კაბო-ვერდე: განსხვავება გადახედვებს შორის
| [შემოწმებული ვერსია] | [შეუმოწმებელი ვერსია] |
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
GiorgiXIII (განხილვა | წვლილი) No edit summary |
დავამატე შესავალი, ეტიმოლოგია, ისტორია, გეოგრაფია, სამხედრო ძალა, კლიმატი და უდიდესი ქალაქები |
||
ხაზი 30:
|სავარაუდო_მოსახლეობა_რანგი = 167-ე
|მოსახლეობა_სავარაუდოდ_წელს = 2013
|მოსახლეობის_ცენზი =
|მოსახლეობის_ცენზი_წელს =
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე = 126
|მოსახლეობის_სიმჭიდროვე_რანგი = 79-ე
ხაზი 56:
'''კაბო-ვერდეს რესპუბლიკა''' ({{lang-pt|Cabo Verde}} {{IPA|['kabu 'veɾdɨ]}}, ასევე '''მწვანე კონცხის კუნძულები''') — სახელმწიფო ამავე სახელწოდების მქონე კუნძულების [[არქიპელაგი|არქიპელაგზე]] [[ატლანტის ოკეანე]]ში, [[აფრიკა|აფრიკის]] [[დასავლეთი აფრიკა|დასავლეთ სანაპიროდან]] 570 კმ-ში. ქვეყანა მოიცავს 10 ვულკანური წარმოშობის კუნძულს, რომელთა საერთო ტერიტორია 4033 კმ²-ია.
არქიპელაგი მე-15 საუკუნემდე დაუსახლებელი იყო, მანამ სანამ პორტუგალიელმა მოგზაურებმა არ აღმოაჩინეს და კოლონიალურ დასახლებად არ აქციეს. კაბო-ვერდე პირველი ევროპული დასახლება გახდა ტროპიკებში. 1951 წელს პორტუგალიის ზღვისიქითა დეპარტამენტის წოდება მოიპოვა, მაგრამ ქვეყანა მაინც არ დანებდა და დამოუკიდებლობისთვის ბრძლოას განაგრძობდა. 1975 წელს კაბო-ვერდემ დამოუკიდებლობა მოიპოვა.
1990-იანი წლებიდან კაბო-ვერდეში მოქმედებს სტაბილური წარმომადგენლობითი დემოკრატია და ის აფრიკაში ერთ-ერთ ყველაზე განვითარებულ სახელმწიფოდ ითვლება. ბუნებრივი რესურსების არ არსებობის გამო, ქვეყნის განვითარებადი ეკონომიკა ძირითადად სერვისებზეა ორიენტირებული,როგორიცაა ტურიზმი და უცხოური ინვესტიციები. მოსახლეობა დაახლოებით 550 000-ია. მოსახლეობა აფრიკული და ევროპული წარმოშობის არიან. უმეტესობა კათოლიკე ქრისტიანია, რაც პორტუგალისს მმართველობითაა გამოწვეული. კაბო-ვერდე [[აფრიკის კავშირი|აფრიკის კავშირის]] წევრი სახელმწიფოა.
== ეტიმოლოგია ==
ქვეყანას კაბო-ვერდე დაარქვეს ახლომდებარე კაპ-ვერტის ნახევარკუნძულის გამო,რომელიც სენეგალის სანაპიროზე მდებარეობს. 1944 წელს ადგილს კაბო ვერდე ანუ მწვანე კონცხი ეწოდა.
2013 წლის 24 ოქტომბერს ქვეყნის დელეგაციამ გაერო-ს განუცხადა, რომ მათ არ სურდათ ოფიციალური სახელი სხვა ენებზე თარგმნილიყო.შესაბამისად, "მწვანე კონცხის" სხვადასხვა ენებზე თარგმნის ნაცვლად ქვეყანას ''"კაბო-ვერდეს რესპუბლიკა"'' ეწოდა.
== ისტორია ==
ევროპელების გამოჩენამდე კაბო-ვერდეს კუნძულები სრულიად დაუსახლებელი იყო. [https://www.governo.cv/] ისინი აღმოაჩინეს გენუელებმა და პორტუგალიელმა ნავიგატორებმა 1456 წელს.პორტუგალიის ოფიციალური ჩანაწერების თანახმად, ტერიტორია პირველად აღმოჩენილი [[გენუა|გენუაში]] დაბადებული [[ანტონიო დე ნოლი|ანტონიო დე ნოლის]] მიერ იყო, რომელიც შემდგომში კაბო-ვერდეს გუბერნატორად პორტუგალიის მეფემ [[აფონსუ V (პორტუგალია)|აფონსუ V-მ]] დანიშნა. კაბო-ვერდეს არქიპელაგის აღმოჩენაში მონაწილეობა მიიღეს:პორტუგალიელმა [[დიეგო გომესი|დიეგო გომესმა]] და იტალიელმა [[ალვის კადამოსტო|ალვის კადამოსტომ]].
1942 წელს პორტუგალიელები ჩამოსახლდნენ სანტიაგოს კუნძულის ტერიტორიაზე და დააარსეს დასახლება რიბეირა გრანდე (მას ახლა ციდადე ველჰა ანუ ''ძველი ქალაქი'' ეწოდება). რიბერა გრანდე ევროპელების პირველი მუდმივი დასახლება იყო ტროპიკებზე.
მე-16 საუკუნეში არიპელაგის მთავარ შემოსავალს ატლანტიკური მონებით ვაჭრობა წარმოადგენდა. [https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/2835.htm] ზოგჯერ მეკობრეები პორტუგალიურ დასახლებებს თავს ესხმოდნენ. [[ფრენსის დრეიკი|ფრენსის დრეიკმა]], ინგლისელმა კაპიტანმა ორჯერ გაათავისუფლა მაშინდელი დედაქალაქი რიბეირა გრანდე. 1712 წელს, რიბერა გრანდეს მნიშვნელობა შემცირდა და მეტად მნიშვნელოვან ქალაქად [[პრაია]] გადაიქცა. 1770 წელს ამ ქალაქმა კაბო-ვერდეს დედაქალაქის წოდება მიიღო.
მე-19 საუკუნეში მონებით ვაჭრობის აკრძალვამ ქვეყანაში ეკონომიკური კრიზისი გამოიწვია. ამასთან, კუნძულის მდებარეობა ატლანტიკური სატრანსპორტო მიმოსვლისთვის იდეალური აღმოჩნდა. შესანიშნავი ნავსადგური, რომელიც ქალაქ [[მინდელო|მინდელოში]] მდებარეობდა მე-19 საუკუნში მნიშვნელოვან კომერციულ ცენტრად იქცა. დიპლომატი [[ედმუნდ რობერტსი]] კაბო-ვერდეს 1832 წელს ესტუმრა.<ref>https://www.wdl.org/en/item/7317/view/1/17/</ref> კაბო-ვერდე [[ჩარლზ დარვინი|ჩარლზ დარვინის]] მოგზაურობის პირველი გაჩერება გახდა.
==== დამოუკიდებლობა (1975) ====
[[მიხაკების რევოლუცია|1974 წლის აპრილის რევოლუციის]] შედეგად კაბო-ვერდეში აქტიური პოლიტიკური მოძრაობა ჩამოყალიბდა. 1975 წლის 30 ივნისს, კაბო-ვერდემ აირჩია ეროვნული ასამბლეა, რომელმაც მიიღო დამოუკიდებლობის ხელშეკრულება პორტუგალიიდან 1975 წლის 5 ივნისს.
== პოლიტიკა ==
კაბო-ვერდე ნახევრად-საპრეზიდენტო წარმომადგენლობითი დემოკრატიული [[რესპუბლიკა]]. [http://confinder.richmond.edu/admin/docs/CapeVerde.pdf]2018 წლის დემოკრატიის ინდექსის თანახმად, ის აფრიკის ყველაზე დემოკრატიულ ქვეყნებს შორისაა, ქვეყანა მსოფლიოში 26-ე ადგილს იკავებს.ქვეყნის კონსტიტუცია - მიღებულია 1980 წელს და შესწორდა 1992, 1995 და 1999 წლებში. პრეზიდენტი არის სახელმწიფოს მეთაური და ირჩევა ხალხის მიერ 5 წლის ვადით.
== საგარეო ურთიერთობები ==
[[ფაილი:Cape Verdean embassies.PNG|მარცხნივ|მინი|306x306პქ|ლურჯად: ქვეყნები სადაც კაბო-ვერდეს საელჩოები მდებარეობს; წითლად: კაბო-ვერდე]]
კეიპო ვერდი მიჰყვება არათანმიმდევრულ პოლიტიკას და ეძებს თანამშრომლურ ურთიერთობებს ყველა მეგობარ სახელმწიფოთან.[https://2009-2017.state.gov/r/pa/ei/bgn/2835.htm] ანგოლას, ბრაზილიის, ჩინეთის, ლიბიის, კუბის, საფრანგეთის, გერმანიის, პორტუგალიის, ესპანეთის, სენეგალის, რუსეთის, ლუქსემბურგის და შეერთებულ შტატების საელჩოები პრაიაშია.კაბო-ვერდე ინარჩუნებს ენერგიულ, აქტიურ საგარეო პოლიტიკას, განსაკუთრებით აფრიკის ქვეყნებთან მიმართებაში.
[[პორტუგალიურენოვანი ქვეყნების თანამეგობრობა|პორტუგალიურენოვანი ქვეყნების თანამეგობრობის]] დამფუძნებელი. ასევე არის [[ლუზოფონები|ლუზოფონების]] წევრი, რომლის წევრ ქვეყნებშიც პორტუგალიური ენა ყველაზე გავრცელებული და ოფიციალური ენაა.
2007 წლიდან კაბო-ვერდეს [[ევროპის კავშირი|ევროპის კავშირის]] სპეციალური პარტნიორობის სტატუსი აქვს მინიჭებული.
2017 წელს კაბო-ვერდემ ხელი მოაწერა გაეროს ხელშეკრულებას ბირთვული იარაღის აკრძალვის შესახებ. [https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXVI-9&chapter=26&clang=_en]
== სამხედრო ძალა ==
კაბო ვერდეს სამხედრო ძალა შედგება ეროვნული გვარდიისა და სანაპირო დაცვისგან; 2005 წლის მონაცემებით ქვეყნის [[მთლიანი შიდა პროდუქტი|მთლიანი შიდა პროდუქტის]] 0.7% იხარჯება სამხედროზე ზრუნვაზე.
== გეოგრაფია ==
კაბო-ვერდეს არქიპელაგი მდებარეობს ატლანტის ოკეანეში, აფრიკის კონტინენტის დასავლეთ სანაპიროდან დაახლოებით 570 კილომეტრში (350 მილი), სენეგალის, გამბიისა და მავრიტანიის მახლობლად, ქვეყანა მაკარონეზიის [[ეკორეგიონი|ეკორეგიონის]] ნაწილია. იგი მდებარეობს ჩრდილოეთ განედის 14° და 18° და აღმოსავლეთ გრძედის 22° და 26°-ს შორის. ქვეყნის მთლიანი ფართობი 4033 კვ.კმ.-ია.
კუნძულები ორ ძირითად ჯგუფად იყოფა:
* ბარლავენტოს კუნძულები: სანტო ანტეო, სეო ვინსეტე, სანტა ლუსია, სეო ნიკოლაუ, სალ, ბოა ვისტა.
* სოტავენტოს კუნძულები: მაიო, სანტიაგო, ფოგო, ბრავა.
ყველაზე დიდი კუნძული, როგორც ზომით, ისე მოსახლეობის რაოდენობით არის სანტიაგო,სადაც მდებარეობს ქვეყნის დედაქალაქი პრაია.
კაბო-ვერდეს კუნძულებიდან სამი :სალ,ბოა ვისტა და მაიო ბრტყელი, ქვიშიანი და მშრალია. დანარჩენი კუნძულები მეტად მცენარეებითაა დაფარული.
== კლიმატი ==
კაბო-ვერდეს კლიმატი მეტად რბილია ვიდრე კონტინენტური აფრიკის კლიმატი. კუნძულების გარშემო შემორტყმული ზღვა კუნძულებზე ტემპერატურას აზომიერებს, ხოლო ატლანტიკური ცივი ნაკადები არქიპელაგის გარშემო მშრალ ატმოსფეროს ქმნის.
{| class="wikitable mw-collapsible"
! colspan="14" |კაბო-ვერდეს კლიმატური მონაცემები
|-
!თვე
!იანვ
!თებე
!მარტ
!აპრი
!მაის
!ივნის
!ივლის
!აგვის
!სექტ
!ოქტო
!ნოემ
!დეკემ
!წლიური
|-
!რეკორდულად მაღალი °C (°F)
|33.0
(91.4)
|36.7
(98.1)
|35.2
(95.4)
|36.0
(96.8)
|36.4
(97.5)
|40.0
(104.0)
|40.0
(104.0)
|34.9
(94.8)
|35.0
(95.0)
|37.0
(98.6)
|36.9
(98.4)
|33.2
(91.8)
|40.0
(104.0)
|-
!საშუალო მაღალი °C (°F)
|26.1
(79.0)
|26.2
(79.2)
|27.4
(81.3)
|27.7
(81.9)
|28.9
(84.0)
|29.4
(84.9)
|29.7
(85.5)
|30.6
(87.1)
|30.5
(86.9)
|30.7
(87.3)
|29.4
(84.9)
|27.6
(81.7)
|28.7
(83.6)
|-
!დღიური საშუალო °C (°F)
|22
(72)
|22
(72)
|22
(72)
|23
(73)
|24
(75)
|24
(75)
|25
(77)
|26
(79)
|26
(79)
|26
(79)
|25
(77)
|23
(73)
|24
(75)
|-
!საშუალო დაბალი °C (°F)
|19.7
(67.5)
|19.2
(66.6)
|19.4
(66.9)
|20.2
(68.4)
|21.1
(70.0)
|21.9
(71.4)
|23.3
(73.9)
|24.3
(75.7)
|24.4
(75.9)
|24.1
(75.4)
|22.8
(73.0)
|21.4
(70.5)
|21.8
(71.3)
|-
!რეკორდულად დაბალი °C (°F)
|10.0
(50.0)
|10.2
(50.4)
|10.0
(50.0)
|14.0
(57.2)
|10.7
(51.3)
|14.1
(57.4)
|11.0
(51.8)
|16.0
(60.8)
|18.0
(64.4)
|19.4
(66.9)
|16.4
(61.5)
|16.0
(60.8)
|10.0
(50.0)
|-
!საშუალო ნალექიანობა მმ (ინჩ)
|3
(0.1)
|7
(0.3)
|1
(0.0)
|5
(0.2)
|0
(0)
|3
(0.1)
|5
(0.2)
|15
(0.6)
|73
(2.9)
|16
(0.6)
|7
(0.3)
|10
(0.4)
|145
(5.7)
|-
!მზის ნათების საათები თვის განმავ.
|310.0
|214.5
|280.0
|330.0
|341.0
|300.0
|279.0
|250.0
|295.0
|279.0
|300.0
|279.0
|3,457.5
|-
| colspan="14" |წყარო1: Weatherbase.com (humidity, sun and mean temperature),[http://www.weatherbase.com/weather/weather.php3?s=98580&cityname=Praia-Praia-Cape-Verde&units=metric] Met Office for precipitation [https://www.metoffice.gov.uk/weather/travel-and-events/holiday-weather/africa/cape-verde]
|-
| colspan="14" |წყარო 2: Voodoo Skies for the rest [https://www.hugedomains.com/domain_profile.cfm?d=voodooskies&e=com]
|}
== უდიდესი ქალაქები ==
{| class="wikitable"
! colspan="10" |კაბო-ვერდეს უდიდესი ქალაქები
|-
!
!
!სახელი
!მუნიციპალიტეტი
!მოსახლეობა
!
|-
| rowspan="11" |[[ფაილი:Praia de Portugalete - O Carril - Vilagarcía de Arousa-16.jpg|ცენტრი|მინი|233x233პქ|პრაია]][[ფაილი:Cabo Verde Sal Santa Maria salinas.jpg|ცენტრი|მინი|238x238პქ|სანტა მარია]]
|1
|პრაია
|პრაია
|127 832
| rowspan="11" |[[ფაილი:Harbour in Mindelo.jpg|ცენტრი|მინი|228x228პქ|მინდელო]][[ფაილი:Assomada Cape Verde.jpg|ცენტრი|მინი|ასსომადა]]
|-
|2
|მინდელო
|სეო ვისენტე
|70 468
|-
|3
|სანტა მარია
|სალ
|23 839
|-
|4
|ასსომადა
|სანტა კატარინა
|12 026
|-
|5
|პორტო ნოვო
|პორტო ნოვო
|9 430
|-
|6
|პედრა ბადეჰო
|სანტა კრუზი
|9 345
|-
|7
|სეო ფილიპე
|სეო ფილიპე
|8 125
|-
|8
|ტარრაფალ
|ტარრაფალ
|6 177
|-
|9
|სალ რეი
|ბოა ვისტა
|5 407
|-
|10
|რიბეირა გრანდე
|რიბეირა გრანდე
|4 625
|}
== ლიტერატურა ==
| |||