არმენ ჯიგარხანიანი

არმენ ჯიგარხანიანი (სომხ. Արմեն Բորիսի Ջիգարխանյան; რუს. Арме́н Бори́сович Джигарханя́н; დ. 3 ოქტომბერი, 1935 — გ. 14 ნოემბერი, 2020) — თეატრისა და კინოს საბჭოთა, სომეხი და რუსი მსახიობი. თეატრალური რეჟისორი და თეატრალური პედაგოგი, სსრკ-ის სახალხო არტისტი (1985). 1996 წლიდან არმენ ჯიგარხანიანის მოსკოვის დრამატული თეატრის ერთ-ერთი დამაარსებელი, პრეზიდენტი და სამხატვრო ხელმძღვანელი.

არმენ ჯიგარხანიანი
მშობლიური სახელი	Արմեն Բորիսի Ջիգարխանյան
დაბადების სახელი	არმენ ჯიგარხანიანი
დაბადების თარიღი	3 ოქტომბერი, 1935 ერევანი, სომხეთის სსრ, სსრკ
გაუჩინარდა	მოსკოვი, რუსეთი
გარდაცვალების თარიღი	14 ნოემბერი, 2020 (85 წლის)
მოქალაქეობა	სსრკ →  რუსეთი
საქმიანობა	მსახიობი, რეჟისორი
აქტიური	1955–2020
საიტი	dzigartheater.ru
ხელმოწერა

ბიოგრაფია

არმენ ჯიგარხანიანი 1935 წლის 3 ოქტომბერს ერევანში დაიბადა. იყო თბილისელი სომხების ერთ-ერთი ძველი გვარის წარმომადგენელი.

როიდესაც არმენი სულ რამდენიმე თვის იყო მამამისი ოჯახიდან წავიდა. ხელმეორედ ისინი მხოლოდ ზრდასრულობის ასაკში შეხვდნენ ერთმანეთს. მას მამინაცვალი ზრდიდა, რომელთანაც არმენს თბილი დამოკიდებულება ჩამოუყალიბდა. იზრდებოდა რუსულენოვან გარემოში, სწავლობდა რუსულ სკოლაში და ერთნაირი შემართებით ეცნობოდა სომხურ და რუსულ კულტურას. დედა ელენა ვასილევნა თეატრის დიდი მოყვარული იყო და არცერთ დრამატულ და საოპერო წარმოდგენას არ ტოვებდა.

სკოლის პერიოდში გატაცებული იყო თეატრითა და კინოთი. სკოლის დამთავრების შემდეგ (1952) მოსკოვში გაემგზავრა და თეატრალური ხელოვნების რუსულ ინსტიტუტში სცადა ჩაბარება, თუმცა უშედეგოდ. ერევანში დაბრუნების შემდეგ კინოსტუდია „არმენფილმში“ დაიწყო მუშაობა ოპერატორის თანაშემწედ.

1954 წელს ჩააბარა ერევნის სახელმწიფო თეატრისა და კინოს ინსტიტუტში გ. სუნდუკიანის სახელობის ეროვნულ სახელმწიფო აკადემიურ თეატრში რეჟისორ ვართან აჯემიანის კურსზე. თუმცა დიდი კონკურსის გამო არმენი არმენ გულაკიანის კურსზე გადავიდა (დაამთავრა 1958 წელს).

მსახიობის სასცენო დებიუტი 1955 წლის იანვარში ერევნის კონსტანტინე სტანისლავსკის სახელობის რუსულ დრამატულ თეატრში ვიქტორ გუსევის პიესის „ივან რიბაკოვის“ მიხედვით დადგმულ სპექტაკლში შედგა. თეატრის დასში მსახიობი მეორე კურსიდან მიიწვიეს და იქ მან ათ წელზე მეტი იმუშავა.

1967 წელს ანატოლი ეფროსმა მსახიობი ლენკომში მიიწვია.

1969 წელს ჯიგახანიანმა ანდრეი გონჩაროვთან მოსკოვის ვლადიმერ მაიაკოვსკის სახელობის აკადემიური თეატრის სცენაზე დაიწყო მოღვაწეობა. შეასრულა სტენლი კოვალსკის როლი სპექტაკლში „ტრამვაი „სურვილი“ და დიდი პა-ს როლი სპექტაკლში „კატა გახურებულ სახურავზე“.

1996 წლის სექტემბერში ის თეატრიდან წავიდა, თუმცა კვლავ აგრძელებდა მოღვაწეობას სხვა თეატრების სპექტაკლებში.

მსახიობის კინოდებიუტი 1960 წელს შედგა, როდესაც მან აკოფის როლი შეასრულა ფილმში „ჩამოქცევა“. არმენ ჯიგარხანიანს საყოველთაო აღიარება ფილმში „გამარჯობა, ეს მე ვარ! განსახიერებულმა ახალგაზრდა მეცნიერ-ფიზიკოსის არტემ მანველიანის როლმა მოუტანა. ამ ფილმის გამოსვლისთანავე მას ახალი ნამუშევრები მოჰყვა, რომლებიც კარგად წარმოაჩენდნენ მსახიობის ფართო სამსახიობო დიაპაზონს, ფსიქოლოგიურ უტყუარობასა და გარდასახვის ხელოვნებას – მჭედელი უსტა მუკუჩი „სამკუთხედში“, ლევონ პოღოსიანი დრამაში როცა სექტემბერი დგება, შტაბს-კაპიტანი ოვეჩკინი უპოპულარულეს „მოუხელთებლების ახალ თავგადასავლებში“, ჩეკისტი არტუზოვი სატელევიზიო ფილმში „ოპერაცია „ტრესტი““, მემარცხენე სოციალისტ-რევოლუციონერი პროშიანი ისტორიულ სურათში ექვსი ივლისი, მიხეილ სტიშნოი ჟურავუშკაში. უარყოფითი გმირებისგან ყველაზე დასამახსოვრებელი იყო ბანდის „შავი კატა“ კუზიანი მეთაური კარპი ფილმიდან „შეხვედრის ადგილის შეცვლა შეუძლებელია“.

1978 წელს შეასრულა სომხეთის ეროვნული გმირის, XVIII საუკუნის მხედართმთავარ მხითარ სპარაპეტის როლი სერო ხანზადიანის ისტორიულ დრამაში „იმედის ვარსკვლავი“.

1989-დან 1997 წლამდე სამსახიობო ხელოვნებას ასწავლიდა რუსეთის სერგეი გერასიმოვის სახელობის კინემატოგრაფიის სახელმწიფო ინსტიტუტში.

გარდაიცვალა 2020 წლის 14 ნოემბერს, 85 წლის ასაკში. დაკრძალულია მოსკოვში, ვაგანკოვოს სასაფლაოზე.

ჯილდოები და წოდებები

• სომხეთის სსრ-ის დამსახურებული არტისტი (1966)
• რსფსრ-ის სახალხო არტისტი (1973)
• სომხეთის სსრ-ის სახალხო არტისტი (1977)
• სსრკ-ის სახალხო არტისტი (1985)
• სომხეთის სსრ-ის სახელმწიფო პრემია (1975) — ფილმში „სამკუთხედი“ მონაწილეობისათვის
• სომხეთის სსრ-ის სახელმწიფო პრემია (1979) — ფილმში „თოვლი გლოვაში“
• ორდენი „მამულის წინაშე დამსახურებისთვის“ II ხარისხი (2010) — თეატრალური ხელოვნების განვითარებაში შეტანილი უდიდესი წვლილისათვის და მრავალწლიანი ნაყოფიერი შემოქმედებითი საქმიანობისთვის
• ორდენი „მამულის წინაშე დამსახურებისთვის“ III ხარისხი (1995) — თეატრალური ხელოვნების განვითარებაში შეტანილი დიდი პირადი წვლილისათვის და მრავალწლიანი ნაყოფიერი შემოქმედებითი საქმიანობისთვის
• ორდენი „მამულის წინაშე დამსახურებისთვის“ IV ხარისხი (2005) — თეატრალური ხელოვნების განვითარებაში შეტანილი დიდი წვლილისათვის და მრავალწლიანი ნაყოფიერი შემოქმედებითი საქმიანობისთვის
• რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტის მადლობა (2002) — თეატრალური ხელოვნების განვითარებაში შეტანილი დიდი წვლილისათვის
• ღირსების ორდენი (სომხეთი, 2010)
• საიუბილეო მედალი „ასტანა 10 წლისაა“ (ყაზახეთი, 2008)
• წარჩინების ნიშანი „ქალაქ მოსკოვის უმწიკვლო სამსახურისთვის“ XXX წელი (2005) — ქალაქ მოსკოვისა და მისი მაცხოვრებელების სასიკეთოდ მრავალწლიანი ნაყოფიერი მოღვაწეობისათვის
• საავტორო კინოს საერთაშორისო კინოფესტივალი ბელგრადში (1977, მაყურებლის სიმპატიის პრიზი, ფილმი „როცა სექტემბერი დგება“)
• საკავშირო კინოფესტივალი (1987, ჟიურის სპეციალური პრიზი, ფილმი „მარტოსული თხილის ბუჩქი“)
• მოსკოვის მერიის პრემია ლიტერატურისა და ხელოვნების დარგში (1994, სპექტაკლში „საუკუნის მსხვერპლი“ მონაწილეობისათვის)
• პრემია „ოქროს ვერძი“ (1995) — „სიცოცხლის სიყვარულისა და სიბრძნის შემოქმედებითი შენადნობისათვის“
• სტანისლავსკის საერთაშორისო პრემია (კ. სტანისლავსკის საერთაშორისო ფონდი, 2000, დომენიკოს როლი სპექტაკლში „მილიონერთა ქალაქი“ ნომინაციაში „მამაკაცის საუკეთესო როლი“
• თეატრალური პრემია „ოქროს ნიღაბი“ (2001, დრამატული თეატრისა და თოჯინების თეატრის ჟიურის სპეციალური პრიზი — ინა ჩურიკოვასთან ერთად სპექტაკლში „მილიონერთა ქალაქი“ ე. დე ფილიპო, „ლენკომი“, მოსკოვი)
• პრემია „ოქროს არწივი“ (2008, ნომინაციაში „მამაკაცის საუკეთესო მეორეხარისხოვანი როლი“, ფილმი „გამქრალი იმპერია“)
• რუსეთის ებრაული სათვისტომოების ფედერაციის პრემია „წლის ადამიანი“ (2008)
• კინოფესტივალი „დიდება რუსეთის კინოს!“ სანქტ-პეტერბურგში (2008, პრიზი „რუსეთის კინოს ცოცხალი ლეგენდა“)
• პრემია „კუმირის“ ნომინანტი 2009 წელს — საორგანიზაციო კომიტეტის სპეციალური პრიზი
• თეატრალური პრემია „ბროლის ტურანდოტი“ (2010, ნომინაციაში „თეატრში მრავალწლიანი და მამაცური სამსახურისთვის“)
• ცარსკოე-სელოს სამხატვრო პრემია (2011) — „თვითმყოფადი სამსახიობო ხელწერისათვის და თეატრსა და კინოში უნიკალური გზისათვის“
• თეატრალური პრემია „ოქროს ნიღაბი“ (2015, ნომინაციაში „თეატრალური ხელოვნების განვითარებაში შეტანილი გამორჩეული წვლილისათვის“)
• ი. სმოკტუნოვსკის თეატრალური პრემია (მაქსის როლისათვის სპექტაკლში „სახლში დაბრუნება“)
• ორდენის ნიშანი „ლალის დიდების ჯვარი“ (2008, არაკომეციული ფონდი „მამულის დიდება“)
• ორდენი „MECENAT“ (საერთაშორისო საქველმოქმედო ფონდი „მამულის მეცენატები“)
• რუსეთის უმაღლესი საზოგადოებრივი ჯილდო — წმინდა ალექსანდრე ნეველის ორდენის ნიშანი
• სამახსოვრო ნიშანი „სამარის ჯვარი“ (2013, ბულგარეთის საზოგადოებრივი საბჭო)
• ხალხთა მეგობრობის პრემიის „რუსეთის თეთრი წეროები“ ლაურეატი (2015)
• ერევნის საპატიო მოქალაქე (2001)

ლიტერატურა

• Джигарханян А. Б., Дубровский В. Я. Армен Джигарханян: Я одинокий клоун : Диалоги, монологи, реплики. — М.: АСТ-Пресс, 2002. — 336 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-7805-0949-2. — Рецензия
• Джигарханян А. В искусстве важно — кто! // Неистовый Андрей Гончаров [: Антология]. М.: АСТ-Пресс, 2003. С.135—140. — ISBN 5-462-00062-6
• Григорян Л. Р. Армен Джигарханян. — М.: Искусство, 1983. — 160, [32] с. — (Мастера советского театра и кино). — 25 000 экз.
• Вартанов А. С. Армен Джигарханян. — М.: Киноцентр, 1987. — 100 с. — 100 000 экз.
• Колосов С. Азарт: Армен Джигарханян // Мой любимый актёр: Писатели, режиссёры, публицисты об актёрах кино: сб. / Сост. Л. И. Касьянова. М.: Искусство, 1988. С.353—370.
• Дубровский В. Я. Армен Джигарханян // Ленком: сб. / Сост. Б.Поюровский. М.: Центрполиграф, 2000. С. 203—233. — ISBN 5-227-00880-9 («Звёзды московской сцены»)
• Цыркун Н. А. Армен Джигарханян: Очерк жизни и творчества. — М.: ЭКСМО-Пресс, 2002. — 384 с. — 4 100 экз. — ISBN 5-04-009428-0.
• Цыркун Н. А. Армен Джигарханян. — М.: Панорама, 2000. — 176 с. — («Мир кино»). — 5 000 экз. — ISBN 5-85220-218-5.

ინტერნეტ-რესურსები

• Армен Джигарханян в проекте «Люди» (peoples.ru)
• Армен Джигарханян на сайте «Актеры советского и российского кино»
• Московский драматический театр под руководством Армена Джигарханяна დაარქივებული 2015-03-14 საიტზე Wayback Machine.
• Армен Джигарханян — Արմեն Ջիգարխանյան დაარქივებული 2022-08-15 საიტზე Wayback Machine. «AV Production»
• Армен Джигарханян в программе «Без антракта» (2001) YouTube-ზე
• «Люблю одиночество и тишину» (интервью каналу «Звезда», май 2002)
• Армен Джигарханян в программе «Встречи на Моховой», эфир от 5 сентября 2010 (видео)
• Илья Вартанов «Тихий американец Джигарханян» დაარქივებული 2008-03-07 საიტზე Wayback Machine. // Огонёк
• «Я не могу себе представить армянина, который бы не включил в своей машине азербайджанский мугам!» — интервью для day.az, октябрь 2008
• Армен Джигарханян в программе «Без дураков» на радио «Эхо Москвы», май 2008
• «Что значит быть клоуном» — интервью в КП, май 2008
• Предъюбилейное интервью დაარქივებული 2010-11-13 საიტზე Wayback Machine. «Новой газете», 2010
• А.Джигарханян: «Самое страшное то, что мы не знаем, чего хотим» დაარქივებული 2011-02-19 საიტზე Wayback Machine. // «Московский Комсомолец», 2011
• АРМЕН ДЖИГАРХАНЯН. «Я слишком многого не знаю» დაარქივებული 2013-04-17 საიტზე Archive.isCategory:Webarchive template archiveis links // журнал «Отдохни!» — ИМЕНА, апрель 2011
• А.Джигарханян: «Поблагодарите своих родителей, они Вам прислали хорошие гены» დაარქივებული 2012-11-20 საიტზე Wayback Machine. в журнале «60-е!», 2012
• Фото: Клод Жад (Франсуаз) и Армен Джигарханян (Макс) в фильме Тегеран-43 (1980)
• Армен Джигарханян и авангардный драматург Михаил Волохов დაარქივებული 2012-03-19 საიტზე Wayback Machine. // Mikhail Volokhov
• д/ф «Армен Джигарханян. Там где мне хорошо» (Первый канал, 7 октября 2015)