პირი (გრამატიკა)
პირი — გრამატიკული კატეგორია, რომელიც ყველა ენაში პირის ნაცვალსახელის სახითაა წარმოდგენილი. თუმცა არაერთ ენაში წარმოადგენს ზმნის ერთ-ერთ ფორმალურ (მორფოლოგიურ) ნაწილს .
პრინციპულად ყველა ენობრივი სიტუაციისთვის დამახასიათებელია მთქმელი, ანუ ინფორმაციის გამგზავნი I პირის სახით, რომელსაც თავისი ადრესატი, ანუ ინფორმაციის მიმღები ჰყავს II პირის სახით და რაიმე, ან ვინმე, რომელზეც ან ვინმეზეცაა საუბარი III პირი სახით.
I და II პირის ნაცვალსახელები და მათი ფორმაწარმოების თავისებურება
რედაქტირებამე და ჩვენ I პირის ნაცვალსახელებია, შენ და თქვენ _ II პირისა. მე-ს უწოდებს კაცი თავის თავს, ხოლო ჩვენ სიტყვით იგი თავის თავთან ერთად სხვასაც (ან სხვებსაც) გულისხმობს. შენ ნაცვალსახელით მივმართავთ ერთ პირს, თქვენ ფორმით კი _ რამდენიმეს (ორს ან მეტს). (თავაზიანი მიმართვისას ერთ პირსაც თქვენობით მივმართავთ).
I და II პირის ნაცვალსახელები ბრუნვათა მიხედვით არ იცვლება, ოღონდ მე-ს ნათესაობითის მნიშვნელობით ჩემ ენაცვლება (თანდებულის დართვით: ჩემთვის, ჩემგან), ხოლო შენ და თქვენ ნაცვალსახელებს წოდებითში დასმულ სიტყვასთან ეკვეცებათ ნ: შე დალოცვილო, თქვე დალოცვილებო.
ქართულ პირის ნაცვალსახელთა ბრუნება
რედაქტირება| ბრუნვა | პირველი პირი, მხ. რიცხვი | მეორე პირი, მხ. რიცხვიII | პირველი პირი, მხ. რიცხვი | მეორე პირი, მხ. რიცხვი |
|---|---|---|---|---|
| სახელობითი | მე | შენ | ჩვენ | თქვენ |
| მოთხრობითი | მე | შენ | ჩვენ | თქვენ |
| მიცემითი | მე | შენ | ჩვენ | თქვენ |
| ნათესაობითი | * ჩემ- | * შენ- | * ჩვენ- | * თქვენ- |
| მოქმედებითი | — | — | — | — |
| ვითარებითი | — | — | — | — |
| წოდებითი | — | შენ, * შე | — | თქვენ, *თქვე |
პირის ნაცვალსახელები ნათესაობითის მნიშვნელობით მხოლოდ თანდებულით იხმარება: ჩემთვის, ჩემგან, ჩემკენ, ჩემ მიერ, ჩვენთვის, ჩვენგან, ჩვენკენ, ჩვენ მიერ; შენთვის, შენგან, შენკენ, შენ მიერ; თქვენთვის, თქვენგან, თქვენკენ, თქვენ მიერ.
სტრუქტურა: გერმანული ენის მაგალითზე
რედაქტირებაზმნა ‘სიყვარული’ (უყვარს), მიყვარს და ა.შ.. = პირველი პირი (სუბიექტი) + მესამე პირი (ობიექტი).
- 1. პირი ich liebe ihn, (sie es. sie) მე მიყვარს ის, ისინი.
- 2. პირი du liebst ihn, (sie es. sie) შენ გიყვარს ის, ისინი.
- 3. პირი er (sie, es) liebt ihn (sie, es. sie) მას უყვარს ის, ისინი.
- 1. პირი wir lieben ihn (sie, es. sie) ჩვენ გვიყვარს ის, ისინი.
- 2. პირი ihr liebt ihn, (sie es. sie) თქვენ გიყვართ ის, ისინი.
- 3. პირი sie lieben ihn, sie (es. sie) მათ უყვართ ის, ისინი.
პოლიპერსონალური ზმნები, ენები
რედაქტირებასუაჰილი ენის მაგალითზე მაჩვენებია, რომ ზმნას შეუძლია არამარტო სუბიექტის პირი გამოხატოს, არამედ ობიექტი პირიც.
- მხოლობითი რიცხვი
- mimi ninakupenda (სუბიექტი 1. პირი, ობიექტი 2. პირი, ანუ „მე შენ მიყვარხარ“)
- mimi ninampenda (სუბიექტი 1. პირი, ობიექტი 3. პირი, ანუ „მე ის მიყვარს“)
- wewe unanipenda (სუბიექტი 2. პირი, ობიექტი 1. პირი, ანუ „შენ მე გიყვარხარ“)
- wewe unampenda (სუბიექტი 2. პირი, ობიექტი 3. პირი, ანუ „შენ ის გიყვარს“)
- yeye ananipenda (სუბიექტი 3. პირი, ობიექტი 1. პირი, ანუ „მას მე ვუყვარვარ“)
- yeye anakupenda (სუბიექტი 3. პირი, ობიექტი 2. პირი, ანუ „მას შენ უყვარხარ“)
- yeye anampenda (სუბიექტი 3. პირი, ობიექტი 3. პირი, ანუ „მას ის უყვარს“)
- მრავლობითი რიცხვი
- sisi tunawapenda (სუბიექტი 1. პირი, ობიექტი 2./3. პირი, ანუ „ჩვენ თქვენ/ისინი გვიყვარხართ“)
- ninyi mnatupenda (სუბიექტი 2. პირი, ობიექტი 1. პირი, ანუ „თქვენ ჩვენ გიყვარხართ“)
- ninyi mnawapenda (სუბიექტი 2. პირი, ობიექტი 3. პირი, ანუ „თქვენ ისინი გიყვართ“)
- wao wanatupenda (სუბიექტი 3. პირი, ობიექტი 1. პირი, ანუ „მათ ჩვენ ვუყვარვართ“)
- wao wanawapenda (სუბიექტი 3. პირი, ობიექტი 2./3. პირი, ანუ „მათ თქვენ უყვარხართ“)
ზმნა სუაჰილი ენაში უღლებისას არათუ ზმნის ბოლოს დაირთავს რაიმე ნიშანს, არამედ ზმნის თავში. გრამატიკულ სქესს სუაჰილი არ იცნობს.