მამხეღი
მამხეღი ან მამჰეგი (ადიღეურად: Мамхыгъ ან Мамхэгъ; რუსულად: Мамхеги ) — ჩერქეზი ხალხის ადიღეური შტოს ხალხი, რომლებიც წარმოშობით ჩრდილოეთ კავკასიიდან არიან. ისინი ტრადიციულად ცხოვრობდნენ მდინარეების ბელაიასა და კურჯიფს შორის. (თანამედროვე მაიკოპისა და შემოგარენის ტერიტორია რუსეთის რესპუბლიკებში, ადიღეასა და კრასნოდარის მხარეში). კავკასიის ომის გამო, მამჰეგები იძულებულები გახდნენ თავიანთი ტერიტორიები დაეტოვებინათ ჩერქეზების განდევნის დროს და გადარჩენილთა უმეტესობა ოსმალეთის იმპერიაში გაემგზავრა. დანარჩენებმა რუსეთის მოქალაქეობა მიიღეს და დააარსეს სოფელი, სახელად მამქსეგი, რომელიც დღეს გადარჩა თანამედროვე ადიღეის შოვგენოვსკის რაიონში.
| მამხეღი | |
|---|---|
 კრასნოდარის მხარის რელიეფი | |
| საერთო მოსახლეობა | |
| 1 258 კაცი | |
| ენები | ჩერქეზული, ტერმიგოი, აბაძეხი |
ისტორია რედაქტირება
ლეგენდები ამბობენ, რომ ისინი გადავიდნენ შავი ზღვის სანაპიროდან მდინარე პშეხას ზედა ნაწილზე. ჯერ სამი დიდი ოჯახი იყო: შნა, მამი, ტლიჟო. როდესაც მოსახლეობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა (ბუნებრივი და ემიგრაცია აბაზთა მიწებიდან), ისინი გადავიდნენ მდინარეების ბელაიასა და ქურდიპსის (თანამედროვე მაიკოპისა და შემოგარენის ტერიტორია) შორის, სადაც ისინი 1862 წლამდე დარჩნენ და შექმნეს 16 სოფელი. ავტორების თანახმად, მე -19 საუკუნის შუა ხანებში მამხების რიცხვი დაახლოებით 3500 ადამიანს შეადგენდა. სხვა წყაროებიდან ირკვევა, რომ ისინი დაახლოებით 15000 ადამიანი იყვნენ.[1]
1667 წელს თურქი დაზვერვის ოფიცერი ევლია ელეები ეწვია მამჰეგებს, რომლმაც თავის მოხსენებაში ყველაზე დეტალურად აღწერა მამხეღების ყოფა- ცხოვრება.
ალექსანდრე დჟაჟკოვ-ტარასოვმა (А.Н. Дьячков-Тарасов) XIX საუკუნეში აღწერა მამხეღების შემდეგი სოფლები:
ტლევცეჟევი (Тлевцежевы) - მდინარე კუბიოკზე;
პატუკაი (Патукай) - მაიკოპიდან მდინარე კურომდე;
დუხხაბლ (Духхабль) - მდინარე ქურდჟიფზეს მიმდებარედ;
ჰაჟემი (Хачемзий) - ახლანდელი მდინარე ტულას ადგილას;
დაჩეჰაბლ (Дачехабль) - ქურთიპსა და მდინარეების ბელაჟას შორის;
კურალ(Кураль) - ცენტრალური სოფელი მამჰეგოვი, ბელაჯასა და ქურთიპს შორის მდებარე წყალგამყოფზე.
აღწერილი იყო სხვა სოფლებიც: ხორეტლი (Хоретли), ბარდჟუკაი (Барджукай), ბადჟენაი (Бадженай), უორდანე (Уордане), კუჟე (Куйже), ტაგანაი (Тагъанай) და ხაკუნაი (Хакунай).
ამასთან, 1823 წელს განხორციელებული ხოცვის შემდეგ, სოფლების რაოდენობა მკვეთრად შემცირდა, რადგან ბევრი მამხეღი თავს აფარებდა აბაძეხებს.[2]
კავკასიის ომის გამო, ჩერქეზების განდევნისას მამხეები იძულებულნი გახდნენ დაეტოვებინათ თავიანთი ტერიტორიები. გადარჩენილთა უმეტესობა ოსმალეთის იმპერიაში გაემგზავრა. დანარჩენებმა რუსეთის მოქალაქეობა მიიღეს და მდინარე ფარსის ქვედა ნაწილში (ყუბანის ოლქში) დააარსეს სოფელი სახელწოდებით მამხეგ. ასევე დარჩენილი ადამიანების დიდი ნაწილი დასახლდა ჩერქეზულ სოფლებში, რომლებიც იმ ტერიტორიასთან ახლოსაა, სადაც ისტორიულად ცხოვრობდნენ. 1884 წელს რუსეთში დარჩენილი ყუმბანის რეგიონში მამხღების საერთო რაოდენობამ შეადგინა 1 258 ადამიანი, აქედან 715 სოფელი მამხეგში ცხოვრობდა.
კულტურა რედაქტირება
მამხეღები ლაპარაკობდნენ ადიღეური ენის სპეციალურ დიალექტზე, რომელიც ყველაზე ახლოს იყო თემირგოისთან, მაგრამ მათი ტრადიციებით და ცხოვრების წესით ყველაზე ახლოსაა აბაძეხელები. მამხეღებს ჰყავდათ დიდებულთა, თავისუფალთა, მოსამსახურეთა და აშკარად მონების კლასები. ამასთან, მათ არ ჰყავდათ მთავრების უმაღლესი კლასი, რომლებიც ჩვეულებრივ აკონტროლებდნენ სოფლებს, ისევე როგორც უმეტეს ჩერქეზულ ტომებში. სოფლის ადმინისტრაცია არჩეული უხუცესების ხელში იყო თავისუფლების კლასიდან.