ნატუხაჯები
ნატუხაჯები (ნატუხაი; ადიღეურად: НатIхъуадж-адыгэ, სოტყვასიტყვით თეთრი თვალით, რაც „ღია თვალებას“ უნდა ნიშნავდეს) — თორმეტი ძირითადი ადიღეური ან ჩერქეზული ტომიდან ერთ-ერთი. მათი ტერიტორიები ისტორიულად ვრცელდებოდა შავი ზღვის სანაპიროს გასწვრივ ჩრდილოეთიდან ანაპადან სამხრეთით წემეს ყურამდე (ახლანდელი ნოვოროსიისკი) და მთების ჩრდილოეთი მხრიდან მდინარე ყუბანის ქვედა ნაწილამდე.
| ნატუხაჯები | |
|---|---|
 | |
| საერთო მოსახლეობა | |
| უცნობია | |
| ენები |
ჩერქეზული, დასავლეთ ადიღეური დიალექტი, თურქული, რუსული |
| რელიგიები | ისლამი |
| დაკავშირებული ეთნიკური ჯგუფები | სხვა ჩერქეზული ტომები |
ამჟამად ნატუხაჯების ოჯახები დიასპორაში ცხოვრობენ და ადიღეის სხვა ტომებში, უფრო სწორედ შაფსუღში აირიენ მათთან მჭიდრო კავშირის გამო. მათი მცირე ნაწილი რუსეთში, ადიღეს რესპუბლიკაში ცხოვრობს (ძირითადად ტახტამაუკაისკის რაიონში, ნატუხაის სოფლად (რუს. Аул Натухай)[1] და ტუჩეჟსკის რაიონში).
ისტორია რედაქტირება
ნატუხაის ტომი შედგებოდა 10 არისტოკრატული ოჯახისგან და 44 თავისუფალი გვარისგან (ადიღეური: ЛъфэкъулӀ) და კლასიფიცირებული იყო როგორც ადიღეელთა დემოკრატიული ტომი.[2][3] იმის გამო რომ მათ მთები არ ესაზღვრებოდათ ნატუხაი აქტიურად მონაწილეობდა ოსმალეთის იმპერიასა და ყირიმის სახანოსთან ვაჭრობაში, რაც მათ ბევრის უკეთეს ცხოვრებას აძლევდა.
კულტურის, ენისა და ხასიათის მიხედვით ისინი ყველაზე ახლოს აღმოჩნდებიან ქვედა შაფსუგთან და საკუთარ თავს იგივე სახელით აგუჩიფსს უწოდებენ. (მცირე შაფსუგი ცხოვრობდა ნატუხაის სამხრეთით, სანაპიროზე, ხოლო დიდი შაფსუგი მთების ჩრდილოეთით ცხოვრობდა). ასევე ნატუხაელები არიან გოაის ტომის წარმომადგენლებიც, რომელიც, ლეგენდის თანახმად, ერთ-ერთი უძველესი ჩერქეზული ტომია. მათ შორისაა ჟანეი ტომის გაუჩინარებული ნარჩენები. კეთილშობილთა ოჯახებში შედიოდა ჩახ, დედი, ერიკუ, ყაზი, მეგუ, სიუპაკო და ზანი. გოაის ტომს შემდეგი კეთილშობილური სახელები ჰქონდა: ბირჟი, ჩერჩი, კერზეჟი, ხატირამე და კუიტსუკი.
ნატუხაიმ, შაფსუღისა და აბაძეხის მსგავსად, მოახერხა თავიანთი ტომის კეთილშობილი კაცების ძალაუფლების შეზღუდვა. მათ სოფლებს ასევე არჩეული სოფლის მმართველები მართავდნენ. ნატუხაი იყო ერთ- ერთი უიშვითესი ტომი, რომელიც ყველაზე მეტად მიისწრაფოდა მშვიდობიანი შრომისკენ. მათ დაამყარეს სავაჭრო კავშირები თურქეთთან, რამაც ნატუხაის მატერიალური გაუმჯობესების შესაძლებლობა მისცა. ნატუხაი ერთ-ერთი ყველაზე გვიანდელი ტომია ჩრდილოეთ კავკასიაში, რომელმაც ისლამი მიიღო. ისინი მუდმივად იცავდნენ ქრისტიანობას, მიუხედავად იმისა, რომ რელიგიური განსხვავებები ხშირად ხდებოდა მეზობელ შაფსუღთან ჩხუბის მიზეზი. მხოლოდ მე -19 საუკუნის დასაწყისისთვის, დაპირებებით თუ მუქარით, თურქმა ფაშამ მოახერხა მათი მაჰმადიანობის მიღება. ამის მიუხედავად, ნატუხაიმ მწარე წინააღმდეგობა გაუწია რუსეთის გაფართოებას ჩრდილოეთ კავკასიაში. ისინი ერთმანეთთან იბრძოდნენ შაფსუგისა და აბაძეხის წინააღმდეგ, რომლებიც იმ დროისთვის თვითონ იყვნენ რუსეთის იმპერიის ძალების წინააღმდეგ. ომის შედეგად მხოლოდ 175 ნატუხაელი დარჩა სამშობლოში.
1860 წლის ბოლოს შეიკრიბა ჩერქეზთა პარლამენტი (ადიღეური: Хасэ), რომელიც გააერთიანებდა შაპსუღს, უბიხს და ნატუხაის და განიხილავდა სოჭს (დაბლობის ადიღეური: Шъачэ; უბიხ ადიღეური: Шуа-чӀа, სიტყვასიტყვით „ზღვისპირა“) ჩერქეზთა წინააღმდეგობის ბოლო დედაქალაქად.
1864 წელს ნატუხაის ძირითადი ნაწილი ხოცვა-ჟლეტას მოჰყვა, ხოლო დანარჩენი იძულებული გახდა ჩერქეზი სხვა ადიღური ტომების მსგავსად გაქცეულიყო ოსმალეთში რუსეთის არმიის მიერ ჩერქეზეთის ოკუპაციის გამო.[4][5]
ენა რედაქტირება
ნატუხაელები ლაპარაკობენ ნატუხაის ქვე-დიალექტზე (ადიღეური: НатIхъуаджэбз,), დიალექტი, რომელიც ძალიან ჰგავს შაპსუღის ქვე-დიალექტს.
სქოლიო რედაქტირება
- ↑ http://ta01.ru/?option=com_content&task=view&id=12&Itemid=26 დაარქივებული 2020-11-01 საიტზე Wayback Machine. Official Website of Takhtamukaysky District (Russian Language)
- ↑ Walter Richmond ,The Northwest Caucasus: Past, Present, Future, p. 22, Central Asian Studies Series, 2008 ISBN 978-0-415-77615-8
- ↑ Walter Richmond, "The Northwest Caucasus: Past, Present, Future", Arabic Translation by Jameel Ishaqat, p. 46, Circassians Studies Centre, Amman, Jordan, 2010.
- ↑ Peter Hopkirk The great game: On Secret Service in High Asia, Chapter 12 “The Greatest Fortress in the World”, pp. 158–159, Oxford University Press, 2001 ISBN 0-19-280232-1
- ↑ http://english.ruvr.ru/2010/07/05/11511062.html Archived 2012-03-18 at the Wayback Machine via the Voice of Russia