ილიას ბორაგანსკი
ილიას მურზა ბორაგანსკი ( ბარაგანსკი 1852 წლის 22 აპრილი, ბახჩისარაი, ტაურიდას პროვინცია — 1942, უფა ან სტერლიტამაკი, ბაშკირეთის ასსრ) ) — ყირიმელი თათარი კალიგრაფი, გამომცემელი, განმანათლებელი, თურქოლოგი, 50 წლის განმავლობაში დაკავებული იყო საგამომცემლო საქმიანობით.[2]
| ილიას ბორაგანსკი | |
|---|---|
_%E2%80%94_%D0%BA%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B8%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C,_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C,_%D1%82%D1%8E%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3.jpg) | |
| დაბ. თარიღი | 22 აპრილი, 1852 |
| დაბ. ადგილი | ბახჩისარაი |
| გარდ. თარიღი | 1942[1] |
| გარდ. ადგილი | უფა ან სტერლიტამაკი |
| მოქალაქეობა |
რუსეთის იმპერია.svg){kind=small} სსრკ |
| საქმიანობა | კალიგრაფი, მწერალი და უნივერსიტეტის პროფესორი |
| მუშაობის ადგილი | სანქტ-პეტერბურგის სახელმწიფო უნივერსიტეტი და Ministry of Foreign Affairs (Russian Empire) |
| ალმა-მატერი | სტამბოლის უნივერსიტეტი |
ბიოგრაფია
რედაქტირებადაიბადა 1852 წელს ბახჩისარაიში ყირიმელი თათრების დიდგვაროვან ოჯახში. [3] დადიოდა ადგილობრივ სამრევლო მექთებში და მედრესეში, სწავლობდა კალიგრაფიის ხელოვნებას. თხუთმეტი წლის ასაკში წავიდა თურქეთში, სტამბოლში 7 წელი სტამბოლში სწავლობდა საგამომცემლო საქმეს. 1874 წელს დაამთავრა სტამბოლის უნივერსიტეტი. [4]
ბახჩისარაიში დაბრუნებისას მუშაობდა შეკვეთებზე, რომლებიც დაკავშირებული იყო აღმოსავლური ტექსტების თარგმნასთან, ასრულებდა გრავიურებს მინასა და ლითონზე.
1882 წლიდან ცხოვრობდა პეტერბურგში. 1893 წელს მან გახსნა პირველი მუსლიმური სტამბა „Eastern Electro-Printing“ არაბული შრიფტით და გამომცემლობით არაბულ, რუსულ, თურქულ და სპარსულ ენებზე. 1880-იანი წლების ბოლოს ეკავა კალიგრაფის თანამდებობა რუსეთის იმპერიის საგარეო საქმეთა სამინისტროში. 1898-1908 წლებში იყო სანქტ-პეტერბურგის უნივერსიტეტის აღმოსავლური ენების ფაკულტეტის თურქული და თათრული ლიტერატურის კათედრაზე თურქული ენის ლექტორი. [4] ეწეოდა პედაგოგიურ და საქველმოქმედო საქმიანობას, ასაქმებდა ყირიმიდან და რუსეთის სხვა თურქულ-მაჰმადიანური რეგიონებიდან ნიჭიერ ახალგაზრდებს . მასთან გარკვეული პერიოდის განმავლობაში მუშაობდნენ ცნობილი ყირიმელი თათარი ინტელექტუალები ო. აჩოკრაკლი და მე. ლემანოვი.
1911 წელს მთავრობამ აკრძალა მუსლიმური ნაწარმოებების გამოქვეყნება, სტამბა ბეჭდავდა წიგნებს ყირიმის ისტორიასა და კულტურაზე, სამეცნიერო, რელიგიურ, საგანმანათლებლო, მხატვრულ ლიტერატურაზე. ყირიმულ თათრულ ენაზე გამოიცა თარგმანები ნ გოგოლის „ ქორწინება “და ა. კრილოვის იგავ-არაკები (მთარგმნელი ო. აჩოკრაკლი), დ. მამინ-სიბირიაკის "ნაცრისფერი კისერი" (მთარგმნ. ჯ. მეინოვი ), ასევე გამოსცა აბაი კუნანბაევის "რჩეული ნაწარმოებები", რომელიც ცნობილი ყაზახი პოეტისა და განმანათლებლის ლექსებისა და სიმღერების პირველი წიგნი იყო.[5]
მის სტამბაში პეტერბურგელი მეცნიერები ბეჭდავდნენ აღმოსავლურ ნაშრომებს ( ვ. დ. სმირნოვი , ა. ნ. სამოილოვიჩი და ა.შ. ).
მაღალი ხარისხის წიგნების ბეჭდვისთვის, მხატვრული დიზაინისთვის, მეფის მთავრობამ გამომცემლობა და საწარმო დააჯილდოვა ნიშნით "შრომისმოყვარეობისთვის ხელოვნებაში“ [4]
1919 წელს მან მიიღო შეკვეთა თათრულ ენაზე გამოეცა გაზეთი Salavat ბაშკირეთის საცხენოსნო დივიზიისთვის მისი პეტროგრადში შეყვანასთან დაკავშირებით იუდენიჩის ძალებისგან დასაცავად.[6]
1920 წელს იგი იძულებული გახდა პეტროგრადიდან გადასულიყო ბაშკირეთში — სტერლიტამაკში, სადაც დაქორწინდა და განაგრძო წიგნების გამოცემა.
1922 წელს საბჭოთა ბაშკირეთის მთავრობამ მას ოფიციალურად მიულოცა 70 წლის იუბილე.
გარდაცვალების ზუსტი თარიღი უცნობია — სხვადასხვა წყაროებში მითითებულია 1924, 1934 და 1942 წლები. ი.ზაატოვის ცნობით, ბორაგანსკი გარდაიცვალა 1924 წელს სტერლიტამაკში.[7]
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Kırımlı H. https://books.google.de/books?id=vqF1SIy9D3gC&pg=PA54&lpg=PA54&dq=%C4%B0lyas+Boraganskiy+calligrapher&source=bl&ots=Y38moIZWGb&sig=ACfU3U3iR8aEVENc59tj9ui3gwHlRzl25A&hl=de&sa=X&ved=2ahUKEwi8wbDCtZXkAhWSDuwKHTNMD2cQ6AEwCnoECAMQAQ#v=onepage&q=%C4%B0lyas%20Boraganskiy%20calligrapher&f=false — გვ. 54. — ISBN 978-90-04-10509-6
- ↑ Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0
- ↑ Бекирова Г.. (2016-04-21) Издатель Ильяс Бораганский. Крым.Реалии. ციტირების თარიღი: 2020-12-31.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 Сидорчук И. В., Ростовцев Е. А.. Бораганский Ильяс. Санкт-Петербургский государственный университет. ციტირების თარიღი: 2020-12-31.
- ↑ Фатих Карими. Институт Татарской энциклопедии и регионоведения АН РТ
- ↑ Дулина Н. А. Бараганский (Бораганский), Ильяс Мурза // Биобиблиографический словарь отечественных тюркологов. Дооктябрьский период / ред. А. Н. Кононов. — М.: Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1974. — С. 117.
- ↑ Гөлнара Бекирова. Издатель Ильяс Бораганский. Радио Свобода, 21.04.2016.