ჰალო

ჰალო (ძვ. ბერძნ. ἅλως — „წრე“, „დისკო“) — ატმოსფეროს ოპტიკური მოვლენათა ჯგუფი, რომელიც ხასიათდება სინათლის წყაროს ირგვლივ მეორადი ბზინვარების გამოჩენით, ჩვეულებრივ წრის, რგოლის, რკალის, მსუბუქი სვეტის ან „ალმასის მტვრის“ სახით.

კლასიკური 22-გრადუსიანი ჰალო მზის გარშემო. ჰიმალაი, ნეპალი

მთვარის ჰალო

მოვლენის ფიზიკა

ჰალო ჩვეულებრივ ჩნდება მზის ან მთვარის გარშემო, ზოგჯერ სხვა ძლიერი სინათლის წყაროების გარშემო, როგორიცაა ქუჩის განათება. ჰალოების მრავალი სახეობა არსებობს, მაგრამ ყველა მათგანი ძირითადად გამოწვეულია, ზედა ტროპოსფეროში 5-10 კმ სიმაღლეზე სირუსის ღრუბლების ყინულის კრისტალებში სინათლის სხივის გარდატეხით.

ჰალოს ტიპი დამოკიდებულია კრისტალების ფორმასა და განლაგებაზე. ყინულის კრისტალების მიერ არეკლილი და გარდატეხილი სინათლე ხშირად იშლება სპექტრად, რაც ჰალოს ცისარტყელას ჰგავს. ყველაზე ნათელი და ფერადია პარჰელია და ზენიტის რკალი, ნაკლებად კაშკაშაა — პატარა და დიდი ჰალოს მხებები.

ბუნდოვან მთვარის ჰალოში თვალი არ განასხვავებს ფერებს, რაც განპირობებულია ბინდის ხედვის თავისებურებებით.

ზოგჯერ ყინვაგამძლე ამინდში შეიძლება გამოჩნდეს ჰალო, რომელიც წარმოიქმნება ყინულის კრისტალებით, რომლებიც შეჩერებულია ატმოსფეროში დედამიწის ზედაპირთან ახლოს. ამ შემთხვევაში, ჰალოები ჰგავს მბზინავ ძვირფას ქვებს (ე.წ. „ბრილიანტის მტვერი“), ხოლო ჰალოს ქვედა ნაწილი შეიძლება ხილული იყოს მიმდებარე ლანდშაფტის წინააღმდეგ, თუ მზე საკმაოდ დაბალია ჰორიზონტზე.

22-გრადუსიანი წრე

ყველაზე ხშირად ხილული ჰალო. პატარა 22-გრადუსიან ჰალოში ჩანს სპექტრის ფერების მხოლოდ ნაწილი (წითელიდან ყვითელამდე) დანარჩენი თეთრი ჩანს გარდატეხილი სხივების განმეორებით შერევის გამო. პარჰელიური წრე და მრავალი სხვა ჰალო რკალი თითქმის ყოველთვის თეთრია. ჰალოები უნდა გამოირჩეოდეს გვირგვინებისგან. ამ უკანასკნელებს აქვთ უფრო მცირე კუთხოვანი ზომა (5°-მდე) და აიხსნება სინათლის წყაროს სხივების დიფრაქციული გაფანტვით წყლის წვეთებზე, რომლებიც ქმნიან ღრუბელს ან ნისლს.

22-გრადუსიანი წრის მხები რკალები

ცისარტყელას ფერის რკალი ჩნდება მნათობის ზემოთ ან ქვემოთ, რომლებიც ეხება 22-გრადუსიან წრეს. დაბლა განლაგებისას, სანათები აგრძელებენ ბოლოებს ზემოთ. სიმაღლის მატებასთან ერთად ისინი წრეს უახლოვდებიან. 45 გრადუს სიმაღლეზე რკალების ბოლოები იხურება და ოვალურს ქმნის.

46-გრადუსიანი წრე

დიდი 46-გრადუსიანი ჰალოს საინტერესო თვისებაა ის, რომ იგი ბუნდოვანია და მცირე ფერისაა, ხოლო ზედა რკალი, რომელიც თითქმის ემთხვევა მას ჰორიზონტის ზემოთ მზის დაბალ სიმაღლეზე, აქვს გამოხატული ცისარტყელას ფერები. განსაკუთრებით კაშკაშა მწვანეთი. ამ წრის გამოჩენა ჩვეულებრივ ხდება ღრუბლების ძალიან თხელ და ერთგვაროვან ფენაში.

ზენიტისახლო რკალი

იგი თითქმის ყოველთვის ჩნდება 46-გრადუსიან წრესთან ერთად, რომელიც ეხება მის ზედა ნაწილს ამოზნექილ მხარეს. ფერები ნათელია, ცისარტყელას მოგაგონებთ. იშვიათადაა 46-გრადუსიანი წრის ქვედა ნაწილზე, რომლებიც განლაგებულია სანათურის ორივე მხარეს.

ზენიტის რკალი

ზენიტის რკალი ფიუსენში

ჰალოების ერთი სახეობა, რომელსაც ხშირად ინვერსიულ ცისარტყელას უწოდებენ. ჩვეულებრივ შეინიშნება ცაში ცირუსის ღრუბლების დროს.

პარჰელიის წრე

იგი სრულიად მოკლებულია მოლურჯო შეღებვას, მას აქვს სუფთა თეთრი ფერი. ის ჰორიზონტის პარალელურად მდებარეობს და ვარსკვლავზე გადის. ზოგჯერ მასთან ერთად საყრდენებიც შეინიშნება. ასეთ შემთხვევებში მნათობთან ჯვარი ყალიბდება, რაც ხშირად წარმოშობს ცრუმორწმუნე იდეებს „ჯვრის ნიშნების“ შესახებ.

ჰალოს იშვიათი ფორმები

• ანთელიუმი — მსუბუქი, საკმაოდ ბუნდოვანი თეთრი ლაქა, რომელიც მდებარეობს პარჰელიური წრის ადგილზე, მნათობის მოპირდაპირე მხარეს.
• პარანთელია — ანთელიის მსგავსი ლაქები, რომლებიც ჩნდება პარელურ წრეში მნათობისაგან 120 გრადუსით დაშორებით მის ორივე მხარეს.
• ანთელური რკალი — რკალები, ჩვეულებრივ თეთრი, ცისკენ მიმავალი ანტილიუმიდან მნათობამდე, ზენიტის ორივე მხარეს, მისგან გარკვეულ მანძილზე.
• პარის რკალი — მდებარეობს 22 გრადუსიანი წრის ტანგენტის ზედა ბოლოებს შორის და აქვს ცისარტყელას ფერი.

გალერეა

• 
  ჰალოს ფოტოგადაღებისას მიზანშეწონილია მზის დაფარვა რაიმე საგნით
• 
  მზის ჰალო იასნაია პოლიანაზე (რუსეთი)
• 
  მზის ჰალო ბრიანსკში (რუსეთი)
• 
  მზის ჰალო ფალიოპინგში (შვეცია)
• 
  მზის სვეტი დასავლეთ ვირჯინიაში
• 
  მზის ჰალო საკტ-პეტერბურგში (რუსეთი)

ლიტერატურა

• უნივერსალური ენციკლოპედიური ლექსიკონი, 3 ტომად, თბ., 2006
• Зверева С. В. В мире солнечного света. — Л.: Гидрометеоиздат, 1988. — 160 с.
• Миннарт М. Свет и цвет в природе. — Физматлит, 1959. — 440 с.
• Frederick K. Lutgens, Edward J. Tarbuck, Dennis Tasa. The Atmosphere: An Introduction to Meteorology. — 11. — Prentice Hall, 2009. — 508 p. — ISBN 0321587332.
• Alf Nyberg. Himlasken och andra ljusfenomen. — Ingenjörsförlaget, 1985. — 133 p. — ISBN 9172841923.

რესურსები ინტერნეტში

• Блог наблюдений гало со всего мира დაარქივებული თებერვალი 13, 2009 საიტზე Wayback Machine