აშხენი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ახალი გვერდი: {{Subst:მუშავდება}}{{ინფოდაფა მმართველი|სახელი=აშხენი|სურათი=King Tiridates with his wife Ashkhen and sister Khosrovidukht by Naghash Hovnatan.jpg|წარწერა=თრდატ III დედოფალ აშხენთან და თავის დასთან, ხოსროვიდუხტთან ერთად|ქვეყანა=სომ... იარლიყები: ვიზუალური რედაქტირება მრავალმნიშვნელოვანი ბმულები |
No edit summary |
||
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა მმართველი|სახელი=აშხენი|სურათი=King Tiridates with his wife Ashkhen and sister Khosrovidukht by Naghash Hovnatan.jpg|წარწერა=თრდატ III დედოფალ აშხენთან და თავის დასთან, ხოსროვიდუხტთან ერთად|ქვეყანა=[[სომხეთი|სომხეთის დედოფალი]]|მმართველობის წლები=[[IV საუკუნე]]|დაბადების თარიღი=[[III საუკუნე|III საუკუნის]] ბოლო|დაბადების ადგილი=[[ალანთა სამეფო]]|გარდაცვალების თარიღი=[[IV საუკუნე|IV საუკუნის]] დასაწყისი|გარდაცვალების ადგილი=[[გარნისი]], [[სომხეთის სამეფო]]|ქორწინება=[[თრდატ III|თრდატ III, სომხეთის მეფე]]|შვილები=[[ხოსროვ III|ხოსროვ III, სომხეთის მეფე]]<br/>[[სალომე უჯარმელი|სალომე]]<br/>მაჰბანუ, სომხეთის დედოფალი|დინასტია=[[არშაკიდები]] ''(ქორწინებით)''|მამა=აშხადარი, ალანთა მეფე|დედა=უცნობია|რელიგია=ჯერ [[წარმართობა]]<br/>შემდეგ [[ქრისტიანობა]]}}▼
▲{{ინფოდაფა მმართველი|სახელი=აშხენი|სურათი=King Tiridates with his wife Ashkhen and sister Khosrovidukht by Naghash Hovnatan.jpg|წარწერა=თრდატ III დედოფალ აშხენთან და თავის დასთან, ხოსროვიდუხტთან ერთად|ქვეყანა=[[სომხეთი|სომხეთის დედოფალი]]|მმართველობის წლები=[[IV საუკუნე]]|დაბადების თარიღი=[[III საუკუნე|III საუკუნის]] ბოლო|დაბადების ადგილი=[[ალანთა სამეფო]]|გარდაცვალების თარიღი=[[IV საუკუნე|IV საუკუნის]] დასაწყისი|გარდაცვალების ადგილი=[[გარნისი]], [[სომხეთის სამეფო]]|ქორწინება=[[თრდატ III|თრდატ III, სომხეთის მეფე]]|შვილები=[[ხოსროვ III|ხოსროვ III, სომხეთის მეფე]]<br/>მაჰბანუ, სომხეთის დედოფალი|დინასტია=[[არშაკიდები]] ''(ქორწინებით)''|მამა=აშხადარი, ალანთა მეფე|დედა=უცნობია|რელიგია=ჯერ [[წარმართობა]]<br/>შემდეგ [[ქრისტიანობა]]}}
'''აშხენი'''<ref>Thomson, ''Agathangelo’s History of the Armenians'', p.339</ref> ({{Lang-hy|Աշխեն}}) ― [[ალანთა სამეფო|ალანთა მეფის]] ასული და სომხეთის მეფე [[თრდატ III]]-ის მეუღლე<ref>Thomson, Agathangelos's History of the Armenians, p.355</ref><ref>Dodgeon, ''The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars AD 226-363'', p.320</ref>. მეუღლესთან ერთად დიდი როლი ითამაშა სომხეთის გაქრისტიანებაში, რის გამოც იგი [[სომხური სამოციქულო ეკლესია|სომხური სამოციქულო ეკლესიის]] მიერ წმინდანადაა შერაცხული წმინდა აშხენის სახელით<ref>''Domar: the calendrical and liturgical cycle of the Armenian Apostolic Orthodox Church'', Armenian Orthodox Theological Research Institute, 2002, p. 443.</ref>.
== ოჯახი და წარმოშობა ==
აშხენი [[სარმატები|სარმატული]] წარმოშობის მონარქიული ოჯახიდან იყო. იგი ალანთა მეფე აშხადარის ასული იყო<ref name=":0">Kurkjian, A History of Armenia, p.96</ref>, რომელიც მას უცნობი ცოლისაგან ჰყავდა. აშხენი 260-დან 280-მდე წლებშია დაბადებული, თუმცა უცნობია, ზუსტად როდის. იგი ალანთა სამეფო კარზე აღიზარდა, თუმცა ცოტა რამაა ცნობილი მასზე, სომეხთა მეფეზე ქორწინებამდე.
აღსანიშნავია, რომ აშხენი მას მხოლოდ სომეხთა მეფეზე ქორწინების შემდეგ ეწოდა, მისი ნამდვილი სახელი კი უცნობია. ივარაუდება, რომ მისი სახელი მამამისის სახელ აშხადარიდან გამომდინარეობს.
== ბიოგრაფია ==
[[ფაილი:Tiridates III illustration.jpeg|მარცხნივ|მინი|აშხენის მეუღლე, მეფე თრდატ III]]
[[თრდატ III]] 287-330 წლებში რომაელთა ვასალი სომხეთის მეფე იყო. 297 წელს მან აშხენზე იქორწინა<ref name=":0" />, რა დროსაც იგი [[რომის იმპერია|რომისაგან]] ავტონომიით სარგებლობდა და [[სასანიანები|სასანიანთა]] მხარესაც მშვიდობა ჰქონდა, აშხენზე ქორწინებით კი ჩრდილოკავკასიელთა შემოსევების არიდებას შეძლებდა<ref name=":0" />. თრდატმა ალანიაში თავისი გენერალი სმბატი გააგზავნა, მომავალი დედოფლის ჩამოსაყვანად<ref>Dodgeon, The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars AD 226-363, p.p.319-320</ref>. ამასთან, მას იგი [[არშაკიანები|არშაკიანთა]] სამეფო კარისათვის უნდა მოემზადებინა. ქორწინების შემდეგ აშხენს მიენიჭა არშაკიანობაც და სომხეთის დედოფლობაც<ref>Chamich, ''History of Armenia'', p.161</ref>. თრდატსა და აშხენს სამი შვილი შეეძინათ: მომავალი მეფე [[ხოსროვ III]], [[სალომე უჯარმელი|წმინდა სალომე უჯარმელი]] და მაჰბანუ, სომეხთა კათალიკოს ჰუსიკის მეუღლე.
ამ პერიოდში სხვა სომხების მსგავსად აშხენის ოჯახიც [[ზოროასტრიზმი|ზოროასტრიზმის]] მიმდევარი იყო, რამეთუ ზოროასტრიზმი სომხეთის სახელმწიფოს მთავარი რელიგია იყო. თრდატის მეფობისას რომის იმპერიაში ქრისტიანები სასტიკად იდევნებოდნენ და იგი, როგორც რომის ვასალი, სომხეთშიც იმავე პოლიტიკას ატარებდა. თრდატის ბრძანებით სიკვდილით დაისაჯა არაერთი ქრისტიანი, რომლებიც ეწინააღმდეგებოდნენ წარმართული რელიგიების მიმდევრობას. უამრავმა ქრისტიანმა კი უბრალოდ სომხეთიდან გაქცევით უშველა თავს, რათა თავი დაეღწიათ იქ მიმდინარე რელიგიური შევიწროვებისა და ხოცვა-ჟლეტისაგან. თრდატ III-ის სახელსვე მიეწერება [[რიფსიმე|წმინდა რიფსიმე ქალწულისა]] და მრავალი მონაზვნის წამება, ასევე [[გრიგოლ განმანათლებელი|გრიგოლ განმანათლებლის]] მიწისქვეშა დილეგში ჩაგდება<ref name=":1">[http://www.armcatholicchurch.com/saints/350AD.aspx Armenian Catholic Church: The Saints - King Drtad, Queen Ashkhen and Princess Khosrovitookht (c. 330 AD)] Archived March 15, 2012, at the Wayback Machine</ref><ref name=":2">[https://web.archive.org/web/20120814222110/http://www.stnersess.edu/classroom/badarak/templates/commentary/saintseng.php#head39#head39 "Biographies of Armenian Saints, St Drtad (250-330)"]. Archived from the original on 2012-08-14. Retrieved 2012-03-03.</ref>.
ცნობილია, რომ წმინდა რიფსიმეს წამებით სიკვდილის შემდეგ მეფე თრდატმა გონიერება დაკარგა და ფსიქიკურად დაავადდა<ref name=":1" />. გადმოცემების მიხედვით, თრდატს ტახის ქცევები გაუვითარდა და ტყეებში უმიზნოდ დაეხეტებოდა. ამ ფაქტმა ერთობ შეაშფოთა როგორც დედოფალი აშხენი, ისე მისი მული, პრინცესა ხოსროვიდუხტი, რომლებიც ყველანაირად ცდილობდნენ მეფისათვის გონიერება დაებრუნებინათ<ref name=":3">[http://www.amaras.org/st-gregory-and-st-grigoris/ Biography of Saint Gregory - St. Gregory and St. Grigoris]</ref>.
[[ფაილი:Tiridates III of Armenia-Baptism.jpg|მინი|399x399პქ|მეფე თრდატის ნათლობა, მის გვერდით კი დედოფალი აშხენი]]
გადმოცემის თანახმად, [[ხოსროვიდუხტი|ხოსროვიდუხტს]] ღამით ღვთიური გამოცხადება დაესიზმრა<ref name=":4">Thomson, Agathangelo's History of the Armenians, p.219</ref>, რომელშიც სინათლით გარშემორტყმული კაცი მივიდა მასთან და უთხრა: „ხსნა არ არსებობს თქვენზე მოსული ტანჯვისათვის, თუ კაცს არ მიავლენ ქალაქ არტაშატში და პატიმარ გრიგოლს არ გაათავისუფლებ. მოვა იგი, ის გასწავლით თქვენი სნეულების მკურნალობას“<ref name=":4" />. ხოსროვიდუხტმა ეს სიზმარი ხუთჯერ ნახა<ref name=":5">Thomson, Agathangelo's History of the Armenians, p.221</ref>, რის შემდეგაც შეშინდა და გარშემომყოფებს მოუთხრო, თუმცა ამ სიტყვებზე მას დასცინეს<ref name=":5" />. მიუხედავად ამისა, ხოსროვიდუხტი დიდი შიშითა და ყოყმანით მივიდა მეფე-დედოფალთან და მოუყვა მათ თავისი ხილვების შესახებ<ref name=":5" />. ცნობილია, რომ ხოსროვიდუხტი მონაზვნის მსგავსი მოკრძალებული ხასიათისა იყო და არ უყვარდა დიდად საუბარი, თუმცა მაინც გაბედა<ref>Dodgeon, The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars AD 226-363, p.271</ref>.
როდესაც ხოსროვიდუხტმა მეფე-დედოფალს თავისი ხილვების შესახებ მოუყვა, მათ მაშინვე გაუშვეს კაცი არტაშტში და ღრმა ორმოში ჩაგდებული გრიგოლ განმანათლებელი გაათავისუფლებინეს<ref name=":5" />. 15-წლიანი პატიმრობის შემდეგ, სადაც ცუდად იკვებებოდა, [[გრიგოლ განმანათლებელი|გრიგოლი]] ყველას მკვდარი ეგონა, თუმცა ივარაუდება, რომ მას აშხენი და ხოსროვიდუხტი მფარველობდნენ<ref name=":6">[http://www.arak29.am/sharakan/templates/feasts/arm/2.php Biography on Saint] Gregory the Illuminator</ref>. არსებობს ვარაუდი, რომ დედოფალმა და მისმა მულმა ქრისტიანობა თრდატამდე ბევრად ადრე, რიფსიმანის მოღვაწეობისას მიიღეს და შემდეგ მეფისაგან შევიწროვებულ ქრისტიანებს ეხმარებოდნენ. სწორედ ასე გადაურჩა გრიგოლიც შიმშილით სიკვდილს<ref name=":1" />.
301 წელს, გრიგოლის თრდატთან ვიზიტის შემდეგ მეფე განიკურნა<ref>Thomson, Agathangelo’s History of the Armenians</ref>, რის შემდეგაც მან იწამა განკურნების სასწაულებრივობა და დაუყოვნებლივ გამოაცხადა [[ქრისტიანობა]] სომხეთის სახელმწიფო რელიგიად. ამრიგად, სომხეთი გახდა პირველი ქრისტიანული ქვეყანა, რომელმაც ქრისტიანობა სახელმწიფო რელიგიად მიიღო<ref name=":3" />. თრდატის ბრძანებით სომეხთა პირველ კათალიკოსად გრიგოლივე დაინიშნა, მეფის მონათვლით კი საბოლოოდ დასრულდა სომხეთში ქრისტიანთა შევიწროვებას. თრდატთან ერთად მთელი სამეფო ოჯახი, მათ შორის დედოფალი აშხენიც გრიგოლმა თავად მონათლა. ტიგრანმა თავისი მთელი დიდებულები და არმიაც მონათლა, ეს ცერემონია კი მდინარე [[ევფრატი|ევფრატში]] შედგა<ref name=":3" />.
301 წლის შემდეგ გარდაცვალებამდე, სავარაუდოდ 330-იან წლებამდე, აშხენმა, თრდატმა და ხოსროვიდუხტმა ცხოვრება ქრისტიანობის სამსახურს მიუძღვნეს<ref name=":1" />. სწორედ მათი მეოხებით აშენდა [[ეჩმიაძინის მონასტერი|ეჩმაძიანის საკათედრო ტაძარი]], [[გაიანეს ეკლესია|წმინდა გაიანეს ეკლესია]], [[რიფსიმეს ეკლესია|წმინდა რიფსიმესა]] და ასევე [[შოღაკათის ეკლესია|შოღაკათის ეკლესიები]]<ref name=":2" />. ცნობილია, რომ წმინდა რიფსიმესა და წმინდა გაიანეს სახელობის ეკლესიათა ასაგები ხარჯების შესაგროვებლად აშხენმა და ხოსროვიდუხტმა თავიანთი სამკაულები შესწირეს<ref>Eghiayean, Heroes of Hayastan: a dramatic novel history of Armenia, p.201</ref>.
სიცოცხლის დამლევს აშხენი ხოსროვიდუხტთან ერთად ცხოვრობდა გარნისის ციხესიმაგრეში<ref name=":6" />. ამრიგად, აშხენი და ხოსროვიდუხტი განიხილებიან სომხური საზოგადოების გამოჩენილ ფიგურებად და ქრისტიანების ერთ-ერთ მთავარ მფარველებად. დედოფალი აშხენი, მეფე თრდატი და პრინცესა ხოსროვიდუხტი [[სომხური სამოციქულო ეკლესია|სომხური სამოციქულო ეკლესიის]] მიერ წმინდანებად არიან შერაცხულები, მათი მოხსენიების დღე კი არის წლის ყოველი ორმოცდამეათე შაბათი<ref name=":2" />. როგორც წესი, ეს დღესასწაული 30 ივნისს აღინიშნება. მათი გარდაცვალების ზუსტი თარიღი უცნობია.
== ლიტერატურა ==
* Father M. Chamich, History of Armenia from BC 2247 to the year of Christ 1780 or 1229 of the Armenian Era. Translated from the original Armenian, Johannes Avdall, Esq, Bishop's College Press, 1827
* R.W. Thomson, Agathangelo's History of the Armenians, SUNY Press, 1976
* B. Eghiayean, Heroes of Hayastan: a dramatic novel history of Armenia, Armenian National Fund, 1993
* M.H. Dodgeon & S.N.C Lieu, The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars AD 226–363, A documentary History Compiled and edited, Routledge, 1994
* M. Vahan Kurkjian, A History of Armenia, Indo-European Publishing, 2008
== სქოლიო ==
| |||