ქურთულ-თურქული კონფლიქტი (1978–დღემდე)
ქურთულ-თურქული კონფლიქტი — ეს არის შეიარაღებული კონფლიქტი თურქეთის რესპუბლიკასა და ქურთულ სხვადასხვა ამბოხებულ ჯგუფებს შორის, დაჯგუფებები, რომლებიც მოითხოვდნენ თურქეთისგან განცალკევებას დამოუკიდებელი ქურთისტანის შესაქმნელად ან მსგავსი ავტონომიის არსებობას. უფრო მეტიც, მათ სურდათ მიენიჭებინათ პოლიტიკური და კულტურული უფლებები, მმართველებს თურქეთის რესპუბლიკაში ქურთებისთვის.
აღნიშნულ კონფლიქტში, მთავარი აჯანყებული ჯგუფი არის ქურთისტანის მშრომელთა პარტია: ქარქერის ქურთისტანის პარტია. მიუხედავად იმისა, რომ ამბოხებულებმა განახორციელეს თავდასხმები თურქეთის ბევრ რეგიონში, ამბოხებები ძირითადად სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთში ხდება. კონფლიქტმა თურქეთის ეკონომიკა დააზარალა 300–დან 450 მილიარდ აშშ დოლარამდე, ძირითადად სამხედრო ხარჯები. მან ასევე იმოქმედა თურქეთში ტურიზმის სფეროზე.
ქურთული დაჯგუფება დაარსდა 1978 წელს სოფელ ფისში (ლაზების მახლობლად), ქურთი სტუდენტების ჯგუფის მიერ, რომელსაც ხელმძღვანელობდა აბდულა ოჯალანი. პირველი მიზეზი, რატომაც აღნიშნული დაჯგუფება შეიქმნა, იყო ქურთების ჩაგვრა თურქეთში. ამ დროისთვის ქურთულ დასახლებული ტერიტორიებზე ქურთული ენის, ჩაცმულობის, ფოლკლორის და სახელების გამოყენება აკრძალული იყო. მათი არსებობის უარყოფის მცდელობისას, თურქეთის მთავრობამ ქურთები კატეგორიებად დაასახელა 1991 წლამდე "მთის თურქები". სიტყვები "ქურთები", "ქურთისტანი" ან "ქურთი" ოფიციალურად აკრძალეს თურქეთის მთავრობამ.
1980 წლის სამხედრო გადატრიალების შემდეგ, ქურთული ენა ოფიციალურად აიკრძალა საზოგადოებრივ და პირად ცხოვრებაში. ბევრი, ვინც ლაპარაკობდა, აქვეყნებდა, ან მღეროდა ქურთულად, დააპატიმრეს.
ამასთან, სრულმასშტაბიანი აჯანყება არ დაწყებულა 1984 წლის 15 აგვისტომდე, სანამ პარტიამ არ გამოაცხადა ქურთული აჯანყება. კონფლიქტის დაწყების შემდეგ დაიღუპა 40000-ზე მეტი, რომელთა უმეტესი ნაწილი იყო ქურთი მშვიდობიანი მოქალაქეები. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაგმო თურქეთის მთავრობა ადამიანის უფლებების დარღვევისთვის. მრავალი განაჩენი უკავშირდება ქურთი მშვიდობიანი მოქალაქეების სისტემურ სიკვდილს, წამებას, იძულებით გადაადგილებას, მათი სოფლების და დასახლებების გაანადგურებას, თვითნებურ დაპატიმრებებს, ქურთი ჟურნალისტების, აქტივისტებისა და პოლიტიკოსების უგზოუკლოდ გაქრობასა და სიკვდილს.
თურქეთის მთავრობას პასუხისმგებლობა ეკისრება თურქეთის უფლებადამცველ ორგანიზაციებს მინიმუმ 3,438 მშვიდობიანი მოქალაქის დაღუპვის გამო 1987 და 2000 წლებში კონფლიქტში.
პირველი აჯანყება გაგრძელდა 1999 წლის 1 სექტემბრამდე, როდესაც გამოცხადდა ცალმხრივი ცეცხლი. შეიარაღებული კონფლიქტი მოგვიანებით განახლდა 2004 წლის 1 ივნისს, განაცხადა ქარქერის ქურთისტანის პარტიამ ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ. 2011 წლის ზაფხულიდან, კონფლიქტი უფრო ძალადობრივი გახდა ფართომასშტაბიანი საომარი მოქმედებების განახლებით. 2013 წელს თურქეთის მთავრობამ და ციხეში მყოფი პატიმრის ლიდერმა აბდულა ოჯულანმა მოლაპარაკებები დაიწყეს. 2013 წლის 21 მარტს, ოჯალანმა გამოაცხადა "შეიარაღებული ბრძოლის დასრულება" და მშვიდობიან მოლაპარაკებებთან ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ.
2015 წლის 25 ივლისს, საბოლოოდ გააუქმა 2013 წლის ცეცხლის შეწყვეტა მას შემდეგ, რაც ერთწლიანი დაძაბულობა მოხდა სხვადასხვა ღონისძიებების გამო, მათ შორის თურქები, რომლებიც ბომბავდნენ ქარქერის ქურთისტანის პარტიის პოზიციებს ერაყში. ძალადობის აღდგენის შედეგად დაიღუპა ასობით ეთნიკური ქურთი მშვიდობიანი მოქალაქე და მოხდა მრავალი ადამიანის უფლებების დარღვევა, მათ შორის წამების, გაუპატიურების და ფართოდ გავრცელებული ქონების განადგურებით.
თურქეთის ხელისუფლებამ გაანადგურა ქურთებით დასახლებული მრავალი ქალაქების მნიშვნელოვანი ნაწილი, მათ შორის: დიბირკი, მარდინი, კრებრი, ნუსაიბინი და იკსსკევა. ძირითადად ფარული მოლაპარაკებების შემდეგ, წარმატებით შეწყდა ცეცხლის შეწყვეტა. ცეცხლის შეწყვეტა მოხდა 2015 წლის ზაფხულში, პოლიტიკური დაძაბულობის გამო.
2019 წლის ოქტომბერში ცხრა ადამიანი დასაჯეს, მათ შორის ჰამრინ ხალაფი, 35 წლის ქურთი ქალი, რომელიც იყო მომავალი სირიის პარტიის გენერალური მდივანი, სწორედ იგი მუშაობდა რელიგიათაშორისი გაერთიანებისთვის.
თურქეთის მთავრობასა და ქურთების მუშათა პარტიას შორის კონფლიქტი თითქმის 30 წლის მანძილზე მძვინვარებს. მაგრამ ამ ბოლო ხანებში გაწეული მცდელობების გამო ხსენებული კონფლიქტის მშვიდობიანი გადაჭრის გზები გამოიკვეთა