პროტო-ქართველური ენა, ანუ საერთო-ქართველური არის ქართველურ ენათა თეორიულად პოსტულირებული საერთო წინაპარი. ამ ენის არსებობა საყოველთაოდ არის გაზიარებული ენათმეცნიერებაში. ქართველურ ენათა შედარებითი ანალიზის საფუძველზე საერთო-ქართველური ენის ორიგინალური ფორმები საკმაოდ ფართოდ არის აღდგენილი სხვადასხვა სტრუქტურულ დონეზე[1]. ეს ფორმები მოიცავს ფონოლოგიას, გრამატიკას, ლექსიკას.
ქართველური ენების გავრცელება ძვ.წ. II ათასწლეულის ბოლოს
პროტო-ქართველური ხმოვნები[2][3][4]
|
|
წინა
|
უკანა
|
|---|
| არალაბიალური
|
ლაბიალური
|
|---|
| მოკლე
|
გრძელი
|
მოკლე
|
გრძელი
|
მოკლე
|
გრძელი
|
|---|
| მაღალი
|
(ი [i])
|
|
|
|
(უ [u])
|
|
|---|
| საშუალო
|
ე [ɛ]
|
ე̄ [ɛ:]
|
|
|
ო [ɔ]
|
ო̄ [ɔ:]
|
|---|
| დაბალი
|
|
|
ა [ɑ]
|
ა̄ [ɑ:]
|
|
|
|---|
პროტო-ქართველური თანხმოვნები[5][6]
|
|
ლაბიალური
|
დენტალი
|
დენტალვეოლარი
|
ალვეოლარი
|
ველარი
|
უვულარი
|
გლოტალური
|
|---|
| ცენტრალური
|
ლატერალური[6] |
|---|
| ნაზალი
|
მ [m]
|
ნ [n]
|
|
|
|
|
|
|
|---|
| ხშული
|
მჟღერი
|
ბ [b]
|
დ [d]
|
|
|
|
გ [g]
|
|
|
|---|
| ყრუ ფშვინვიერი
|
ფ [p]
|
თ [t]
|
|
|
|
ქ [k]
|
ჴ [q]
|
|
|---|
| ყრუ მკვეთრი
|
პ [pʼ]
|
ტ [tʼ]
|
|
|
|
კ [kʼ]
|
ყ [qʼ]
|
|
|---|
| აფრიკატები
|
მჟღერი
|
|
ძ [d͡z]
|
ძ₁ [d͡ʐ]
|
ჯ [d͡ʒ]
|
|
|
|
|
|---|
| ყრუ ფშვინვიერი
|
|
ც [t͡s]
|
ც₁ [t͡ʂ]
|
ჩ [t͡ʃ]
|
|
|
|
|
|---|
| ყრუ მკვეთრი
|
|
წ [t͡sʼ]
|
წ₁ [t͡ʂʼ]
|
ჭ [t͡ʃʼ]
|
ɬʼ [t͡ɬʼ]
|
|
|
|
|---|
| ნაპრალოვნები
|
ყრუ ფშვინვიერი
|
|
ს [s]
|
ს₁ [ʂ]
|
შ [ʃ]
|
ლʿ [ɬ]
|
ხ [x]
|
ჰ [h]
|
|---|
| მჟღერი
|
|
ზ [z]
|
ზ₁ [ʐ]
|
|
|
ღ [ɣ]
|
|
|---|
| მთრთოლი
|
|
|
|
რ [r]
|
|
|
|
|
|---|
| აპროქსიმანტები
|
უ̂ [w]
|
ლ [l]
|
|
ჲ [j]
|
|
|
|
|
|---|
- Encyclopedia Britannica, 15th edition (1986): Macropedia, "Languages of World", see section titled "Caucasian languages".
- Fähnrich, H. (2002). Kartwelische Wortschatzstudien. Jena: Friedrich-Schiller-Universität.
- Gamkrelidze, Th. (1966) "A Typology of Common-Kartvelian", Language, Vol. 42, No. 1 (Jan. - Mar.), pp. 69-83
- გამყრელიძე, თ. & მაჭავარიანი, გ. (1965). სონანტთა სისტემა და აბლაუტი ქართველურ ენებში. თბილისი.
- Klimov, G. (1998a). Etymological Dictionary of Kartvelian Languages. Berlin: Mouton de Gruyter.
- ↑ Britannica
- ↑ Gamkrelidze & Machavariani (1965)
- ↑ Klimov (1998a), p. X
- ↑ Gamkrelidze (1966), p. 70, 73, 80
- ↑ Gamkrelidze (1966), p. 70
- ↑ 6.0 6.1 Fähnrich (2002), p. 5
