ვიკიპედია

მეხიკო: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
ხაზი 67:
===რევოლუცია===
 
[[File:Pancho Villa y Emiliano Zapata2.jpg|thumb|right|ფრანცისკოფრანსისკო ვილავილია და [[ემილიანო საპატა]] მეხიკოში შედიან (1914 წ.)]]
[[პორფირიო დიასი]]ს პრეზიდენტობის დროს, დაახლოებით 35 წლის მანძილზე, 1876-1911 წლებში ქალაქი მეხიკო მასობრივ ტრანსფორმაციას განიცდიდა. დიასის მიზანი იყო შეექმნა ქალაქი, რომელიც მეტოქეობას გაუწევდა დიდ ევროპულ ქალაქებს. ის და მისი მთავრობა მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ მოდელად [[პარიზი]] გამოეყენებინათ, მიუხედავად იმისა, რომ ჯერ კიდევ რჩებოდა ინდიელთა და ესპანელთა ელემენტები. მექსიკურ-ფრანგული არქიტექტურული სტილის ნაზავს შემდეგში პორფირიანული არქიტექტურა ეწოდა.
 
ხაზი 182:
==პოლიტიკური სისტემა==
===ფედერალური რაიონი===
[[File:Asamblea Legislativa del Distrito Federal Ciudad de México.jpg|thumb|ეროვნული საკანონმდებლო ასამბლეის შენობა.]]
[[File:Banco de México & INBA.jpg|thumb|ეროვნული ბანკის სათავო ოფისი.]]
[[File:Oficinas de la Cámara de Senadores 04.jpg|thumb|სენატის შენობა]]
[[File:MexCity-palacio.jpg|thumb|[[მექსიკის ეროვნული სასახლე]]]]
ხაზი 189:
[[File:ColegioMineriaDF.JPG|thumb|პალასიო-დე-მინერია]]
[[File:Edificio Tlatelolco (S.R.E).JPG|thumb|[[მექსიკის საგარეო საქმეთა სამინისტრო]]ს შენობა]]
1824 წლის 31 იანვრარს გამოცემული ფედერაციის კონსტიტუციური აქტი და იმავე წლის 4 ოქტომბერს მიღებული კონსტიტუცია [[ომი დამოუკიდებლობისათვის მექსიკაში|მექსიკის დამოუკიდებლობისათვის ომისშემდგომ]] პოლიტიკურ და ადმინისტრაციულ მოწყობას ადგენს.<ref>{{cite web|url=http://tarlton.law.utexas.edu/constitutions/text/1824index.html|title=Federal Constitution of the United Mexican States (1824)}}</ref> გარდა ამისა, 50-ე თავის XXVIII ნაწილი ახალ კონგრესს უფლებას აძლევდა აერჩია ფედერალური მთავრობის ადგილსამყოფელი. ეს ადგილი იმჟამად ფედერალურ მიწად გამოცხადდა, რომლის მმართველადაც ადგილობრივი ფედერალური მთავრობა დადგინდა. დედაქალაქის ორ მთავარ კანდიდატად მეხიკო და [[კერეტარო (ქალაქი)|კერეტარო]] განიხილებოდა.<ref>[http://www.juridicas.unam.mx/publica/rev/boletin/cont/85/art/art13.htm Boletín Mexicano de Derecho Comparado]. Juridicas.unam.mx. Retrieved on April 12, 2014.</ref> საბოლოოდ, დედაქალაქად მეხიკო აირჩიეს, რადგან სწორედ ის იყო ქვეყნის მოსახლეობისა და ისტორიის ცენტრი, მიუხედავად იმისა, რომ გეოგრაფიულ ცენტრთან კერეტარო უფრო ახლოს მდებარეობდა. არჩევანი ოფიციალურად გაფორმდა 1824 წლის 18 ნოემბერს, რის შემდეგაც, კონგრესმა 8 800 აკრის ფართობი გამოყო, რომლის ცენტრისცენტრი [[სოკალო]] იყო. ამის შემდეგ, ეს ტერიტორია [[მეხიკოს შტატი]]სგან გამოყვეს, შტატის ხელისუფლება კი ინკვიზიციის სასახლიდან (ამჟამად მექსიკის მედიცინის მუზეუმი) [[ტესკოკო (მეხიკოს შტატი)|ტესკოკოში]] გადავიდა. აღნიშნულ ტერიტორიაში არ შედიოდა ისეთი დასახლებული ქალაქები, როგორებიც იყო: [[კოიოაკანი]], [[შოჩიმილკო]], [[მექსიკალცინგო]] და [[ტლალპანი]] —- ყველა მათგანი მექხიკის შტატის შემადგენლობაში დარჩა.<ref name="EncMex2003">{{cite encyclopedia|last=Alvarez|first=Jose Rogelio|encyclopedia=Enciclopedia de Mexico|title=Distrito Federal|year=2003|publisher=Sabeco International Investment Corp.|volume=IV|language=Spanish|isbn=978-1-56409-063-8|pages=2293–2314}}</ref>
 
1854 წელს, [[მექსიკის პრეზიდენტი|პრეზიდენტმა]] [[ანტონიო ლოპეს დე სანტა ანა]]მ ფედერალური რაიონის ტერიტორია თითქმის რვაჯერ გაზარდა, თავდაპირველი 220 კმ²-დან 1, 700 კმ²-მდე, ქალაქს შეუერთა სასოფლო და მთიანი არეალები, რითაც უსაფრთხო გახადა სტრატეგიული სამხრეთ და სამხრეთ-დასავლეთ მთის უღელტეხილები და მეხიკო უცხოური ინვანსიისგან დაიცვა. ფედერალური რაიონის საზღვრების ბოლო ცვლილება 1898-1902 წლებში განხორციელდა, ქალაქს დაემატა სამხრეთი ტერიტორია [[მორელოსის შტატი]]ს საზღვრამდე. იმ დროისათვის, ფედერალურ რაიონში არსებული მუნიციპალიტეტების რაოდენობა 22-ს შეადგენდა.
 
მიუხედავად იმისა, რომ ფედერალურ რაიონს გუბერნატორის მიერ დანიშნული მთავრობა მართავდა, მის შემადგენლობაში არსებული მუნიციპალიტეტები ავტონომიურობას ინარჩუნებდა. ძალაუფლების ასეთმა დუალურობამ, მუნიციპალიტეტებისა და ფედერალურ მთავრობებს შორის დაძაბულობა წარმოშვა, რომელმაც თითქმის ერთი საუკუნე გასტანა. 1903 წელს პრეზიდენტმა [[პორფირიო დიასი|პორფირიო დიასმა]], ფედერალურ რაიონში შემავალი მუნიციპალიტეტების ძალაუფლება მნიშვნელოვნად შეამცირა. ამის შემდეგ, 1928 წელს ფედერალურმა მთავრობამ ყველა აღნიშნული რაიონის გაუქმება გადაწყვიტა. მუნიციპალიტეტბის ნაცვლად, ფედერალური რაიონი დაიყო „ცენტრალურ დეპარტამენტად“ და 13 ''დელეგასიონედ'' (კვარტალი), რომლებიც პირდაპირ იმართებოდნენ ფედერალური რაიონის მთავრობის მიერ. ცენტრალურ დეპარტამენტში გაერთიანდა მეხიკოს, ტაკუბის, ტაკუბაიისა და მიშკოაკის ყოფილი მუნიციპალიტეტები.
ხაზი 200:
მეხიკოში განთავსებულია არა რომელიმე კონკრეტული [[მექსიკის შტატები|შტატის]], არამედ მთლიანი ქვეყნის ხელისუფლების ადმინისტრაცია. ფედერალური რაიონის მთავრობის მეთაურს ნიშნავდა [[მექსიკის პრეზიდენტი]]. ზოგიერთი პოლიტიკური დაჯგუფება მოითხოვდა, რომ ფედერალური რაიონი გამოცხადებულიყო ფედერაციის 32-ე შტატად.
 
მოთხოვნის საპასუხოდ, 1987 წელს რაიონმა ფართო ავტონომიის სტატუსი მიიღო. 1990-იან წლებში, ავტონომია კიდევ უფრო განივრცო და უკვე 1997 წლიდან, მოსახლეობა პირდაპირი წესით ირჩევს ფედერალური რაიონის მეთაურსა და ერთპალატიანი საკანონმდებლო ასამბლეის წევრებს. მთავრობის პირველი არჩეული მეთაური იყო [[კუაუტემოკ კარდენასი]]. 1999 წელს, 2000 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობის მიზნით, კარდენასი გადადგა და მის მაგივრად დაინიშნა [[როსარიო რობლესი]], რომელიც მეხიკოს პირველი ქალი მმართველი გახდა. 2000 წელს არჩეულ იქნა ანდრესაირჩიეს [[მანუელ ლოპეს ობრადორი]], რომელიც 2006 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობის მიზნით, 2005 წელს გადადგა თანამდებობიდან. მის ადგილზე, საკანონმდებლო ასამბლეამ [[ალეხანდრო ენსინას როდრიგესი]] დანიშნა. 2006 წელს, მეხიკოს მეთაურად 6 წლიანი ვადით [[მარსელო ებრარდი]] აირჩიეს.
 
ფედერალურ რაიონს, შტატებისგან განსხვავებით, არ გააჩნია კონსტიტუცია, ავტონომიის სტატუსში ბოლო დროს შეტანილი ცვლილებების საფუძველზე, ბიუჯეტი განიკარგება ადგილობრივად. მისმას წარდგენას ახდენსწარადგენს მეხიკოს მთავრობის მეთაური და ამტკიცებს საკანონმდებლო ასამბლეა. თუმცა, ფედერალური რაიონის საშინაო და საგარეო ვალებთან დაკავშირებულ საკითხებს წყვეტს [[მექსიკის კონგრესი]].<ref>{{cite web|url=http://www.finanzas.df.gob.mx/documentos/CodigoFinanciero_2007.pdf |title=Codigo Financiero Del Distrito Federal* |format=PDF |accessdate=April 17, 2010}}</ref>
 
მექსიკის კონსტიტუციის 44-ე მუხლის თანახმად, იმ შემთხვევაში, თუ ქვეყნის ხელისუფლება სხვა ქალაქში გადავა, ფედერალური რაიონი გარდაიქმნება ახალ შტატად, რომელსაც დაერქმევა „მექსიკის ველის შტატი“, რომლის საზღვრებსაც ქვეყნის კონგრესი დაადგენს.
ხაზი 212:
2006 წელს, ჩატარდა მეხიკოს მთავრობის მეთაურისა და საკანონმდებლო ასამბლეის წევრთა არჩევნები. მთავრობის მეთაურები აირჩევიან 6-წლიანი ვადით, თუმცა, პოსტზე მათი ხელახლა არჩევა აღარ შეიძლება. როგორც წესი, ეს პოსტი მეორე უმნიშვნელოვანეს, ყველაზე გავლენიან თანამდებობად მიიჩნევა მთელ მექსიკაში.<ref>Hamnett, Brian (1999) ''A Concise History of Mexico'' Cambridge University Press; Cambridge, UK, p. 293</ref>
 
ფედერალური რაიონის საკანონმდებლო ასემბლეის ფორმირების პროცესი ისეთივეა, როგორც სხვა საკანონმდებლო ორგანოების შემთხვევაში, მთელი ქვეყნის მასშტაბით; წევრები აირჩევიან როგორც მაჟორიტარული, ისე პროპორციული სისტემით. ფედერალური რაიონი 40 საარჩევნო ოლქადაა დაყოფილი, რომლებშიც მოსახლეობა ირჩევს თითო წარმომადგენელს. გარდა ამისა, ფედერალური რაიონი, როგორც ერთი მთლიანი წარმონაქმნი, პარალელური ხმის მიცემის საფუძველზე, პროპორციული სისტემით ირჩევს 26 დეპუტატს. აღნიშნული წესით არჩეულ წარმომადგენლებს, ორგანოში თანამდებობებზე დანიშვნისას გარკვეული შეზღუდვები ეხებათ. მაგალითად, არც ერთ პარტიას არ შეიძლება ჰქონდეს ადგილთა 63%-ზე მეტი. 2006 წლის არჩევნებში, ადგილების აბსოლუტური უმრავლესობა, 34 ადგილი 40-დან, მემარცხენე PRD„PRD“-მ მოიპოვა.
 
{|class="wikitable"
ხაზი 260:
 
===კვარტლები და უბნები===
ადმინისტრაციული მიზნით, მეხიკო დაყოფილია 16 კვარტლად ''(delegaciones)''. მიუხედავად იმისა, რომ ისინი მუნიციპალიტეტის სრულად ეკვივალენტური არაა, 16 -ვე კვარტალს აქვს მნიშვნელოვანი ავტონომია, 2000 წლიდან კი მათი მეთაურები პირდაპირი არჩევის წესით, ხმათა უმრავლესობით აირჩევიან. იქიდან გამომდინარე, რომ მეხიკო ორგანიზებულია ერთ მთლიან, ფედერალურ რაიონად, საქალაქო სერვისების უმრავლესობას უზრუნველყოფს ფედერალური რაიონის მთავრობა და არა თავად კვარტლები. 2010 წლის მდგომარეობით, ფედერალური რაიონი შემდეგი კვარტლებისგან ''(delegaciones)'' შედგება:<ref>[http://mapserver.inegi.org.mx/mgn2k/?s=geo&c=1223 2010 census tables: INEGI]<br>Select ''Municipales'' (Municipal), then ''Descargar'' (Download).</ref>
 
{|cellspacing="8"
ხაზი 284:
|}
 
კვარტლები შედგება ასობით კოლონიებისა (colonias) და უბნებისაგან, რომლებსაც რაიმე იურიდიული ავტონომია ან წარმომადგენლობა არ გააჩნიათ. ქალაქის უძველესი ნაწილია [[მეხიკოს ისტორიული ცენტრი|ისტორიული ცენტრი]], სადაც ზოგიერთი შენობა XVI საუკუნით თარიღდება. ცენტრალური ნაწილის სხვა ცნობილ უბნებს შორისაა [[კონდესა]], რომელიც არტ-დეკოს არქიტექტურითა და რესტრონებით გამოირჩევა; [[კოლონია-რომა]] — გამოირჩევა ბოზარის არქიტექტურითა და კულინარიული წერტილებით; [[სონა-როსა]], რომელიც წარსულში ცნობილი იყო ღამის ცხოვრებითა და რესტორნებით, ახლა კი [[ლგბტ]] და კორეულ-მექსიკური საზოგადოეებების ცენტრს წარმოადგენს; [[ტეპიტო]] და [[ლა-ლაგუნილია]] გამოირჩევა ადგილობრივ მუშათა კლასის ფოლკლორითა და ძველმანების ბაზრობებით. უახლეს კვარტლებს მიეკუთვნება [[სანტა-მარია-ლა-რიბერა]] და [[კოლონია-სან-რაფაელი|სან-რაფაელი]], რომლებიც პორფირიატოს სტილის არქიტექტურით გამოირჩევა.
 
ისტორიული ცენტრის დასავლეთით, რეფორმის გამზირის გასწვრივ მდებარეობს ქალაქის მრავალი შეძლებული კვარტალი, მათ შორის [[პოლანკო]], [[ლომას-დე-ჩაპულტეპეკი]], [[ბოსკეს-დე-ლას-ლომასი]], [[სანტა-ფე (მეხიკო)|სანტა-ფე]] და [[ინტერლომასი]], რომლებიც მეხიკოს ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს არეალს მიეკუთვნება კორპორატიული სათავო ოფისებისათვის, ცათამბჯენებისათვის და სავაჭრო ცენტრებისათვის.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/მეხიკო“-დან