ვიკიპედია

კანბერა: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
ხაზი 66:
კანბერის [[კლიმატი]] მთის კონტინენტალური [[სუბტროპიკული კლიმატური სარტყელი|სუბტროპიკულია]].<ref>{{cite web|title=Climate: Canberra - Climate graph, Temperature graph, Climate table|url=http://en.climate-data.org/location/118/|publisher=Climate-Data.org|accessdate=5 September 2013}}</ref> ამ მიზეზით კანბერაში მუდამ ტემპერატურის დიდი სადღეღამისო ცვალებადობაა, ხოლო ზაფხული ჩვეულებრივ ძალიან მშრალი არაა.
 
გეოგრაფიული განედის, სიმაღლის და სანაპიროდან დაშორების გამო კანბერაში გამორჩეულად გამოიყოფა ოთხი სეზონი. ავსტრალიის სანაპირო ტერიტორიების უმრავლესობის კლიმატი, სადაც მდებარეობს ქვეყნის ყველა შტატის და ტერიტორიის დედაქალაქი, იმყოფება ზღვის რბილი ზემოქმედების ქვეშ. კანბერაში კი ზაფხული ცხელი და მშრალია, ზამთარი გამოირჩევა ცივი ნისლით და ხშირი სუსხით. მთები და გარკვეული ადგილები დაფარულია [[თოვლი]]თ.<ref name=bom>{{cite web|url=http://www.bom.gov.au/weather/nsw/canberra/climate.shtml|title=Climate of Canberra Area|accessdate=13 May 2010|publisher=Bureau of Meteorology}}</ref> ქალაქში ყველაზე მაღალი ტემპერატურა დარეგისტრირდა 1968 წლის 1 თებერვალს, რომელიც შეადგენდა 42,2&nbsp;°C-ს,<ref>{{Cite journal|publisher=Australian Bureau of Statistics|title=1301.0 - Year Book Australia, 2002|url=http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/0/b5186097bad6b76cca256b3400819cd1|archivedate=12 October 2012|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121012125015/http://www.abs.gov.au/Ausstats/abs@.nsf/0/b5186097bad6b76cca256b3400819cd1|date=25 January 2002|ref=harv}}</ref> ყველაზე დაბალი დარეგისტრირდა 1971 წლის 11 ივლისს — −10&nbsp;°C,<ref name=bom/> ზამთარში ქალაქში ზოგჯერ მოდის თოვლი, მაგრამ როგორც წესი ის მალე დნება. სექტემბრიდან მარტის ჩათვლით ხდება [[ჭექა-ქუხილი]]. წვიმის მაქსიმალური რაოდენობა მოდის გაზაფხულზე და ზაფხულში.
 
=== ქალაქის დაგეგმარება ===
ხაზი 95:
 
=== ევროპელებამდელი პერიოდი ===
ევროპელების დასახლებების გამოჩენამდე თანამედროვე კანბერის ტერიტორიაზე სეზონურად ცხოვრობდნენ [[ნგუნავალი]] და [[ვალგალუ]]ს [[ავსტრალიელი აბორიგენები]]ს ტომები<ref name="Gillespie84">{{cite book|last=Gillespie|first=Lyall|title=Aborigines of the Canberra Region|publisher=Wizard (Lyall Gillespie)|location=Canberra|year=1984|pages=1–25|isbn=0-9590255-0-2}}</ref>. ქალაქის სამხრეთ-აღმოსავლეთის მიწებზე დასახლებულნი იყვნენ [[ნგარიგო]]ს ტომები, ჩრდილოეთით —- [[გუნდუნგურა]]ს ტომები, სანაპიროზე —- [[იუინი]]ს და დასავლეთით —- [[ვირატიური]]ს ტომები. არქეოლოგიური მონაცემების საფუძველზე, თანამედროვე კანბერის რაიონი ადამიანებით დასახლდა დაახლოებით 21 000 წლის წინ<ref>{{citation|last1=Flood|first1=J. M.|last2=David|first2=B.|last3=Magee|first3=J.|last4=English|first4=B.|year=1987|title=Birrigai: a Pleistocene site in the south eastern highlands|journal=Archaeology in Oceania|volume=22|pages=9–22}}</ref>.
 
=== პირველი ევროპული დასახლებები ===
ხაზი 110:
 
=== კანბერის განვითარება მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ===
ქალაქის განვითარება დაჩქარდა მეორე მსოფლიო ომის დამთავრების შემდეგ, ამასთან დედაქალაქი გასცდა განვითარების საწყისი გეგმის საზღვრებს{{sfn|Wigmore|1971|pp=125-128}}. ომის შემდეგ კანბერაში მელბურნიდან გადმოვიდა რამდენიმე სამინისტრო სახელმწიფო მომსახურე პერსონალთან ერთად{{sfn|Sparke|1988|p=6}}{{sfn|Sparke|1988|pp=1-3}}. იმავდროულად მთავრობის დახმარებით დაიწყო საცხოვრებელი სახლების მშენებლობა, ქალაქის გაზრდილი მოსახლეობის საცხოვრებელი ადგილებით დასაკმაყოფილებლად. კანბერის ჩრდილოეთი და სამხრეთი ნაწილის მშენებლობა დამთავრდა 1950-იანი წლებისთვის, უოდენ-ველის და ბელკონენის ოლქების — 1960-იანი წლების შუაში და ბოლოში. 1964 წელს დამთავრდა ხელოვნური ტბის [[ბერლი-გრიფინი]]ს მშენებლობა{{sfn|Sparke|1988|pp=130-140}}.
 
1972 წლის 27 იანვარს პარლამენტის წინ გაიშალა ავსტრალიელი აბორიგენების კარვების საელჩო მკვიდრი მოსახლეობის უფლებების და მიწის საკითხებზე ყურადღების მიქცევის მიზნით. 1988 წლის 9 მაისს გაიხსნა ავსტრალიის პარლამენტის ახალი შენობა, უფრო ფართე ვიდრე წინა. 1988 წლის დეკემბერში ავსტრალიის პარლამენტის შესახებ მიღებული კანონის შემდეგ [[ფედერალური ტერიტორია (ავსტრალია)|ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორია]] გახდა მთლიანად თვითმართვადი წარმონაქმნი{{sfn|Sparke|1988|p=116}}{{sfn|Fitzgerald|1987|p=138}}. 1989 წლის თებერვალში ჩატარდა პირველი არჩევნები, და უკვე 1989 წლის 11 მაისს თავისი მუშაობა დაიწყო საკანონმდებლო ასამბლეამ 17 წევრის შემადგენლობით<ref>{{cite web|url=http://www.legassembly.act.gov.au/education/fact-sheets.asp?nav=factsheet02#1|title=Fact sheets|publisher=Legislative Assembly for the ACT|accessdate=23 April 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130329130619/http://www.legassembly.act.gov.au/education/fact-sheets.asp?nav=factsheet02|archivedate=29 March 2013}}</ref>. ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის პირველი მთავრობა ჩამოყალიბდა [[ავსტრალიის ლეიბორისტული პარტია|ავსტრალიის ლეიბორისტული პარტიის]] მიერ. მთავარი მინისტრი პირველად გახდა ქალი - [[როზმარი ფოლეტი]].<ref>{{cite news|title=NSW boasts first female leadership team|url=http://news.smh.com.au/breaking-news-national/nsw-boasts-first-female-leadership-team-20091204-k94l.html|newspaper=The Sydney Morning Herald|publisher=Fairfax Media|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120515212717/http://news.smh.com.au/breaking-news-national/nsw-boasts-first-female-leadership-team-20091204-k94l.html|archivedate=15 May 2012|date=3 December 2009|last=Jerga|first=Josh|accessdate=13 January 2010}}</ref>
ხაზი 134:
== ეკონომიკა ==
2011 წლის მაისის მდგომარეობით [[უმუშევრობა|უმუშევრობის]] დონე კანბერაში შეადგენდა 3,4 %-ს, რაც საერთოეროვნული დონეზე დაბალია, რომელიც შეადგენს 5,1 %-ს<ref>{{cite web|url=http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Lookup/by%20Subject/1367.0~2012~Main%20Features~Unemployment%20Rate~9.4|title=1367.0 State and Territory Statistical Indicators - Unemplyment rate: ABS|date=12 June 2012|publisher=Australian Bureau of Statistics|accessdate=6 July 2012}}</ref> (მიუხედავად იმისა, რომ ეკონომიკის ცალკეულ სექტორებში არსებობს სამუშაო ძალის უკმარისობა). კანბერაში უმუშევრობის დაბალი დონის და სახელმწიფო და კომერციულ სექტორებში მაღალი დასაქმების შედეგად სუფთა შემოსავლების ყველაზე დიდი დონეა ავსტრალიის ყველა შტატის დედაქალაქებს შორის<ref>{{cite web|publisher=Australian Bureau of Statistics|url=http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/Previousproducts/D1427AE6A791C71CCA2570D700081161?opendocument|title=ACT Stats, 2005|date=12 September 2005|accessdate=13 May 2010}}</ref>. კანბერის მაცხოვრებლის ხელფასის კვირის საშუალო რაოდენობა შეადგენს AUD$ 1702, იმ დროს, როდესაც მთელ ავსტრალიაში ეს ციფრი შეადგენს AUD$ 1485,80<ref>{{cite web|publisher=Australian Bureau of Statistics|date=15 August 2013|url=http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/Latestproducts/6302.0Main%20Features1May%202013?opendocument&tabname=Summary&prodno=6302.0&issue=May%202013&num=&view=|title=6302.0 - Average Weekly Earnings, Australia, May 2013|accessdate=4 November 2013}}</ref>. ქალაქში საცხოვრებელი სახლის საშუალო ფასი 2009 წლის სექტემბერში შეადგენდა AUD$ 511 820, რაც დაბალია, ვიდრე [[სიდნეი]]ში, მაგრამ მაღალია ვიდრე [[მელბურნი|მელბურნში]] და [[პერთი|პერთში]]<ref>{{cite web|url=http://www.abc.net.au/news/stories/2009/10/29/2727042.htm|title=House prices surge as rate hike looms|publisher=Australian Broadcasting Corporation|accessdate=13 May 2010|last=Janda|first=Michael|date=29 October 2009}}</ref><ref>{{cite web
|publisher=Real Estate Institute of Australia|url=http://www.reiaustralia.com.au/media/releases.asp|title=It’s official: the property market has cooled|date=9 September 2010|accessdate=7 June 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080719140035/http://reiaustralia.com.au/media/releases.asp|archivedate=19 July 2008}}</ref>. სახლის საშუალო ფასი 2006 წლის სექტემბერში შეადგენდა AUD$ 375 000<ref name="Treasury-Snapshot">[http://web.archive.org/web/20060516072416/http://www.treasury.act.gov.au/snapshot/REIAMF.pdf საკუთრების ბაზრის ფაქტები. ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის ხაზინა. 2006 წელი. ეკონომიკის ანგარიშგება, 2006 წლის სექტემბერი. {{ref-en}}]</ref>, ხოლო 2006 წლის ნოემბერში —- AUD$ 411 305<ref>[http://www.treasury.act.gov.au/snapshot/RESPROP.pdf ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის საკუთრების ბაზრის ანგარიშგება. ავსტრალიის ფედერალური ტერიტორიის ხაზინა. 2006 წელი. ეკონომიკის ანგარიშგება, 2006 წლის სექტემბერი. {{ref-en}}]</ref>. კანბერაში საშუალო ყოველკვირეული საიჯარო გადასახადი მაღალია, ვიდრე ავსტრალიის ნებისმიერ სხვა შტატში ან ტერიტორიაზე<ref>{{cite web|publisher=Australian Bureau of Statistics|year=2004|title=Census of Population and Housing Australia in Profile A Regional Analysis|url=http://www.abs.gov.au/ausstats/subscriber.nsf/log?openagent&20320_2001.pdf&2032.0&Publication&6E673B244F83579CCA257156007B9D31&0&2001&16 January 2004&Latest|accessdate=13 May 2010}}</ref>. მაგალითად, 2014 წლის იანვარში მან კვირაში შეადგინა $410, რითაც ქალაქმა ქვეყანაში დაიკავა მესამე ადგილი სიძვირის მიხედვით<ref>{{cite news|url=http://www.canberratimes.com.au/act-news/act-still-expensive-place-to-live-despite-fall-in-rent-prices-20140115-30vk8.html|date=16 January 2014|archivedate=8 March 2014|archiveurl=http://web.archive.org/web/20140308020955/http://www.canberratimes.com.au/act-news/act-still-expensive-place-to-live-despite-fall-in-rent-prices-20140115-30vk8.html|publisher=Fairfax Media|newspaper=The Canberra Times|first=Meredith|last=Clisby|title=ACT still expensive place to live despite fall in rent prices}}</ref>.
 
ეკონომიკის ძირითადი სფეროებია სამთავრობო ადმინისტრირება და თავდაცვა, რომელშიც დაკავებულია კანბერის მოსახლეობის დაახლოებით 33,9 % (მთლიანად ის იძლევა ტერიტორიის [[მთლიანი შიდა პროდუქტი]]ს 29,8 %-ს)<ref>{{cite web|title=Gross State Product 2011–12|publisher=ACT Government Chief Minister and Treasury Directorate, Economics Branch|date=21 November 2012|url=http://www.treasury.act.gov.au/snapshot/GSP.pdf|archivedate=30 July 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130730233343/http://www.treasury.act.gov.au/snapshot/GSP.pdf|accessdate=17 September 2013}}</ref><ref>{{cite web|title=Industry of employment by place of work|publisher=ACT Government Chief Minister and Treasury Directorate|url=http://www.cmd.act.gov.au/policystrategic/actstats/profiles/act/placeofwork|date=28 June 2013|accessdate=17 September 2013}}</ref>. სახელმწიფო სექტორში დამსაქმებლებს შორის გამოირჩევიან თავდაცვის, ფინანსების, საგარეო საქმეთა და ვაჭრობის სამინისტროები, ასევე ხაზინა. ავსტრალიის შეიარაღებული ძალების დაწესებულებების ნაწილი მდებარეობენ ქალაქში ან მისგან შორიახლოს. ფერბერნის ყოფილი სამხედრო ბაზა, რომელიც მდებარეობდა [[კანბერის საერთაშორისო აეროპორტი]]ს გვერდით გაიყიდა [[აეროპორტი]]ს ოპერატორებზე და დღეისათვის ემსახურება VIP კლიენტებს<ref>{{cite web|url=http://www.airforce.gov.au/raafmuseum/research/bases/fairbairn.htm|title=RAAF Museum Fairbairn|publisher=RAAF Museum|year=2009|accessdate=13 May 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.airforce.gov.au/raafmuseum/research/units/34sqn.htm|title=No 34 Squadron|publisher=RAAF Museum|year=2009|accessdate=13 May 2010}}</ref>.
ხაზი 142:
=== ტრანსპორტი ===
[[File:Canberra Airport Night.jpg|thumb|right|კანბერას საერთაშორისო აეროპორტი]]
კანბერაში გადაადგილების ძირითადი საშუალებაა [[ავტომობილი]]<ref name=road>{{cite web|url=http://www.aph.gov.au/house/committee/ncet/natcapauth/report/chapter9.pdf|title=Canberra's transport system|format=PDF|publisher=Parliament of Australia|accessdate=23 April 2010|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120207011010/http://www.aph.gov.au/house/committee/ncet/natcapauth/report/chapter9.pdf|archivedate=7 February 2012}}</ref>. ძველად გატარებული ქალაქმშენებლობის პოლიტიკა დადებითად აისახა არსებულ საგზაო სისტემაზე, რომელიც გამოირჩევა გზის საფარის მაღალი ხარისხით. კანბერის ოლქები ერთმანეთთან დაკავშირებულია ავტოსტრადებით, სადაც მოძრაობის სიჩქარე შეზღუდულია 80—10080-100 კმ/სთ-მდე<ref>{{cite web|url=http://www.chiefminister.act.gov.au/media.php?v=5787&s=29|title=Survey shows speeding at disputed camera site|publisher=Chief Minister's Department|date=17 July 2007|accessdate=23 April 2010}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.afp.gov.au/act/road_traffic/speeding.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20091112054723/http://www.afp.gov.au/act/road_traffic/speeding.html|archivedate=12 November 2009|title=Speeding|publisher=Australian Federal Police|date=20 May 2008|accessdate=23 April 2010}}</ref>. ოლქების უმრავლესობაში რაიონები ერთმანეთთან დაკავშირებულია მისასვლელი გზებით.
 
კანბერაში სახელმწიფო საავტობუსო გადამყვანია კომპანია „''Australian Capital Territory Internal Omnibus Network''“. ქალაქში და ახალი სამხრეთი უელსის მეზობელ რაიონებში კერძო გადამყვანებია „''Transborder Express''“<ref>{{cite web|url=http://www.transborder.com.au/index.php/about-us-bottom|title=About Us|publisher=Transborder Express|accessdate=25 February 2014}}</ref> და „''Deane’s Buslines''“<ref>{{cite web|url=http://www.deanesbuslines.com.au/about-us|title=About Us|publisher=Deane's Buslines|accessdate=25 February 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.action.act.gov.au/About_ACTION/corporate|title=Corporate|publisher=ACTION|accessdate=25 February 2014}}</ref>. მიუხედავად ამისა საავტობუსო კავშირი არ სარგებლობს დიდი პოპულარობით ადგილობრივ მოსახლეობაში: ტრანსპორტის ამ სახეობით გადაადგილდება კანბერის მოსახლეობის მხოლოდ 4,6 %. მოსახლეობის 5,5 %-ს ურჩევნია სამუშაომდე მივიდეს ან ფეხით, ან [[ველოსიპედი]]თ<ref name="2001census" />. კერძო ავტობუსები აერთებენ კანბერას ახლომდებარე ქალაქებთან ახალ სამხრეთ უელსში. ქალაქში არსებობს [[ტაქსი]] (ძირითადი კომპანიები — :„''Aerial Consolidated Transport''“ და „''Cabxpress''“)<ref>{{cite web|url=http://www.abc.net.au/news/stories/2007/02/03/1839551.htm|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110218043332/http://www.abc.net.au/news/stories/2007/02/03/1839551.htm|archivedate=18 February 2012|title=Taxi company 'not concerned' at losing monopoly|publisher=Australian Broadcasting Corporation|date=3 February 2007}}</ref>.
 
ქალაქი [[რკინიგზა|სარკინიგზო ხაზით]] შეერთებულია ავსტრალიის სხვა ქალაქებთან. კანბერის სარკინიგზო სადგური მდებარეობს კინგსტონის რაიონში. 1920 და 1922 წლებს შორის სარკინიგზო ხაზი კვეთს მდინარე მოლონგლოს და მიემართება ჩრდილოეთისაკენ, მაგრამ წყალდიდობის შემდეგ ის დაიკეტა და შემდგომში აღარასოდეს არ აღდგენილა<ref>{{cite web|url=http://www.nswtrainlink.info/destinations/network|title=Network map|publisher=NSW TrainLink|accessdate=7 March 2014}}</ref>{{sfn|Penguin Books Australia|2000|pp=20}}.
ხაზი 181:
როგორც ავსტრალიის პოლიტიკური ცენტრი, კანბერა მასმედიის მთავარი დაწესებულებების ყოფნის ადგილია, [[ავსტრალიის რადიოსამაუწყებლო კორპორაცია|ავსტრალიის რადიოსამაუწყებლო კორპორაციის]] და კომერციული სატელევიზიო კომპანიების ჩათვლით. ქვეყნის ცენტრალურ გაზეთებს ქალაქში აქვთ ადგილობრივი ბიუროები. ბევრი ახალი ამბების ორგანიზაცია წარმოდგენილია კანბერის პრეს-გალერეაში, რომლებშიც მუშაობენ ჟურნალისტები, რომლებიც აკეთებენ რეპორტაჟებს ეროვნული პარლამენტიდან<ref>{{cite web|url=http://www.npc.org.au/upcomingspeakers/speakerarchive.html|title=Speaker archive|publisher=National Press Club of Australia|accessdate=13 May 2010}}</ref>.
 
ქალაქში გამოიცემა 1926 წელს დაარსებული ყოველდღიური [[გაზეთი]] ''„Canberra Times“'', ასევე მთელი რიგი უფასო ყოველკვირეული გაზეთი, რომლებიც ვრცელდება კანბერის ცალკეულ რაიონებში{{sfn|Wigmore|1971|p=87}}<ref>{{cite news|title=History of a paper anniversary|newspaper=The Canberra Times|publisher=Fairfax Media|first=Jack|last=Waterford|author-link=Jack Waterford|date=3 March 2013|url=http://www.canberratimes.com.au/federal-politics/history-of-a-paper-anniversary-20130302-2fd76.html|archivedate=17 September 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130917072242/http://www.canberratimes.com.au/federal-politics/history-of-a-paper-anniversary-20130302-2fd76.html}}</ref>. დედაქალაქში ასევე მუშაობენ თავისუფალი ანალოგიური სატელევიზიო სადგურები, მათ შორის, ორი სამთავრობო (''ABC'' და ''SBS'') და სამი კომერციული (''Prime, WIN'' და ''Southern Cross Ten''), ასევე ოთხი ციფრული —- ''Prime HD, WIN HD, ABC2'' და ''SBS News''<ref>{{cite web|url=http://www.aph.gov.au/Parliamentary_Business/Bills_Legislation/bd/bd0102/02bd132|title=Bills Digest No. 132 2001-02: Broadcasting Services Amendment (Media Ownership) Bill 2002|publisher=Parliament of Australia|date=21 March 2002|accessdate=25 September 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130131114349/http://aph.gov.au/Parliamentary_Business/Bills_Legislation/bd/bd0102/02bd132|archivedate=31 January 2013}}</ref>.
 
სააბონენტო სატელევიზიო მომსახურება მიიღება [[თანამგზავრული ტელევიზია|თანამგზავრული ტელევიზიის]] საშუალებით, რომელსაც წარადგენს კომპანია ''Foxtel'', და [[საკაბელო ტელევიზია|საკაბელო ტელევიზიის]] საშუალებით, რომელსაც წარადგენს ადგილობრივი სატელეკომუნიკაციო კომპანია ''TransACT''<ref>{{cite web|url=http://kids.actewagl.com.au/Education/Communications/Television/Subscription/|title=Subscription television|publisher=TransACT|accessdate=25 September 2013|date=11 June 2009}}</ref>. კანბერაში ასევე მაუწყებლობს რამდენიმე რადიოსადგური: ''Radio 2XXfm, Artsound, Valley FM 89.5 და Radio 1RPH, Capital Radio Network (1053-2CA და 1206-2CC), Canberra FM Radio (104.7) და MIX 106.3''.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/კანბერა“-დან