სლოვაკეთი: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შეუმოწმებელი ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
No edit summary |
No edit summary |
||
ხაზი 1:
{{მუშავდება/ძირი|[[სპეციალური:Contributions/Lukabarbakadze|Lukabarbakadze]].|14|08|2020}}
{{ინფოდაფა ქვეყანა2
Line 101 ⟶ 100:
ადამიანი სლოვაკეთის ტერიტორიაზე ჯერ კიდევ შუა [[პალეოლითი|პალეოლითის]] დროს ცხოვრობდა. ძვ. წ. V ს-ში დასახლდნენ თრაკიული ტომები, ძვ. წ. III ს-ში [[კელტები]]. ახ. წ. I ს-ში სლოვაკეთის ტერიტორიის ნაწილი რომაელებმა დაიპყრეს. ახ. წ. I ათასწლეულის შუა ხანებიდან სლოვაკეთის მთავარი ეთნიკური ელემენტი [[სლავები]] იყვნენ. XI საუკუნეში [[უნგრეთის სამეფო|უნგრეთის სამეფოს]] ნაწილია. 1241-1242 წლებში სლოვაკეთის ტერიტორიის მნიშვნელოვანი ნაწილი [[მონღოლები|მონღოლებმა]] დალაშქრეს. XIII-XIV საუკუნეებში გერმანელთა კოლონიზაციის ობიექტი გახდა. [[დოჟა დიერდის აჯანყება|დოჟა დიერდის აჯანყების]] (1514 წ) შემდეგ მოხდა სლოვაკეთის გლეხობის დაყმევება. XVI საუკუნეში გავრცელდა [[რეფორმაცია]]. იმავე საუკუნის შუა წლებში სამხრეთ სლოვაკეთი [[ოსმალეთის იმპერია]]მ დაიპყრო, დანარჩენი ტერიტორია კი [[ჰაბსბურგები|ჰაბსბურგების]] მონარქიის შემადგენლობაში შევიდა. XVIII ს-ის დასაწყისში სლოვაკეთში იფეთქა ანტიჰაბსბურგულმა მოძრაობამ. კაპიტალისტურ ურთიერთობათა განვითარებასთან ერთად (XVIII ს-ის დასასრული - XIX ს-ის დასაწყისი) წარმოიშვა ეროვნული მოძრაობა, რომელიც უმთავრესად სლოვაკური ენისა და კულტურის განვითარების მოთხოვნებს აყენებდა. ეროვნული მოძრაობა გააქტიურდა XIX ს-ის 60-იან წლებში. [[პირველი მსოფლიო ომი]]ს პერიოდში სლოვაკეთში გაძლიერდა ბრძოლა ეროვნული და სოციალური განთავისუფლებისათვის. 1918 წელს ე. წ. მარტინის დეკლარაციით სლოვაკეთი [[ჩეხოსლოვაკია|ჩეხოსლოვაკიის]] ნაწილი გახდა. [[მეორე მსოფლიო ომი]]ს დროს გერმანელების მიერ იყო ოკუპირებული, ომის შემდეგ კი [[საბჭოთა კავშირი|საბჭოთა კავშირმა]] ჩეხოსლოვაკიაში კომუნისტური მმართველობა დაამყარა და იგი სოციალისტური ბანაკის წევრად აქცია. [[1993]] წელს ყოფილი [[ჩეხოსლოვაკია]] მშვიდობიანად გაიყო ორ დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ - [[ჩეხეთი|ჩეხეთის რესპუბლიკად]] და სლოვაკეთის რესპუბლიკად. იმავე წელს სლოვაკეთი [[გაერო]]ს წევრი გახდა. მეჩიარის მთავრობამ მიიღო რეფორმების პროგრამა და აიღო კურსი ევროკავშირსა და ნატოში ინტეგრაციაზე. გარდამავალი პერიოდი ქვეყნისთვის მძიმე გამოდგა - პრივატიზაციის პროცესმა გაზარდა უმუშევართა რიცხვი, რომელიც ახლაც 20 %-ს შეადგენს. სლოვაკეთში მწვავედ დგას ეთნიკური უმცირესობების საკითხი - [[უნგრელები]] პოლიტიკური პრობლემების გადაწყვეტას ითხოვენ, [[ბოშები]] - სოციალურისა. [[2004]] წელს სლოვაკეთი [[ევროკავშირი]]ს წევრი გახდა.
== გეოგრაფია ==
{{Main|სლოვაკეთის გეოგრაფია}}
[[ფაილი:Slovakia-CIA WFB Map.png|thumb|left]]
სლოვაკეთი მოქცეულია ჩრდილოეთის 47 ° და 50 ° [[პარალელი|პარალელებსა]] და აღმოსავლეთის 16 ° და 23 ° [[მერიდიანი|მერიდიანებს]] შორის. უმთავრესად მთიანი ქვეყანაა, რომლის დიდი ნაწილი, კერძოდ, ჩრდილოეთი ნაწილი, უჭირავს [[დასავლეთი კარპატები|დასავლეთ კარპატებს]]. ამ მთებს შორისაა [[ფატრა-ტატრების ოლქი]]ს მაღალი მწვერვალები (მათ შორის [[ტატრები]], [[დიდი ფატრა]] და [[პატარა ფატრა]]), [[სლოვაკეთის მადნიანი მთები]], [[სლოვაკეთის ცენტრალური მთები]] ან [[ბესკიდები]]. ყველაზე დიდი დაბლობია ქვეყნის სამხრეთ-დასავლეთით მდებარე [[დუნაის დაბლობი]]; აგრეთვე სამხრეთ-აღმოსავლეთით მდებარე [[აღმოსავლეთ სლოვაკეთის დაბლობი|სლოვაკეთის დაბლობი]].<ref name=cia>{{cite web |title= Slovakia |work= [[The World Factbook]] |publisher= [[Central Intelligence Agency|CIA]] |year=2007 |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lo.html |accessdate=26 April 2008}}</ref> სლოვაკეთის ხმელეთის 41% ტყეებით არის დაფარული.<ref>{{cite web|url=https://www.etrend.sk/trend-archiv/rok-/cislo-J%C3%BAn/az-dve-paetiny-uzemia-slovenska-pokryvaju-lesy.html|title=Až dve pätiny územia Slovenska pokrývajú lesy|publisher=etrend.sk |accessdate=29 August 2017}}</ref>
სლოვაკეთი უმთავრესად მთიანი ქვეყანაა, რომლის დიდი ნაწილი უჭირავს [[დასავლეთი კარპატები|დასავლეთ კარპატებს]] (სიმაღლე 2 655 მ-მდე, მთა [[გერლახოვსკი-შტიტი]]; [[ტატრები]]). სლოვაკეთის სამხრეთ-დასავლეტ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში დაბლობებია. სასარგებლო წიაღისეულიდან მოიპოვება რკინის, მანგანუმის, პოლიმეტალების მადანი, სტიბიუმი, მაგნეზიტი (უმთავრესად მთებში). ჰავა ზომიერია, კონტინენტური. ნალექები 500 - 700 მმ წელიწადში (მთაში 1000 მმ-მდე). იანვრის საშუალო ტემპერატურაა -1, -3 °C; ივლისისა კი 19-21 °C. მდინარეები უმთავრესად [[დუნაი]]ს (მიედინება სლოვაკეთის სამხრეთ-დასავლეთ კიდეზე) აუზს განეკუთვნება. მთავარი მდინარეებია [[ვაგი]], [[ნიტრა (მდინარე)|ნიტრა]], [[ჰრონი]], [[ონდავა]].▼
===ტატრები===
{{Main|ტატრები}}
[[File:Slovakia topo.jpg|thumb|300px|სლოვაკეთის [[ტოპოგრაფია|ტოპოგრაფიული]] რუკა]]
ტატრები, რომელშიც შედის 29 ზღვის დონიდან 2,500 მეტრზე მეტი სიმაღლი მწვერვალი, წარმოადგენს კარპატების მთების ყველაზე მაღალ ქედს. ტატრებს უკავია 750 კმ<sup2</sup>-ის ტოლი ფართობი, რომლიც 600კმ<sup>2</sup> სლოვაკეთის ტერიტორიაშია მოქცეული. იგი რამდენიმე ნაწილად არის დაყოფილი.
ჩრდილოეთით, პოლონეთის საზღვართან ახლოს, ვხვდებით [[მაღალი ტატრები|მაღალ ტარტებს]], რომლებიც პოპულარული სალაშქრო და სათხილამურო დანიშნულების ადგილია; აქ ვხვდებით მრავალ ტბას და ბეობას, ასევე სლოვაკეთის უმაღლეს წერტილს, 2,655 მეტრის [[გერლახოვსკი-შტიტი]]ს და ქვეყნის უაღრესად სიმბოლურ მთა [[კრივანი (მთა)|კრივანს]]. დასავლეთით ვხვდებით დასავლეთის ტატრებს, რომლის უმეღლესი მწვერვალია 2,248 მეტრი სიმაღლის [[ბისტრა (მთა)|ბისტრა]], ხოლო აღმოსავლეთით – [[ბალინსკის ტატრები|ბალინსკის ტატრებს]]. აღსანიშნავია [[დაბალი ტატრები]]ც, რომლის უმათლესი წერტილია 2,043 მეტრის [[დიუმბიერი]].
▲
ტატრების სამი მთა ასახულია [[სლოვაკეთის გერბი|სლოვაკეთის გერბზეც]].
=== ეროვნული პარკები ===▼
{{მთავარი|სლოვაკეთის ეროვნული პარკების სია}}▼
სლოვაკეთში 9 ეროვნული პარკია, რომელთა საერთო ფართობი 3178 კმ²-ს (6.5%) შეადგენს.<ref>{{cite web|url=http://www.lamnia.sk/maco/turistika/np/index.php|title=Národné parky na Slovensku|publisher=lamnia.sk|accessdate=26 August 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171010135408/http://www.lamnia.sk/maco/turistika/np/index.php|archive-date=10 October 2017|url-status=dead}}</ref>
{| class="wikitable sortable"▼
|-▼
! სახელი !! დაარსების წელი !! ფართობი▼
|-▼
| [[ტატრების ეროვნული პარკი]] || [[1949]] || 738 კმ² (73 800 ჰა)▼
|-▼
| [[დაბალი ტატრების ეროვნული პარკი]] || [[1978]] || 728 კმ² (72 800 ჰა)▼
|-▼
| [[დიდი ფატრის ეროვნული პარკი]] || [[2002]] || 404 კმ² (40 400 ჰა)▼
|-▼
| [[სლოვაკეთის კარსტის ეროვნული პარკი]] || [[2002]] || 346 კმ² (34 600 ჰა)▼
|-▼
| [[პოლონინის ეროვნული პარკი]] || [[1997]] || 298 კმ² (29 800 ჰა)▼
|-▼
| [[პატარა ფატრის ეროვნული პარკი]] || [[1988]] || 226 კმ² (22 600 ჰა)▼
|-▼
| [[მურანსკა პლანინას ეროვნული პარკი]] || [[1998]] || 203 კმ² (20 300 ჰა)▼
|-▼
| [[სლოვაკეთის სამოთხის ეროვნული პარკი]] || [[1988]] || 197 კმ² (19 700 ჰა)▼
|-▼
| [[პიენინის ეროვნული პარკი]] || [[1967]] || 38 კმ² (3800 ჰა)▼
|}▼
===გამოქვაბულები===
[[File:Domica Cave 20.jpg|thumb|right|[[დომიკას გამოქვაბული]]]]
სლოვაკეთში მთების ქვეშ ვხვდებით მრავალ გამოქვაბულს; მათგარ 30 გამოქვაბული ღიაა საზოგადოებისთვის.<ref>{{cite web|url=http://www.ssj.sk/sk/verejnosti-volne-pristupne-jaskyne|title=Verejnosti voľne prístupné jaskyne|publisher=ssj.sk |accessdate=19 August 2017}}</ref> გამოქვაბულების უმეტეს ნაწილში ვხვდებით [[სტალაგმიტი|სტალაგმიტებსა]] და [[სტალაქტიტი|სტალაქტიტებს]]. გამოქვაბულებიდან ხუთ მათგანს მინიჭებული აქვს [[იუნესკო]]ს [[მსოფლიო მემკვიდრეობა|მსოფლიო მემკვიდრეობის]] ძეგლის სტატუსი; ეს გამოქვაბულებია: დობშინას ყინულის გამოქვაბული, დომიკას გამოქვაბული, გომბასეკის გამოქვაბული, იასოვსკას გამოქვაბული და ოჩტინსკა-არაგონიტის გამოქვაბული.
===მდინარეები===
მდინარეების უმეტესი ნაწილი სლოვაკეთის მთებიდან მოედინება. ზოგი ქვეყნის შუა ნაწილში მიედინება, ზოგი კი ქვეყნის ბუნებრივ საზღვარს ქმნის მიმდებარე სახელმწიფოებთან. მაგალითად, ჩრდილოეთით საზღვარს ქმნის [[დუნაეცი]] (17 კმ), სამხრეთით საზღვარს [[დუნაი]] (172 კმ), ხოლო დასავლეთით საზღვარს [[მორავა]] (119 კმ) ქმნის. სლოვაკეთის მდინარეების მთლიანი სიგრძეა 49,774 კმ.
სლოვაკეთის ყველაზე გრძელი მდინარეა [[ვაგი]], ხოლო ყველაზე მოკლე – კიერნა-ვოდა. სხვა მნიშვნელოვან და დიდ მდინარეებს მიეკუთვნება: [[მიჯავა (მდინარე)|მიჯავა]], [[ნიტრა (მდინარე)|ნიტრა]] (197 კმ), [[ორავა (მდინარე)|ორავა]], [[ჰრონი (მდინარე)|ჰრონი]] (198 კმ), [[ჰორნადი]] (193 კმ), [[სლანა (მდინარე)|სლანა]] (110 კმ), [[იპელი (მდინარე)|იპელი]] (232 კმ, ქმნის საზღვარს [[უნგრეთი|უნგრეთთან]]), [[ბოდროგი (მდინარე)|ბოდროგი]], [[ლაბორესი (მდინარე)|ლაბორესი]], [[ლატორისა (მდინარე)|ლატორისა]] და [[ონდავა]].
სლოვაკეთის მდინარეები ყველაზე უხვწყლიანები გაზაფხულზე, თოვლის დნობის პერიოდში, პერიოდში არიან. ერთადერთი გამონაკლისია დუნაი, რომელიც შედარებით უხვწყლიანი ზაფხულშია, რადგან ამ პერიოდში დნება თოვლი [[ალპები|ალპებში]]. სლოვაკეთში გამავალ მდინარეებს შორის უდიდესი დუნაია.<ref>{{cite web|author=Nie ste prihlásený. |url=http://www.slovakregion.sk/vodstvo-jazera-rieky-rybniky-slovenska |title=Translated from Slovak language |publisher=Slovakregion.sk |accessdate=10 September 2013}}</ref>
===კლიმატი===
[[File:Koppen-Geiger Map SVK present.svg|thumb|left|სლოვაკეთის კლიმატის ტიპი [[კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაცია|კიოპენის კლასიფიკაციის]] მიხედვით.]]
სლოვაკეთის კლიმატი ზომიერისა და კონტინენტურს შორის არის მოქცეული, რომელიც ხასიათდება თბილი [[ზაფხული]]თა და ცივი, ღრუბლიანი, ტენიანი [[ზამთარი|ზამთრით]]. ტემპერატურა მერყეობს −41-სა და 40.3 °C შორის, თუმცა –20 °C-ზე დაბალი ტემპერატურა ქვეყანაში ძალიან იშვიათია. მთიანი ჩრდილოეთისა და სამხრეთ დაბლობის ამინდები ერთმანეთისგან მკაფიოდ განსხვავდებიან.
ყველაზე თბილი რეგიონი [[ბრატისლავა]] და სამხრეთ სლოვაკეთია, სადაც ტემპერატურა ზაფხულის განმავლობაში 30 °C-სს აღწევს; ზოგჯერ ჰურბანოვოში 39 °C ტემპერატურაც ფიქსირდება. ღამით ტემპერატურა 20 °C-მდე ეცემა. ზამთარში საშუალო ტემპერატურა –5 °C-დან 10 °C-მდე მერყეობს. ზამთარში ღამით უმეტესწლად ვხვდებით ყინვას, თუმცა ტემპერატურა –10 °C-ზე დაბლა იშვიათად ეცემა.
სლოვაკეთში ვხვდებით ოთხ სეზონს ([[გაზაფხული]], [[ზაფხული]], [[შემოდგომა]], [[ზამთარი]]); თითოეული მათგანი სამი თვე გრძელდება. მშრალი კონტინენტური ჰაერის მასებს ზაფხულში სითბო, ხოლო ზამთარში ყინვა მოაქვთ. მათ საპირისპიროდ, ოკეანური ჰაერის მასებს ქვეყანაში ნალექი მოაქვს, რაც ზაფხულის ტემპერატურას შედარებით დაბლა სწევს. დაბლობებსა და ხეობებში, განსაკუთრებით ზამთარში, ხშირად გვხვდება ნისლი.
გაზაფხული ჩვეულებრივ იწყება 21 მარტს და ხასიათდება ცივი ამინდით; პირველ კვირაში საშუალო ტემპერატურა 9 °C-ია, მაისში – 14 °C, ხოლო ივნისში – 17 °C. სლოვაკეთში გაზაფხულზე ამინდი და კლიმატი ძალიან არასტაბილურია.
ზაფხული ჩვეულებრივ 22 ივნისს იწყება და ხასიათდება ცხელი ამინდით. საშუალო ტემპერატურა არის 30 °C. ყველაზე ცხელი თვე ივლისია, როცა ტემპერატურა დაახლოებით 37-40 °C აღწევს. ივლისი განსაკუთრებით ცხელია სლოვაკეთის სამხრეთ რეგიონებში – [[კომარნო]]ში, [[ჰურბანოვი|ჰურბანოვსა]] და [[სტუროვო]]ში. ზაფხული ჩრდილოეთ სლოვაკეთში, ჩვეულებრივ, ზომიერი ტემპერატურით (25 °C-ს გარშემო) ხასიათდება (მთებში ნაკლები).
შემოდგომა ქვეყანაში 23 სექტემბერს იწყება და უმეტესად ხასიათდება ნალექიანი და ქარიანი ამინდით (პირველი კვირა შეიძლება იყოს ძალიან ცხელი და მზიანი). სექტემბერში საშუალო ტემპერატურა 14 °C-ია, ნოემბერში – 3 °C. გვიანი სექტემბერი და ოქტომბრის დასაწყისი არის წლის ყველაზე მშრალი და მზიანი პერიოდი (ე.წ. ინდური ზაფხული).
ხოლო ზამთარი ჩვეულებრივ 21 დეკემბერს იწყება. საშუალო ტემპერატურა −5 °C და −10 °C შორის მერყეობს. დეკემბერი და იანვარი, ჩვეულებრივ, თოვლიანია; აღნიშნული თვეები ქვეყნის ყველაზე ცივი თვეებია. მაღალმთიან ადგილებში ზამთარი შედარებით ცივია; აქ თოვლის საფარი მარტამდე, შესაძლოა აპრილამდეც შენარჩუნდეს, ხოლო ღამით ტემპერატურამ შეიძლება –20 °C მიაღწიოს.<ref>{{cite web|url=http://www.slovensko.com/about/weather-climate|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071026021233/http://www.slovensko.com/about/weather-climate|archivedate=26 October 2007 |title=Based on the "Climate" article from |publisher=www.slovensko.com |accessdate=10 September 2013}}</ref>
== სახელმწიფო ==
Line 133 ⟶ 197:
* [[ბანსკა-შტიავნიცა]]
* [[ვლკოლინეცი]] - ხალხური არქიტექტურის სოფელი რუჟომბეროკის ახლოს.
▲== ეროვნული პარკები ==
▲{{მთავარი|სლოვაკეთის ეროვნული პარკების სია}}
▲{| class="wikitable sortable"
▲|-
▲! სახელი !! დაარსების წელი !! ფართობი
▲|-
▲| [[ტატრების ეროვნული პარკი]] || [[1949]] || 738 კმ² (73 800 ჰა)
▲|-
▲| [[დაბალი ტატრების ეროვნული პარკი]] || [[1978]] || 728 კმ² (72 800 ჰა)
▲|-
▲| [[დიდი ფატრის ეროვნული პარკი]] || [[2002]] || 404 კმ² (40 400 ჰა)
▲|-
▲| [[სლოვაკეთის კარსტის ეროვნული პარკი]] || [[2002]] || 346 კმ² (34 600 ჰა)
▲|-
▲| [[პოლონინის ეროვნული პარკი]] || [[1997]] || 298 კმ² (29 800 ჰა)
▲|-
▲| [[პატარა ფატრის ეროვნული პარკი]] || [[1988]] || 226 კმ² (22 600 ჰა)
▲|-
▲| [[მურანსკა პლანინას ეროვნული პარკი]] || [[1998]] || 203 კმ² (20 300 ჰა)
▲|-
▲| [[სლოვაკეთის სამოთხის ეროვნული პარკი]] || [[1988]] || 197 კმ² (19 700 ჰა)
▲|-
▲| [[პიენინის ეროვნული პარკი]] || [[1967]] || 38 კმ² (3800 ჰა)
▲|}
== საქართველოს საელჩო სლოვაკეთის რესპუბლიკაში ==
| |||