სამშვილდის საერისთავო: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შემოწმებული ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
მNo edit summary იარლიყი: წყაროს რედაქტირება 2017 |
მNo edit summary იარლიყი: წყაროს რედაქტირება 2017 |
||
ხაზი 1:
[[ფაილი:Iberia-ka.svg|310 px|მინი|იბერიის სამეფოს საერისთავოები [[ფარნავაზ I]]-ის ეპოქაში.]]
{{ციტირება|...გაგზავნა სამშჳლდის ერის-თავად, და მისცა სკჳრეთისა მდინარითგან ვიდრე მთამდე, რომელ არს ტაშირი და აბოცი.|||[http://www.amsi.ge/istoria/qc/qarTlis_cxovreba_1_3.html ლეონტი მროველი, ცხოვრება ქართველთა მეფეთა, თავი მესამე]}}მაშასადამე [[საერისთავო|საერისთავოს]] ტერიტორია ვრცელდებოდა თანამედროვე [[ვერე|მდინარე ვერეს]] ხეობიდან სამხრეთით და მოიცავდა თანამედროვე [[ქვემო ქართლი|ქვემო ქართლის]], [[ლორე|ლორესა]] და [[ჩრდილი (მრავალმნიშვნელოვანი)|ჩრდილის]] ისტორიულ-გეოგრაფიულ პროვინციებს. ფარნავაზის ეპოქაში იგი გარშემორტყმული იყო დასავლეთით [[წუნდის საერისთავო|წუნდის]], ჩრდილოეთით [[ქართლის საერისთავო|ქართლის]], აღმოსავლეთით კი [[კახეთის საერისთავო|კახეთის]] და [[ხუნანის საერისთავო|ხუნანის საერისთავოებით]].▼
'''სამშვილდის საერისთავო''' — ადმინისტრაციული ერთეული [[იბერიის სამეფო|იბერიის სამეფოში]]. საერისთავოს ცენტრი იყო [[სამშვილდე]]. ამ სახელწოდების ტერიტორიული ერთეული პირველად ძვ. წ. III საუკუნის 80-70-იან წლებში ჩნდება.
== გეოგრაფია ==
▲
== ისტორია ==
[[ქართლის ცხოვრება|ქართლის ცხოვრების]] თანახმად სამშვილდის საერისთავო იყო ერთ-ერთი [[ფარნავაზ I]]-ის (ძვ. წ. IV–III სს.) მიერ დაწესებულ საერისთავოთა შორის.<ref>[http://www.amsi.ge/istoria/qc/qarTlis_cxovreba_1_3.html ლეონტი მროველი „ცხოვრება ქართველთა მეფეთა“]. თავი მესამე.</ref> მეფე [[საურმაგი|საურმაგმა]] (ძვ. წ. 237–162) აჯანყებაში მონაწილე სამშვილდის ერისთავი გადააყენა და მის ნაცვლად თავისი შვილობილი [[მირიან I|მირვან I]] დანიშნა. სამშვილდის ერისთავად ტახტის მემკვიდრის დასმა საერისთავოს შედარებით განსხვავებულ, გარკვეულწილად პრივილეგირებულ, მდგომარეობაზე მიუთითებდა.
▲* [[სამშვილდე]]
მას შემდეგ რაც მეფე [[მირიან II|მირვან II-მ]] (ძვ. წ. 33–23) დაამარცხა წინამორბედი მეფე [[ბარტომ I|ბარტომი]] (ძვ. წ. 66–33), დაეუფლა ტახტს და სამშვილდეში შეხიზნული ბარტომის ცოლი თავად დაისვა გვერდით, რომლისაგანაც შეეძინა [[არშაკ II|არშაკი]]. ქართლში შემოჭრილ ოსების (ალანები) წინააღმდეგ საბრძოლველად [[ამაზასპ II|ამაზასპმა]] (182–186), ქართლის სხვა ერისთავებთან ერთად, სამშვილდის ერისთავიც იხმო.
[[მირიან III|მირიან III-ის]] (265–342) ცოლი [[აბეშურა]], მეფე [[ასფაგური|ასფაგურის]] ასული, სამშვილდედან მოიყვანეს. [[ბაქარ I|ბაქარ მირიანის ძემ]] (342–364), რომის მოკავშირე სომხეთის მოძალებისგან და ქვემო ქართლის უკეთ დაცვის მიზნით, ფეროზს [[ხუნანის საერისთავო|ხუნანის საერისთავოს]] ნაცვლად, სადაც ის მირიან მეფის მიერ იყო დასმული, სამშვილდის საერისთავო გადასცა. IV-VII საუკუნეებში სამშვილდის ერისთავები [[პიტიახში|პიტიახშის]] საპატიო ტიტულს ატარებდნენ.
[[ფარსმან IV|ფარსმან ვარაზ-ბაკურის ძეს]] (405–408) სამშვილდის ერისთავი ზრდიდა. V საუკუნის 20-იან წლებამდე, მეფე [[არჩილ I|არჩილი]] (410–434) სამშვილდის ერისთავად ნიშნავს თავის ძეს [[მითრიდატე VII|მირდატს]], რის შედეგადაც, უშა, ფეროზის შთამომავალი, სამშვილდის ერისთავობას კარგავს. მირდატის გამეფების (434–446) შემდეგ, V საუკუნის შუა ხანებში სამშვილდის ერისთავად [[არშუშა II]] გვევლინება. დედოფალ [[საგდუხტი|საგდუხტმა]], მას შემდეგ, რაც ქრისტიანობა მიიღო აქ ღვთისმშობლის მიძინების სახელობის ეკლესია — [[სამშვილდის სიონი|სიონი]] ააგო. [[ვახტანგ I გორგასალი|ვახტანგ გორგასლის]] (457–502) მიერ [[ვარსქენ პიტიახში|ვარსქენ პიტიახშის]] მკვლელობის შემდეგ, სამშვილდის ერისთავად ადარნასე გვევლინება. როგორც ჩანს, [[ფეროზიანები|ფეროზიანებმა]] ეს თანამდებობა ვახტანგ გორგასლის დასავლეთ საქართველოში გადასვლის ან მეფის გარდაცვალების შემდეგ აღიდგინეს.
VIII საუკუნეში [[არჩილი|არჩილ ერისმთავარმა]] (736–786) თავისი ერთ-ერთი ძმისშვილი ცოლად მიათხოვა სამშვილდის ერისთავს. ქართლში [[არაბობა საქართველოში|არაბთა ბატონობის]] დამყარების შემდეგ, სამშვილდე [[თბილისის საამირო|თბილისის საამიროს]] დაექვემდებარა<ref name="nplg">{{Cite web|title=სამშვილდე - ქართლის ცხოვრების ტოპოარქეოლოგიური ლექსიკონი|url=http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=25&t=1245|access-date=2021-03-01|website=www.nplg.gov.ge}}</ref><ref name="saunje">{{Cite web|title=სამშვილდე|url=http://saunje.ge/index.php?id=732&lang=ka|access-date=2021-03-01|website=saunje.ge}}</ref>. არაბთა გავლენა სამშვილდის საერისთავოზე ფაქტობრივად ნომინალურ ხასიათს ატარებდა. IX საუკუნის ბოლოს სამშვილდეს [[ანისის სამეფო]] დაეუფლა<ref name="nplg" /><ref name="saunje" />. X საუკუნის დასაწყისში ტაოს ერისთავთ-ერისთავი [[გურგენ IV|გურგენი]] შეეცადა სამშვილდის განთავისუფლებას, მაგრამ უშედეგოდ<ref name="nplg" /><ref name="saunje" />. X საუკუნის ბოლოს სამშვილდე [[ტაშირ-ძორაგეტის სამეფო|ტაშირ-ძორაგეტის სამეფოს]] დედაქალაქი გახდა<ref name="saunje" />. XI ს-ის 60-იან წლებში [[ბაგრატ IV (საქართველოს მეფე)|ბაგრატ IV]]-მ (1027-1072) შეიპყრო სომეხთა მეფე [[კვირიკე II (ტაშირ-ძორაგეტის მეფე)|კვირიკე II]] და სამშვილდე დაიბრუნა<ref name="nplg" />.
[[გიორგი II (საქართველოს მეფე)|გიორგი II]]-მ (1072-1089), შერიგებისა და პატიების ნიშნად, სამშვილდის ერისთავობა კლდეკარის ერისთავ [[ივანე ლიპარიტის ძე|ივანე ლიპარიტის ძეს]] უბოძა.<ref name="nplg" /> მისი ერისთავობა 1078 წლამდე, საქართველოში [[მალიქ-შაჰი|მალიქ-შაჰის]] შემოჭრამდე გაგრძელდა. ივანეს დატყვევების შემდეგ გიორგი II-მ სამშვილდის ერისთავობა [[ლიპარიტ V|ლიპარიტს]] გადასცა<ref name="nplg" />. 1110 წელს [[დავით IV აღმაშენებელი|დავით IV აღმაშენებელმა]] სამშვილდე თურქ-სელჩუკებისაგან გაათავისუფლა.<ref name="nplg" /> დავით აღმაშენებელმა ამირსპასალარ [[ივანე ორბელი|ივანე ორბელს]] დიდი დამსახურებისათვის სამშვილდე უბოძა.<ref name="nplg" /> [[ორბელთა აჯანყება|ორბელთა აჯანყების]] (1177-1178) შემდეგ, სამშვილდე უშუალოდ სამეფო დომენის ნაწილი გახდა.<ref name="nplg" />
== ლიტერატურა ==
* {{Cite book|last=ბახტაძე|first=მიხეილ|url=|title=ერისთავობის ინსტიტუტი საქართველოში|date=2004|others=[[თსუ]]|location=თბილისი}}
* ''ბერიკაშვილი დ., გაბუნია თ., ოდილავაძე დ, ბუხსიანიძე მ., ივანიშვილი ირ., ლომიძე ვ.'', „სამშვილდის არქეოლოგიური ექსპედიციის 2015 წლის სამეცნიერო ანგარიში“ — „საქართველოს უნივერსიტეტის გამომცემლობა“, თბილისი, 2015.
{{ქსე|9|46-47|მუსხელიშვილი დ., ბერიძე ვ., გოგაძე ე.}}
| |||