ალექსანდრე ყაზბეგი: განსხვავება გადახედვებს შორის

'''ალექსანდრე მიხეილის ძე ყაზბეგი''' (დ. [[20 იანვარი]] <small>[ ძვ. სტ. 2 იანვარი]</small>, [[1848]]<ref>მისი პირველი ბიოგრაფი [[დავით კარიჭაშვილი]] ყაზბეგის დაბადების თარიღად 1847 წლის 14 ნოემბერს თვლის (ქრესტომათიული კრიტიკა XIX საუკუნე, II, „წყაროსთვალი“, თბ., 2004, გვ. 264, ISBN 99940-760-7-8).</ref>, [[სტეფანწმინდა]] — გ. [[22 დეკემბერი]], [[1893]], [[თბილისი]], დაკრძალულია [[სტეფანწმინდა]]ში) — [[ქართველები|ქართველი]] მწერალი, დრამატურგი, პოეტი, მთარგმნელი და მსახიობი. ალექსანდრე ყაზბეგის ლიტერატურული [[ფსევდონიმი]] იყო „მოჩხუბარიძე“ („აკაკია მოჩხუბარიძე“), თეატრალური – „მოხევე“.<ref>ქართველი მწერლები სკოლაში, წიგნი 6, ალექსანდრე ყაზბეგი, ნაწილი 1. ავტორ-შემდგენლები: ''მაია ჯალიაშვილი'', ''ფატი ფირუაშვილი'', თბ., 2004, გვ. 12, ISBN 99928-42-53-9.</ref><ref>[http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=2&t=12685 მოჩხუბარიძე], ფსევდონიმების ლექსიკონი, [[საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა|საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის]] საიტი.</ref> სიცოცხლის ბოლო წლებში მძიმედ ავადმყოფობდა. მისი საუკეთესო ნაწარმოებები: „ელისო“, „[[მამის მკვლელი (რომანი)|მამის მკვლელი]]“ (ორივე [[1882]]), „ციკო“ (1883), „განკიცხული“, „[[ხევისბერი გოჩა]]“ (ორივე [[1884]]), „მოძღვარი“ ([[1885]]) ძირითადად 1880–1885 წლების განმავლობაში შექმნა. მწერალზე გავლენა [[ქართული ლიტერატურა|ქართულმა]], [[რუსული ლიტერატურა|რუსულმა]] და [[ფრანგული ლიტერატურა|ფრანგულმა]] ლიტერატურამ მოახდინა.

[[მიხეილ ყაზბეგი|მიხეილ გაბრიელის ძე ჩოფიკაშვილისა (ყაზბეგის)]] და ელისაბედ თარხნიშვილის ვაჟი ალექსანდრე (სანდრო) 1848 წლის 8/20 იანვარს დაიბადა [[სტეფანწმინდა]]ში. ხევის მებატონის ოჯახის ერთადერთ პირმშოს მამა ძალიან ანებივრებდა — მისი ყველა ბავშვური სურვილი სრულდებოდა ხოლმე და მას მუდამ ყველაფერი ჰქონდა ჯიბეში ფულის ჩათვლით, რასაც ხშირად ურიგებდა თანატოლ ბიჭებს. ალექსანდრე ყაზბეგს მშობლებმა საფუძვლიანი განათლებაც მისცეს. მას მასწავლებელთა მთელი რაზმი ამეცადინებდა უცხო ენებსა, ხელოვნებასა თუ სხვადასხვა საბუნებისმეტყველო საგნებში. სწავლობდა ის ტფილისში — ჯერ ჰაკეს (1859), შემდეგ კანონიჩის (1862) პანსიონში, ხოლო 1863 წლიდან კლასიკურ გიმნაზიაში. ალექსანდრე ყაზბეგი 12 წლის იყო, როცა მისი ლექსი „ნანა“ ივანე კერესელიძემ დაბეჭდა „ცისკრის“ 1861 წლის დეკემბრის ნომერში. ის ბავშვობიდანვე ლაპარაკობდა ფრანგულად, რუსულად და ძალიან კარგად ცეკვავდა, რაც შემდგომში თეატრალურ ხელოვნებაში გამოადგა. იმდროინდელ თეატრალთა ცნობით, ალექსანდრე ყაზბეგი დიდი მსახიობი არასდროს ყოფილა, მაგრამ სცენაზე „მთიულურს“ მისნაირად ვერავინ ასრულებდა. ამ ყველაფერს ემატებოდა ისიც, რომ ყაზბეგი წარმოსადეგი და სასიამოვნო შესახედაობის მამაკაცი იყო.

ყაზბეგიანთ წინაპრები ჩოფიკაშვილები ყოფილან. ალექსანდრეს პაპა, [[გაბრიელ ყაზბეგი|გაბრიელი]] მეთვრამეტე საუკუნის უკანასკნელ წლებში სტეფანწმიდის მოურავი იყო, [[საქართველო]]ში რუსული მართვა-გამგეობის დამკვიდრების საქმეში დამსახურების გამო, გაბრიელმა მაიორობა მიიღო და მასვე ებოძა [[აზნაური|აზნაურობა]]. იგი [[ხევი (მხარე)|ხევის]]ს გამგებლადაც დაუნიშნავთ.

პირველი ნაწარმოები, რომელიც მან გამოაქვეყნა, იყო მოთხრობა „ელისო“. 1881 წელს „დროებაში“ დაიბეჭდა „[[ელგუჯა]]“, ცოტა ხნის შემდეგ – „[[მამის მკვლელი (რომანი)|მამის მკვლელი]]“, „[[ნამწყემსარის მოგონებანი]]“... ყაზბეგის ყოველი ნაწარმოების გამოსვლას ხალხი უდიდესი აღტაცებით ხვდებოდა, თუმცა კრიტიკოსებთანაც ჰქონდა ხშირი შეხლა–შემოხლა. ალექსანდრე ყაზბეგის შესანიშნავი ნაწარმოებების უმრავლესობა რუსთა ბატონობის წინააღმდეგ ქართველი და კავკასიელი ხალხების ბრძოლას ეძღვნებოდა. მტერთაგან გათავისუფლებული სამშობლო ყაზბეგს სამოთხედ ესახებოდა. რუსების მეხოტბე დაქირავებულ კრიტიკოსთა უსაფუძვლო თავდასხმებიც ყაზბეგის ეროვნული სულისკვეთების წინააღმდეგი იყო მიმართული და ჩვენი დიდი ბელეტრისტის შემოქმედების განქიქებას ემსახურებოდა. ისევე როგორც [[ილია ჭავჭავაძე]]მ, [[ვაჟა-ფშაველა]]მ, [[აკაკი წერეთელი|აკაკი წერეთელმა]], [[იაკობ გოგებაშვილი|იაკობ გოგებაშვილმგოგებაშვილმა]] და ბევრმა სხვამ, ალექსანდრე ყაზბეგმაც გაიზიარა პრიორიტეტულად განწყობილი მწერლის მძიმე ხვედრი დაპყრობილ ქვეყანაში.

ალექსანდრე ყაზბეგი განსაკუთრებულ სიყვარულს ამჟღავნებდა ქართული თეატრის მიმართ. აკაკი წერეთლის მიწვევით 80–იან წლებში იგი ქართული თეატარის დასის წევრი გახდა. მაყურებელი აღტაცებაში მოუყვანიამის მიერ შესრულებულ ცეკვას „ხანჯლური“... ხშირად იღებდა მონაწილეობას ქუთაისში, ბათუმში, გორში გამართულ თეატრალურ წარმოდგენებში. 1883 წელს გამოქვეყნდა მისი „<nowiki/>[[მოძღვარი (რომანი)|მოძღვარი]]<nowiki/>“. მომდევნო წლები კი თიქმის მთლიანად თეატრს მიუძღვნა.

ერთი რეცენზენტი ისე გათავხედდა, პრესით ითხოვდა, როცა მოხევე სცენაზე გამოვა, მკვდარი კატები დავუშინოთო. ეს იდეა ილია ხონელმა დაიწუნა, რას ვერჩით კატებს, მოხევის გამო მთელი თბილისის კატების გაწყვეტა მოგვიწევსო. თან „ებრალებოდა“ ყაზბეგი: „გვეცოდება თვით ბ-ნი მოხევე, უკანასკნელის ჭაპან-წყვეტა ამ საქმეში, რომელიც მას არ შეჰფერის და რომლისთვისაც მას ნიჭი არ აქვს“. ყაზბეგს [[ივანე მაჩაბელი]] გამოესარჩლა და ხონელი იძულებული გახდა, „ივერია“ მიეტოვებინა.

ყაზბეგი სცენაზე მოხევის ფსევდონიმით კი გამოდიოდა, მაგრამ ყველამ კარგად იცოდა, რომ ეს მოხევე „ელგუჯას“, „მამის მკვლელის“, „ელისოსა“ და სხვა შედევრების ავტორი ყაზბეგი იყო, მაგრამ იცავდა კი ვინმე გენიალურ ბელეტრისტს რეცენზენტების შეურაცხყოფისგან? რატომ არ დაიცვეს? ალბათ, იმიტომ რომ ამ იერიშების მერე ყაზბეგს ისე დაუკარგეს წონასწორობა, რომ მისი ნიჭი არათუ ერთ ადგილზე გაიყინა, საერთოდ, დაბლა-დაბლა დაეშვა. ყაზბეგმა ვერ გაუძლო თავსდატეხილ უბედურებას, ეს კაკაფონია მის მგრძნობიარე სულს აფორიაქებდა. მაყურებელს კი სულაც არ აინტერესებდა, რა განწყობით გამოდიოდა ის სცენაზე… მას სრულფასოვანი თამაშის ნახვა ეწადა…

ჯერ კიდევ ალექსანდრე ყაზბეგის სიცოცხლეში ქართულმა თეატრმა დადგა მისი პიესები: „ერთი უბედურთაგანი“ (1880წ1880 წ), „არსენა“ (1882წ1882 წ); ასევე 1883 წელს დაიბეჭდა, მაგრამ 1889 წელს დაიდგა „წამება ქეთევან დედოფლისა“. სცენა უხილავს ყაზბეგის მიერ გადმოკეთებულ პიესებსაც – „დილა ქორწილისი შემდეგ“ (1882წ1882 წ) და „ცხოვრების თანამგზავრი“ (1883წ1883 წ). მეოცე საუკუნის 20–იანი წლების დასაწყისში წარმატებით განხორციელებულა ყაზბეგის „არსენა“ ([[შოთა რუსთაველი]]ს სახელობის თეატრი). ასევე წარმატებული ყოფილა ყაზბეგის „მოძღვრის“ ინსცენირებული დადგმა [[კოტე მარჯანიშვილი]]ს სახელობის თეატრში (1948წ1948 წ). მნიშვნელოვან მოვნლენად იქნა აღიარებული რუსთაველის თეატრში განხორციელებული „ხევისბერი გოჩა“, რომელიც დრამატული პოემის სახით წარმოადგინა სანდრო შანშიაშვილმა ყაზბეგის მოთხრობის მიხედვით და დაიდგა 1945 წლის 22 თებერვალს. თეატრალური კრიტიკოსები წერდნენ, რომ ამ სპექტაკლში თავისუფლებისათვის ბრძოლის დიდებული ჰიმნი ჟღერდაო. ამავე თეატრში მეორედ განხორციელდა „ქეთევან დედოფალი“ (1948წ1948 წ).

ალექსანდრე ყაზბეგის რომანებისა და მოთხრობების ეკრანიზაცია საინტერესო გახდა ქართველი თუ საქართველოში მოღვაწე კინემატოგროფისტებისათვის, რომლებმაც შექმნეს ოთხი მხატვრული ფილმი. აღსანიშნავია, რომ არც ერთ კინორეჟისორს არ შეუცვლია ყაზბეგისეული სათაური თავისი ფილმისთვის. პირველი ფილმი იყო „<nowiki/>[[მოძღვარი (ფილმი)|მოძღვარი]]<nowiki/>“ (1922წ1922 წ), რომლის კინოსცენარი დაწერა შალვა დადიანმა, ფილმის დამდგმელი რეჟისორი იყო ვ. ბარსკი, ხოლო ოპერატორი – ა. დიღმელოვი. მთავარი როლები განასახიერეს თვით შ. დადიანმა, გ. დავითაშვილმა, ვ. გუნიამ, ა.იმედაშვილმა.

მეორე ფილმი იყო „<nowiki/>[[მამის მკვლელი]]<nowiki/>“ (1923წ1923 წ). სცენარის ავტორი და რეჟისორი ა. ბეკ–ნაზაროვი, ოპერატორი – ს. ზაბოზლაევი. როლები განასახიერეს მსახიობებმა: ვ. არაბიძებ (ონისე), [[ნატო ვაჩნაძე]]მ (ნუნუ), [[ვანო სარაჯიშვილი|ვანო სარაჯიშვილმა]] (იაგო), აკაკი ვასაძემ, ნ. გვარაძემ.

მესამე ფილმი – „<nowiki/>[[ელისო (ფილმი)|ელისო]]<nowiki/>“ 1928 წელს გამოვიდა ტელე ეკრანზე. მისი სცენარი დაწერეს ნიკოლოზ შენგელაიამ და ს. ტრეტიაკოვმ. რეჟისორობა გასწია თვით ნ. შენგელაიამ. ფილმში მონაწილეობდნენ: [[კოხტა ყარალაშვილი]] — ვაჟია, [[კირა ანდრონიკაშვილი]] — ელისო, [[ალექსანდრე იმედაშვილი]] — ასტამური, [[ილია მამფორია]] — სეიდულა, [[ცეცილია წუწუნავა]] — ზაზუბიკა. 1965 წელს ფილმი აღადგინა, გადაამუშავა და გაახმოვანა [[ელდარ შენგელაია]]მ. მეოთხე და ბოლო ფილმი იყო „<nowiki/>[[ხევისბერი გოჩა (ფილმი)|ხევისბერი გოჩა]]<nowiki/>“ (1964წ). სცენარისტები – ნ. სანიშვილი და [[არჩილ სულაკაური]], დამდგმელი რეჟისორი და ოპერატორი ფელიქს ვისოცკი.<ref>https://www.youtube.com/watch?v=WvIvrn1DBbA</ref> ამ ფილმისთვის შეიკრია მსახიობთა მშვენიერი გუნდი: სპარტაკ ბაღაშვილი (ხევისბერი), ლეილა აბაშიძე (ძიძია), თენგიზ არჩვაძე (გუგუა), ნუგზარ შარია (ონისე), ვ. ჩუბინიძე (ნუგზარ ერისთავი), იაკობ ტრიპოლსკი (თორღვაი). ყველა ამ ფილმს დიდი წარმატება ხვდა არა მარტო საქართველოში.