მონღოლური ანბანი

მონღოლური კირილიცა — კირილურ დამწერლობაზე დაფუძნებული 35 ასოიანი გრაფიკული სისტემა მონღოლური ენისათვის. 1941 წლიდან წარმოადგენს მონღოლეთის ოფიციალურ დამწელობას. ადრე მონღოლური ენისათვის გამოიყენებოდა სხვადასხვა დამწერლობის სისტემა, ერთ-ერთი დღესაც გამოიყენება ჩინეთში.

თანამედროვე მონღოლური დამწერლობა რუსულისაგან განსხვავდება მხოლოდ ორი დამატებითი ასოთი: Ө და Ү.

წინა სისტემებისაგან განსხვავება

ახალი დამწერლობის მიზანი იყო პირდაპირი კორელაცია დამწერლობისა სასაუბრო მეტყველებასთან. ითვლებოდა რომ ძველმონღოლური დამწერლობა არ იყო ხელმისაწვდომი უბრალო ადამიანებისათვის. ამის გარდა ძველი დამწერლობის გამოსაყენებლად საჭირო იყო შუა საუკუნეებისათვის დამახასიათებელი ძველმონღოლური ენის შესწავლა და მოძველებული უღლების ფორმებს. ახალი ანბანით გადახალისდა ენაც და ძველი ანბანისათვის დამახასიათებელი ბევრი ხარვეზი გადაფარა.

ისტორია

მონღოლურ ენაში კირილიცას დამკვიდრების პიონერები ქრისტიანი მისიონერები (ხელმძღ. ნილ ირკუტელი და ნერჩინელი) იყვნენ, რომლებიც მონღოლეთში 1840-იან წლებში გამოჩნდნენ. მათი გამოჩენიდანვე დასაბამი დაედო მონღოლურ ენაზე სასულიერო ტექსტების თარგმნას. ტექსტები ითარგმნებოდა სხვადასხვა მონღოლურ ენაზე, მაგრამ არ არსებობდა ერთიანი გრაფიკული ნორმები.

1930-იან წლებში მცდელობა იყო ძველმონღოლური დამწერლობა გადაეყვანათ ლათინურ გრაფიკაზე. ანალოგიურ მცდელობას (შეეცვალათ ლათინური ასოებით) არაერთგზის ჰქონდა ადგილი ჩინეთის რესპუბლიკის და ასევე იაპონიის მხრიდან მეორე მსოფლიო ომის დროს.

1941 წელს მონღოლეთის მთავრობამ მიიღო გადაწყვეტილება შეეცვალათ ძველმონღოლური დამწერლობა კირილური დამწერლობით. 1846 წლის 1 იანვრიდან ახალი დამწერლობით გამოდიოდა პერიოდული გამოცემები, ხოლო 1950 წლის იანვრიდან — მთელი საქმისწარმოება შეიცვალა.

1990 წლებში ადგილი ჰქონდა ძველმონღოლურ დამწერლობაზე დაბრუნების მცდელობას, მაგრამ რიგი მიზეზების გამო ეს ვერ მოხერხდა. დღესდღეობით კირილური დამწერლობის პარალელურად ასევე ოფიციალური სტატუსი ძელმა დამწერლობამაც შეიძინა და მსურველებს შეუძლიათ მისი გამოყენება შეუზღუდავად.

ცხრილი

№	კირილიცა	მშობლიური სახელწოდება	IPA	ISO 9	სტანდარტული რომანიზაცია	THL	კონგრესის ბიბლიოთეკა
1	А а	а	a	a	a	a	a
2	Б б	бэ	p, pʲ, b	b	b	b	b
3	В в	вэ	w, wʲ	v	v	w	v
4	Г г	гэ	ɡ, ɡʲ, k, ɢ	g	g	g	g
5	Д д	дэ	t, tʲ, d	d	d	d	d
6	Е е	е	jɛ~jɜ, e	e	ye, yë	ye, yö	e
7	Ё ё	ё	jɔ	ë	yo, yö	yo	ë
8	Ж ж	жэ	tʃ, dʒ	ž	j	j	zh
9	З з	зэ	ts, dz	z	z	z	z
10	И и	и	i	i	i	i	i
11	Й й	хагас и	i	j	ĭ	i	ĭ
12	(К к)	ка	(kʰ, kʰʲ)	k	k	k	k
13	Л л	эл	ɮ, ɮʲ	l	l	l	l
14	М м	эм	m, mʲ	m	m	m	m
15	Н н	эн	n, nʲ, ŋ	n	n	n	n
16	О о	о	ɔ	o	o	o	o
17	Ө ө	ө	o	ô	ö	ö	ö
18	(П п)	пэ	(pʰ, pʰʲ)	p	p	p	p
19	Р р	эр	r, rʲ	r	r	r	r
20	С с	эс	s	s	s	s	s
21	Т т	тэ	tʰ, tʰʲ	t	t	t	t
22	У у	у	ʊ	u	u	u	u
23	Ү ү	ү	u	ù	ü	ü	ü
24	(Ф ф)	фэ, фа, эф	(f)	f	f	f	f
25	Х х	хэ, ха	x, xʲ	h	x	kh	kh
26	Ц ц	цэ	tsʰ	c	c	ts	ts
27	Ч ч	чэ	tʃʰ	č	č	ch	ch
28	Ш ш	ша, эш	ʃ	š	š	sh	sh
29	(Щ щ)	ща, эшчэ	(stʃ)	ŝ	šč	shch	shch
30	Ъ ъ	хатуугийн тэмдэг		ʺ	ı	ʺ	ı
31	Ы ы	эр үгийн ы	i	y	y	î	y
32	Ь ь	зөөлний тэмдэг	ʲ	ʹ	ʹ	ĭ	i
33	Ээ	э	e	è	e	e	ê
34	Ю ю	ю	jʊ, ju	û	yu, yü	yu, yü	iu
35	Я я	я	ja, j	â	ya	ya	ia