მეიდანი (შუშა)
მეიდანი (აზერ. Meydan) — ქალაქ შუშას მთავარი მოედანი. დივანხანას მოედნიდან დაწყებული შუშას ციხის განჯის კარიბჭის მახლობლად, რასტა ბაზრის ქუჩა, შუშას მთავარი კომერციული გზა, აკავშირებს მოედანს და დივანხანას.
| მეიდანი აზერ. Meydan | |
|---|---|
 მეიდანი. 1992 წელი. ზამთარი | |
| მდებარეობა |
შუშა,  აზერბაიჯანი |
| თარიღდება | XIX საუკუნე |
ისტორია
რედაქტირება
აზერბაიჯანელი მხატვარი ელთუნ ავალოვი აღნიშნავს, რომ მიმდებარე შენობების დანიშნულებაში მოედანი მნიშვნელოვან სოციალურ და კომერციულ როლს თამაშობდა შუშაში; აქ იმართებოდა დიდი რელიგიური ცერემონიები (აშურა). მოედნის ძირითადი არქიტექტურული ელემენტებია რელიგიური და კომერციული ნაგებობები, რაც დამახასიათებელია XVII-XVIII საუკუნეებში აზერბაიჯანის ქალაქებში აშენებული მოედნებისთვის.[1]
ქალაქ შუშას უცნობი გენერალური გეგმის მიხედვით, პირველი რელიგიური ნაგებობის ირგვლივ ჩამოყალიბდა ქალაქის მთავარი არქიტექტურული და კომერციული კომპლექსი მეიდანი. მოგვიანებით, მეჩეთების ირგვლივ აშენებული კომერციული და სხვა ნაგებობები მეჩეთების ვაკუფებს (რელიგიურ ფონდებს) ეკუთვნოდა; მეჩეთებისა და მედრესეების მოვლა-პატრონობის ხარჯები ამ შენობებით სარგებლობით მიღებული შემოსავლით იფარებოდა.[2]
მოედნის ფორმირებით შესაძლებელია შუშის სხვა შუა საუკუნეების მოედნების შექმნის გზის გაცნობა. რასტა ბაზარის ქუჩის აღმოსავლეთი მხარის სამხრეთი ბოლო სიღრმისეულად გაფართოვდა მიმდებარე ნაგებობების საშუალებით. სკვერის შექმნის მეთოდის დაცვა შესაძლებელია ქუჩის ნაწილის გაფართოებით შუშას ბაზრისა და მარდინლის უბნის მოედნების მაგალითზე. ეს მეთოდი, რომელიც ქმნის კონტრასტს ქუჩების გადაკვეთის შედეგად, ქმნის სივრცის ეფექტს მცირე ფართობზეც კი.[3]
მოედნის სამხრეთ ნაწილში მდებარე შენობები, რომლებიც გრძელდება მხოლოდ ქვედა ბაზრის ქუჩიდან ერთსართულიან სავაჭრო რიგებთან, გამოიყენებოდა კომერციული მიზნებისთვის. მეორე მხარეს მეჩეთისკენ მიმავალი ორსართულიანი შენობა და მასთან დაკავშირებული დანარჩენი ორსართულიანი შენობები ორივე მხრიდან მედრესეს ნაგებობაა.[4]
მახასიათებლები
რედაქტირებარასტას ბაზრის ქუჩის ღერძის გასწვრივ გადაჭიმული მოედანი მართკუთხა ფორმისაა. მოედანი კარგად არის მოწყობილი და აქვს მოწესრიგებული გარეგანი სახე.[5]
მოედანზე, რომელიც არა მხოლოდ სავაჭრო კომპლექსის, არამედ მთლიანად ქალაქის დაგეგმარების ბირთვია, იკვეთება ორი მთავარი კომერციული გზა - რასტას ბაზარი და მისი გაფართოება, შეითან ბაზარი და ქვედა ბაზრის ქუჩები. დივანხანას მოედნისაგან განსხვავებით, რომელსაც აქვს ბრტყელი ზედაპირი, მოედანი ოდნავ დახრილია სამხრეთ-აღმოსავლეთისკენ და ამ ნაწილიდან იხსნება ქვედა ბაზრის ქუჩა.[5]
მოედნის არქიტექტურული კომპლექსი მოიცავს დასავლეთიდან ქარვასლას, გრძელი მოცულობის, ერთსართულიან კომერციულ რიგებს, დიდი შესასვლელებით აღმოსავლეთიდან და სამხრეთიდან. სამხრეთის მხრიდან სავაჭრო რიგები უკავშირდება ქვედა ბაზრის ქუჩის სავაჭრო რიგებს. მოედნის მთელ ამ კომპოზიციას სამხრეთით ავსებს შუშას ჯუმას მეჩეთი ორი მინარეთით. მინარეთების ზუსტი ვერტიკალები ეფექტური კონტრასტია კვადრატის ჰორიზონტალურად დაყოფილ გვერდით ფრთებზე.[6]
შუა საუკუნეებში ევროპული ქალაქების ცენტრალურ მოედნებზე აშენებული მაღალკოშკიანი ტაძრები დომინირებდა დაბალ საცხოვრებელ შენობებში და ჩანდა ყველა მხრიდან, რაც მიუთითებდა ქალაქში მომავალი ხალხისთვის მთავარი სავაჭრო ქუჩებისა და მოედნების მდებარეობაზე.[7] აღმოსავლეთის ქვეყნების ქალაქებში, მათ შორის შუშაში, ამ როლს ასრულებდნენ მეჩეთები მაღალი მინარეთებით. აქედან გამომდინარე, ქალაქის არქიტექტურულ კომპოზიციაში დომინირებს საკმაოდ მაღალი ლილვის მინარეთები და იუხარი გოვჰარ აღას მეჩეთის ცენტრალური გუმბათი. იუხარი გოვჰარ აღას მეჩეთი მთავარ ადგილს იკავებს მოედნის არქიტექტურულ ანსამბლში და იმორჩილებს მიმდებარე შენობებს.[8] Yuxarı Gövhər ağa məscidi Meydanın memarlıq ansamblında əsas yeri tutmaqla, ətrafında yerləşən binaları özünə tabe edir.[7]
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Саламзаде, А. В. (1964). Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв.. Баку, გვ. 111.
- ↑ Саламзаде, А. В. (1964). Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв.. Баку, გვ. 97.
- ↑ Бунин, А. (1964). Особенности архитектурно-планировочного развития средневековых городов Центральной и Западной Европы. Москва, გვ. 136.
- ↑ Авалов 1977, p. 58
- ↑ 5.0 5.1 Авалов 1977, p. 52
- ↑ Фатуллаев, Ш. С. (1970). Памятники Шуши. Баку, გვ. 112.
- ↑ 7.0 7.1 Авалов 1977, p. 57
- ↑ Саламзаде, А. В. (1964). Архитектура Азербайджана XVI-XIX вв.. Баку, გვ. 201.