|
[[კავკასიის რეგიონი]], რომელიც მდებარეობს [[სამხრეთ-დასავლეთი აზია|სამხრეთ-დასავლეთ აზიის]], [[ევროპა|ევროპისა]] და [[ცენტრალური აზია|ცენტრალური აზიის]] გზაგასაყარზე, გადამწყვეტ როლს თამაშობდა [[ევრაზიაში განსახლება|ევრაზიის განსახლებაში]], შესაძლოა ჯერ კიდევ [[ჰომო ერექტუსი|ჰომო ერექტუსის]] [[აფრიკიდან განსახლება|ევრაზიაში განსახლების დროს]], ევროპის [[ზედა პალეოლითი|ზედა პალეოლითის]] ევროპის დასახლებისას, და [[უკანასკნელი გამყინვარება|უკანასკნელი გამყინვარების]] შემდეგ [[მეზოლითი|მეზოლითური]] ევროპის ხელახლა დასახლების და [[ნეოლითური რევოლუცია|ნეოლითურ რევოლუციასთან]] დაკავშირებულ ექსპანსიისას.
== ქვემოდან და შუა პალეოლითამდე ==
[[დმანისის თავის ქალა 5|დმანისის მე-5 თავის ქალა]], რომელიც ნაპოვნია [[დმანისი|დმანისში]], არის ერთ-ერთი ყველაზე ადრეული [[ჰომო ერექტუსი|ჰომო ერექტუსის]] ნაშთი, რომელიც თარიღდება 1.8 მილიონი წლით. დათარიღებული 1.8 მილიონი წლით.
* აზიხის მღვიმეში აღმოჩენილი პრე-[[აშელის კულტურა|აშელური]] ნაშთები თარიღდება 0.7 მილიონი წლით.
{{დამატებითი|ნეანდერტალელები სამხრეთ-დასავლეთ აზიაში}}
* [[მუსტიეს კულტურა]]
* [[მეზმაისკაიას მღვიმე]] (70–40 ka)
== ზედა პალეოლითიდან ეპიპალეოლითამდე ==
*[[ძუძუანას მღვიმე]] (30 ka)
*[[საწურბლიას მღვიმე]] (24 ka)
*[[დამჯილის გამოქვაბული]]
*დაშ-სალაჰლი (20 ka)
{{დამატებითი|ეპიპალეოლითური (ლევანტი)|მეზოლითური ევროპა}}
{{დამატებითი|კავკასიელი მონადირე-შემგროვებელი}}
*[[გობუსტანის სახელმწიფო ნაკრძალი]] (20–5 ka)
*[[თრიალეთური მეზოლითი|თრიალეთური]] (16–8 ka)
== ნეოლითიდან რკინის ხანამდე ==
ნეოლითი:{{ღუზა|ნეოლითი}}
*[[შულავერ-შომუთეფეს კულტურა]] (8–6 ka)
*[[მეწამორი (არქეოლოგია)|მეწამორი]] (6 ka)
რკინის ხანა:{{ღუზა|რკინის ხანა}}
*[[მაიკოპის კულტურა]]
*[[ლეილათეფეს კულტურა]]
*[[მტკვარ-არაქსის კულტურა]]
*[[თრიალეთის კულტურა]]
*[[ქვევრსამარხი|ქვევრსამარხის კულტურა]]
*ყორღანის კულტურა
*[[განჯა-ყარაბაღული კულტურა]] (c. 1300 – 600 BC)
*Kingdom of Arme-Shupria (c. 1300 – 1190 BC)
*[[კოლხური კულტურა]] (c. 2700 – 700 BC<ref>Antonio Sagona, chapitre 10 A World Appart : Colchian Culture. The Archaeology of the Caucasus. From Earliest Settlements to the Iron Age. Cambridge University Press. [https://books.google.fr/books?id=_a4_DwAAQBAJ&pg=PA450&lpg=PA450&dq=colchian+culture&source=bl&ots=Gwkv_oQAJg&sig=ymIiqgEf2R1cRN3AUg8SebS0Pps&hl=fr&sa=X&ved=0ahUKEwjD9MXHif3XAhWF66QKHbFBAcI4ChDoAQgLMAA#v=onepage&q=colchian%20culture&f=false]</ref>)
*[[ყობანის კულტურა]] (c. 1100 – 400 BC)
სამხრეთ კავკასია, [[ბრინჯაოს ხანის კოლაფსი|ბრინჯაოს ხანის კოლაფსის]] შემდეგ, თანდათან გადავიდა ისტორიულ პერიოდში.
*[[კოლხა]]
*[[დიაოხი]] (12th – 9th century BC)
*[[ნაირი]] (1114 – 860 BC)
*[[ურარტუ]] (c. 860 – 590 BC)
*[[ნეო-ასურული იმპერია|ნეო-ასირიული იმპერია]] (911 – 609 BC)
== გენეტიკური ისტორია ==
{{მთავარი|კავკასიელი მონადირე-შემგროვებელი}}{{further|კავკასიელი ხალხები|Y–ჰაპლოჯგუფი კავკასიელ ხალხში}}{{დამატებითი|ევროპის გენეტიკური ისტორია|ახლო აღმოსავლეთის გენეტიკური ისტორია}}კავკასიაში ენობრივ ჯგუფებს მჭიდრო კავშირი გააჩნია გენეტიკურ წარმომავლობასთან.<ref>O.Balanovsky et al., "Parallel Evolution of Genes and Languages in the Caucasus Region", ''Mol Biol Evol00 (2011), doi:10.1093/molbev/msr126.''</ref>
{{ღუზა|Caucasian Hunter-Gatherer}}{{ღუზა|CHG}}
2015 წლის კვლევის შედეგად ჯოუნსმა და სხვებმა გამოავლინეს აქამდე უცნობი გენეტიკური ხაზი, რომელსაც [[კავკასიელი მონადირე-შემგროვებელი]] (CHG) ეწოდა.<ref>{{cite journal|last1=Jones|first1=Eppie|last2=Gloria|first2=Gonzalez-Fortes|last3=Manica|first3=Andrea|last4=Pinhasi|first4=Ron|last5=Bradley|first5=Dan|title=Upper Palaeolithic genomes reveal deep roots of modern Eurasians|journal=Nature Communications|date=2015}}</ref> კვლევამ კავკასიელ მონადირე-შემგროვებელსა და ე.წ. „<nowiki/>[[დასავლეთის მონადირე-შემგროვებელი|დასავლეთ ევროპელ მონადირე-შემგროვებელს]]<nowiki/>“ შორის გაყოფა 45 ათასი წლის წინ ივარაუდა, რაც [[ევროპის განსახლება|ევროპის განსახლების]] სავარაუდო პერიოდად ითვლება. კავკასიელი მონადირე-შემგროვებელი გამოეყო „<nowiki/>[[ადრეული ანატოლიელი მიწათმოქმედები|ადრეულ ანატოლიელ მიწათმოქმედების]]<nowiki/>“ ხაზს გვიან, 25.000 წლის წინ, [[უკანასკნელი გამყინვარების პერიოდი|უკანასკნელი გამყინვარების პერიოდში]].
2020 წლის გენეტიკურმა კვლევამ, რომელიც აანალიზებდა კლინ-იარის საზოგადოებებს, მათ შორის ყობანის კულტურას, აღმოაჩინა, რომ უძველეს მოსახლეობას გააჩნდა ჭარბი რაოდენობით მამისეული D-Z27276 ჰაპლოჯგუფი, რომელიც ასოცირდება თანამედროვე [[ტიბეტელები|ტიბეტელებთან]]. სხვა ჰაპლოჯგუფებს შორის იყო J1 და G-M285.<ref>{{Cite journal|last=Boulygina|last9=Kadieva|doi=10.1016/j.jasrep.2020.102357|pages=102357|volume=31|language=en|journal=Journal of Archaeological Science: Reports|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352409X20301486|title=Mitochondrial and Y-chromosome diversity of the prehistoric Koban culture of the North Caucasus|date=2020-06-01|first11=Tatiana|last11=Shvedchikova|first10=Sergej|last10=Demidenko|first9=Anna|first8=Heinrich|first=Eugenia|last8=Härke|first7=Andrej|last7=Belinsky|first6=Sergey|last6=Rastorguev|first5=Natalia|last5=Gruzdeva|first4=Natalia|last4=Slobodova|first3=Fedor|last3=Sharko|first2=Svetlana|last2=Tsygankova|issn=2352-409X}}</ref>
== სქოლიო ==
{{სქოლიო}}
[[კატეგორია:პრეისტორიული კავკასია]]
| 