
კლასიკურ ავტორთა თანახმად კოლხეთის ტერიტორია ესზღვრებოდა სამხრეთ-დასავლეთით პონტუსს, დასავლეთით პონტუს ევქსინუს ([[შავი ზღვა]]) მდინარე კორაქსამდე (შესაძლოა დღევანდელი მდ. [[ბზიფი]]), ჩრდილოეთით დიდი კავკასიონის მთაგრეხილს, რომლის იქით სარმატია მდებარეობდა, აღმოსავლეთით [[იბერია]]სა და მცირე კავკასიის მთაგრეხილს, ხოლო სამხრეთით [[სომხეთი|სომხეთს]]. ავტორების მიხედვით მცირე განსხვავებაა თუ რამდენად ვრცელდებოდა კოლხეთის ტერიტორია სამხრეთ-დასავლეთზე: [[სტრაბონი]]ს მიხედვით კოლხეთი იწყებოდა [[ტრაპიზონი|ტრაპიზონთან]], ხოლო [[პტოლემე]]ს მიხედვით [[პონტუსი]] მდინარე ფაზისამდე ადიოდა. [[პიტიუსი]] კოლხების ბოლო ქალაქი იყო ჩრდილოეთში.
ხაზი 83:
სახელწოდება კოლხეთი პირველად მოხსენიებულია [[ესქილე|ესქილესა]] და პინდარის მიერ. უფრო ადრეული მწერლები მას სახელით „[[აია (მითოლოგია)|აია]]“ მოიხსენიებენ, ადგილი სადაც მითიური მეფე [[აიეტი (მითოლოგია)|აიეტი]] ცხოვრობდა. მთავარი მდინარე იყო [[ფაზისი (მდინარე)|ფაზისი]] (ამჟ. [[რიონი]]), რომელიც ქვეყანას შუად ჰყოფდა. მთავარი ქალაქები იყო [[დიოსკურია]] (რომ.: სებასტოპოლისი, ამჟ.: [[სოხუმი]]), სარაპანა (ამჟ. [[შორაპანი]]), ფაზისი (ამჟ.: [[ფოთი]]), პიტიუსი (ამჟ. [[ბიჭვინთა]]), აპსაროსი (ამჟ. [[გონიო]]), სურიუმი (ამჟ. [[ვანი]])<ref>ნოდარ ასათიანი, მარიკა ლორთქიფანიძე, როინ მეტრეველი, ოთარ ლორთქიფანიძე, გივი ჯამბურია, გიორგი ოთხმეზური, ოთარ ჯაფარიძე. ''საქართველოს ისტორია (X კლასის სახელმძღვანელო)'' - თბილისი, “ცისარტყელა”, 2001. გვ. 33</ref>, არქეოპოლისი (ამჟ. [[ნოქალაქევი]]), ქითა ან ქუთათისიუმი (ამჟ. [[ქუთაისი]]). სკილაქსი ასევე აღნიშნავს მალას ან მალეს, რომელიც, მისი აზრით, მედეას დაბადების ადგილი უნდა ყოფილიყო.
==
===
{{საქართველოს სახელმწიფოებრიობა}}
რეგიონის არქეოლოგიური გათხრებით მიღებული ცნობების თანახმად აქ კარგად განვითარებული ბრინჯაოს კულტურა უნდა ყოფილიყო, ცნობილი როგორც კოლხური კულტურა. ის ენათესავება მეზობელ ყუბანის კულტურას, რომელიც შუა ბრინჯაოს ხანაში განვითარდა. ურბანიზაციის პროცესი სწრაფად ვითარდება და ჩამოყალიბებულ სახეს იძენს ძვ. წ.-ის მეორე ათასწლეულის ბოლოსკენ, ბერძნების დასახლებამდე მრავალი საუკუნით ადრე. გვიანდელ ბრინჯაოს ხანაში (ძვ. წ. XVI - VIII საუკუნეები) კოლხებმა ისწავლეს ლითონის დნობისა და ჭედვის ხელობა, ევროპამდე დიდი ხნით ადრე. პარალელურად ვითარდება აგროკულტურა, იმ პერიოდისთვის პროგრესული ირიგაციის სისტემებით, რასაც ხელს უწყობდა ადგილობრივი ნიადაგის ნაყოფიერება და ზომიერი ჰავა.
ამ პერიოდის კოლხეთი დასახლებული იყო მონათესავე, თუმცა ერთმანეთისგან საკმაოდ განსხვავებული ტომებით, განლაგებული ძირითადად შავი ზღვის სანაპირო ზოლზე. ამ ტომთაგან გამოირჩეოდნენ სოანები, მაქელონები,
ეს ტომები იმდენად განსხვავდებოდნენ ენითა და შესახედაობით მეზობელი ერებისგან, რომ ძველი ისტორიკოსები ამ ფენომენის დასაბუთებისთვის მრავალ თეორიაზე ვარაუდობდნენ. ჰეროდოტეს მიხედვით კოლხები ეგვიპტელებსა და ეთიოპელებთან ერთად პირველები იყვნენ ვინც მამაკაცთა წინადაცვეთა ტრადიციად შემოიღეს. მას სწამდა, რომ ისინი ფარაონი [[სესოსტრის III|სესოსტრის III-ის]] (1878-1841 BC) არმიის ნაშიერები უნდა ყოფილიყვნენ, და ამგვარად მათ წარმოშობას ეგვიპტელებს მიაწერდა. ასევე, როგორც ჩანს, შავი ზღვის რეგიონში უნდა ყოფილოყო ნეგროიდული კომპონენტიც (არაბ მონათა ვაჭრობამდე პერიოდიდან), რომლის წარმომავლობას მივყავართ ძველ ადამიანთა აფრიკიდან გამოსვლის ექსპედიციას, თუმცა ამის არქეოლოგიური მტკიცების პოვნა ჯერჯერობით ვერ მოხერხდა.
===
[[ფაილი:Colchis-coins.jpg|thumb|left|კოლხური მონეტები]]
ძვ. წ. XVII საუკუნეში რეგიონში მოსახლე ტომების მზარდი კონსოლიდაციის შედეგად ჩამოყალიბდა კოლხეთის სამეფო. ძლევამოსილი სახელმწიფო, რომელსაც ბერძნულ მითოლოგიაში ადიდებენ, როგორც არგონავტების მოგზაურობის მიზეზს, მედეას სამშობლოსა და ჯადოსნური საიდუმლოების ცოდნის წყაროს [[ურარტუ]]ელთა მიერ ცნობილი იყო როგორც ''კოლხა''. მეზობელ ერებთან გამოდმებულ ომებში ჩართულმა კოლხებმა მოახერხეს [[დიაოხი]]ს ნაწილის შემოერთება ძვ. წ. 750-იანებში, თუმცა რამდენიმე სხვა პროვინცია დაკარგეს (მათ შორის სამეფო ქალაქი [[ილდამუში]]) ურარტუს მეფე [[სარდურ II]]-სთან ძვ. წ. 750-748 და 744-742 ომების შედეგად. ამავდროულად კოლხეთი გახდა ახლო აღმოსავლეთის ერთ-ერთ უძლიერესი სამხედრო მანქანა,რომლის განკარგულებაშიც (ბერძნულ წყაროებზე დაყრდნობით) 150 000 მდე საუკეთესო რკინის იარაღით აღჭურვილი მებრძოლი და 1000 მდე სამხედრო ხომალდი იდგა, რასაც ძალიან აქტიურად იყენებდნენ კოლხეთის ხელისუფალნი, განსაკუთრებით ძვ.წ. VI-III სს-ში.
ხაზი 99:
ძვ.წ. 5 საუკუნეში იქნა აღმოჩენილი ტრაქტატი რომლის მიხედვითაც მეუფე '''ხარატა''' იყო უმდიდრესი კოლხის მმართველი
===
[[ფაილი:Colchis-Nike.jpg|left|thumb|[[ნიკე (ქალღმერთი)|ქალღმერთი ნიკეს]] მინიატურა ნაპოვნი [[ვანი|ვანში]].]]
რეგიონის განვითარებული ეკონომიკა და ხელშემწყობი გეოგრაფიული და ბუნებრივი პირობები კოლხეთს განსაკუთრებით მიმზიდველს ხდიდა მილესელი ბერძნებისთვის, რომელთაც კოლხეთის კოლონიზაცია მოახერხეს ძვ. წ. VI-V საუკუნეებში და შავი ზღვის სანაპიროზე [[ფაზისი|ფაზისში]], [[გონიო]]სა და [[დიოსკურია]]ში სავაჭრო პორტები დააარსეს. ძველი ბერძენული თქმის თანახმად ეს ”ყველაზე შორეული ვოიაჟი” იყო უკიდურეს აღმოსავლეთში, რომელიც იმდროინდელი ელინისტური საზოგადოებისთვის ცნობილი იყო, საიდანაც მზე ამოდიოდა. ეს მიწა მდებარეობდა [[ალექსანდრე მაკედონელი|ალექსანდრე დიდის]] მიერ დაპყრობილ მიწათა აღმოსავლეთ საზღვართან. ფაზისი და დიოსკურია ბრწყინვალე ბერძნული ქალაქები გახდა, რომელიც დიდვაჭარი ოლიგარქების მიერ იმართებოდა, თუმცა მათ დროდადრო გარშემო მცხოვრები კოლხური ტომები აწუხებდნენ, სანამ საბოლოო ასიმილაციას განიცდიდნენ. სპარსეთის იმპერიის დაცემის შემდეგ კოლხეთის მნიშვნელოვანი ნაწილი ადგილობრივად ცნობილი, როგორც [[ეგრისი]], [[იბერია|იბერიის სამეფოს]] ნაწილი გახდა დაახ. [[ძვ. წ. 302]] წელს. თუმცა კოლხეთი იბერიას მალევე გამოეყო და რამდენიმე მცირე სამთავროდ დაიშალა. კოლხეთის სამთავროები დამოუკიდებლობას ინარჩუნებდნენ რეგიონის [[მითრიდატე VI ევპატორი|მითრიდატე პონტოელის]] მიერ დაპრყობამდე (ძვ. წ. 101).
===
===რომაელთა მმართველობა===
==
[[ფაილი:Ake of Colchis strater.JPG|thumb|left|მეფე აკეს პერიოდში გამოშვებული სტატერი, ძვ. წ. 44]]
კოლხთა მმართველებზე მწირი ინფორმაცია მოიპოვება:
* [[აიეტი]] — ბერძენთა მიერ აღწერილია, როგორც ძვ. წ. XVII—XVIსს კოლხთა ძლევამოსილი მეფე და ზოგიერთ ისტორიკოსთა მიერ ისტორიულ პერსონად არის მიჩნეული, თუმცა ამის დამადასტურებელი სხვა წყარო არ არსებობს.▼
* [[მეგარონი (კოლხეთი)|მეგარონი]]-ძვ.წ. 495-460წწ-მეფე სავლაკის მამა, ან ერთ-ერთი ვერსიით მისი ბიძა. აიეტიდების დინასტიის ხელისუფალი და კოლხეთის რეგულარული არმიის შემქმნელი.▼
* [[მენერტასი]]-ძვ.წ. 535-495წწ) კოლხეთის ძლევამოსილი მეფე, რომელმაც აღადგინა ჰოლხთა გაპარტხებული სამეფო და უძლიერეს სამხედრო მანქანად აქცია მთელს კავკასიასა და ახლო აღმოსავლეთში(ბერძ.წყაროებზე დაყრდნობით)▼
* [[ქუჯი]] — ეგრისის ერისთავი იბერიის მეფე ფარნავაზ I-ის (ძვ. წ. 302—237) დაქვემდებარებაში (შუასაუკუნეების ქართულ წყაროებზე დაყრდნობით).▼
* [[აკე]] (''ბასილეუს აკუ'') (ძვ. წ. IV საუკუნის დასასრული) — კოლხთა მეფე; მისი სახელი ნაპოვნია მის მიერ გამოშვებულ მონეტაზე.▼
* [[საულაკესი]] — "მეფე" ძვ. წ. II საუკუნეში (ზოგიერთ უძველეს წყაროზე დაყრდნობით). ▼
* [[მითრიდატე (კოლხეთი)|მითრიდატე ქრესტუსი]] (ძვ. წ. 83) — პონტუსის დაქვემდებარებაში.▼
* [[მაქარესი]] (ძვ. წ. 65) — პონტუსის დაქვემდებარებაში. ▼
* [[არისტარქე]] ([[ძვ. წ. 65]]—[[ძვ. წ. 47]]) — დინასტია პომპეუსის დაქვემდებარების ქვეშ.▼
* [[სავლაკი]] ([[ძვ. წ. 460-420წწ]])- აიეტიდების დინასტიის ერთ-ერთი უძლიერესი მეფე, რომელმაც შესძლო სპარსელთა
▲*[[აიეტი]] — ბერძენთა მიერ აღწერილია, როგორც ძვ. წ. XVII—XVIსს კოლხთა ძლევამოსილი მეფე და ზოგიერთ ისტორიკოსთა მიერ ისტორიულ პერსონად არის მიჩნეული, თუმცა ამის დამადასტურებელი სხვა წყარო არ არსებობს.
▲*[[მეგარონი (კოლხეთი)|მეგარონი]]-ძვ.წ. 495-460წწ-მეფე სავლაკის მამა, ან ერთ-ერთი ვერსიით მისი ბიძა. აიეტიდების დინასტიის ხელისუფალი და კოლხეთის რეგულარული არმიის შემქმნელი.
▲*[[მენერტასი]]-ძვ.წ. 535-495წწ) კოლხეთის ძლევამოსილი მეფე, რომელმაც აღადგინა ჰოლხთა გაპარტხებული სამეფო და უძლიერეს სამხედრო მანქანად აქცია მთელს კავკასიასა და ახლო აღმოსავლეთში(ბერძ.წყაროებზე დაყრდნობით)
▲*[[ქუჯი]] — ეგრისის ერისთავი იბერიის მეფე ფარნავაზ I-ის (ძვ. წ. 302—237) დაქვემდებარებაში (შუასაუკუნეების ქართულ წყაროებზე დაყრდნობით).
▲*[[აკე]] (''ბასილეუს აკუ'') (ძვ. წ. IV საუკუნის დასასრული) — კოლხთა მეფე; მისი სახელი ნაპოვნია მის მიერ გამოშვებულ მონეტაზე.
▲*[[საულაკესი]] — "მეფე" ძვ. წ. II საუკუნეში (ზოგიერთ უძველეს წყაროზე დაყრდნობით).
▲*[[მითრიდატე (კოლხეთი)|მითრიდატე ქრესტუსი]] (ძვ. წ. 83) — პონტუსის დაქვემდებარებაში.
▲*[[მაქარესი]] (ძვ. წ. 65) — პონტუსის დაქვემდებარებაში.
▲*[[არისტარქე]] ([[ძვ. წ. 65]]—[[ძვ. წ. 47]]) — დინასტია პომპეუსის დაქვემდებარების ქვეშ.
▲*[[სავლაკი]] ([[ძვ. წ. 460-420წწ]])- აიეტიდების დინასტიის ერთ-ერთი უძლიერესი მეფე, რომელმაც შესძლო სპარსელთა ,,ძლევამოსილი'' ჯარების დამარცხება და კოლხას განთავისუფლება სპარსული უღლისაგან.
▲== კოლხები ბერძნულ მითოლოგიაში ==
== იხილეთ აგრეთვე ==
* [[ეგრისის სამეფო|ლაზიკა]]
* [[სამეგრელოს სამთავრო]]
* [[საქართველოს ისტორია]]
* [[პონტოს სამეფო]]
== რესურსები ინტერნეტში ==▼
* [http://burusi.wordpress.com/ისტორია/კოლხური-ცივილიზაცია/აიას-სამეფო/ თენგიზ ვერულავა - “აიას სამეფო”]
* [http://burusi.wordpress.com/ისტორია/კოლხური-ცივილიზაცია/კოლხური-ტომები-ხალიბები/ თენგიზ ვერულავა - "კოლხური ტომები - ხალიბები, ხალდები"]
* [http://www.istoria.ge/qrono/kolxeti.htm კოლხეთის სამეფო]
==
{{სქოლიო}}
| |||