ქართველთა ლაშქრობები ხლათში: განსხვავება გადახედვებს შორის

'''ქართველთა ლაშქრობები ხლათში''' — მთელი რიგი ლაშქრობებისასაბრძოლო მოქმედებები [[საქართველოს სამეფო|საქართველოს სამეფოს]],[[აიუბიდები|აიუბიდთა სასულთნოსა]] და [[რუმის სასულთნო|სელჩუქ-თურქებს შორის]]. კონფლიქტი დაიწყო [[1204]] წელს აღმოსავლეთ [[ანატოლია|ანატოლიაში]] ჰეგემონიის მოპოვების მიზნით და დასრულდა [[1210]] წელს „[[ოცდაათწლიანი ზავი|ოცდაათწლიანი ზავით]]“.

[[ჯვაროსნები|ჯვაროსნებთან]] ბრძოლებში ჩართული ეგვიპტის სასულთნო, XIII საუკუნის დასაწყისში ჩრდილოეთის მიმართულებით იწყებს ექსპანსიას. ეგვიპტის სულთნის [[ალ-ადილ I]]-ის (1200–1218) მითითებით, 1199–1204 წლებში მისი ვაჟები, ალ-აუჰადი და ალ-აშრაფი [[ჯეზირე|ჯეზირეს]] რეგიონში, მოკავშირე საამიროების დახმარებით, თანდათან ავიწროვებენ [[ზენგიდები|ზენგიდებს]]. ჩრდილოეთში ექსპანსიების შემდეგი ეტაპი 1206–1207 წლების [[ხლათის სასულთნო|ხლათის სასულთნოს]] ახალი მმართველის [[ბეგ-თემური|ბეგ-თემურის]] ვაჟსა და მოქალაქეებს შორის დაპისიპირებას უკავშირდება. ხლათის ახალი მმართველი არაკომპეტენტური აღმოჩნდა და მისი ერთ-ერთი მამლუქი [[იზედინ ბალაბანი]] მანასკერტში გაიქცა, სადაც თავი დამოუკიდებელ მმართველად გამაოცხადა. მოძლიერების შემდეგ ბალაბანი ხლათში დაბრუნდა და ალყა შემოარტყა ქალაქს. ამავდროულად ქალაქს მცირე ძალებით [[მარდინი|მარდინელი]] [[ართუქიდები|ართუქიდი]] ამირა [[ნასირ ალ-დინი|ნასირ ალ-დინიც]] (1201–1239) მოუახლოვდა, ის ითვლებოდა ბეგ-თემურის ტახტის მემკვიდრედ (კრონპრინცი„კრონპრინცი“, Wali al-Ahd) იქამდე, სანამ ამ უკანასკნელს ვაჟი შეეძინებოდოა. სწორედ ამიტომ ხლათის უხუცესებმა მოიწვიეს ის, რათა ბეგ-თემურის ვაჟი ძალაუფლებას ჩამოეშორებინა. ნასირ ალ-დინი იძულებული გახდა უკან გაბრუნებულიყო, რადგან მას ბალაბანთან შედარებით მცირერიცხოვანი ლაშქარი აღმოაჩნდა და გარდა ამისა, იმ შემთხვევაში, თუ ის ხლათს შემოიერთებდა, მას ალ-აშრაფ აიუბი მარდინის დაპყრობით ემუქრებოდა. ართუქიდი ამირას უკან დახევის შემდეგ, მოსახლეობამ ქალაქი ბალაბანს დაუთმო, თუმცა ეს უკანასკნელი ქალაქში სათანადოდ ვერ დამკვიდრდა.

მალევე ქალაქს ალყა შემოარტყა ამირა ალ-აუჰადმა, რომელსაც სურდა [[დიარბაქირი (რეგიონი)|დიარბაქირსა]] და აღმოსავლეთ ანატოლიას შორის არსებული მნიშვნელოვანი გზები გაეკოტროლებინა, თუმცა ვერ შეძლო მისი დაპყრობა, გარდა იმისა, რომ შემოიერთა შემოგარენი ციხეები. 1207–1208 წლებში სულთან ალ-ადილმა დამატებითი ძალები გაუგზავნა ალ-აუჰადს, რომელმაც ისევ განაახლა თავდასხმა. ბალაბანმა დახმარება [[ერზურუმი|არზრუმის]] ამირას, [[თოღრულშაჰი|თოღრულშაჰს]] სთხოვა. მათ ერთად შეძლეს აიუბიდთა თავდასხმის მოგერიება, რის შემდეგაც [[რუმის სასულთნო|რუმის სულთნის]], [[ქეი-ყუბად I]]-ის დავალებით თოღრულშაჰმა სასულთნოში გაბატონების მიზნით ბალაბანი მოკლა.<ref>არსებობს მოსაზრება რომ თოღრულშაჰი ქართველებთან შეთანხმებით მოქმედებდა და ვარაუდობენ რომ არზრუმის საამირო საქართველოს ვასალობასაც კი სცნობდა ([[ბასიანის ბრძოლა|ბასიანის ბრძოლის]] შემდეგ, რომელსაც ზოგიერთი ავტორი 1206 წლით ათარიღებს)</ref> მიუხედავად ამისა, თოღრულმა ვერ შეძლო ქალაქის დაკავება მოსახლეობის წინააღმდეგობის გამო. მაშინ ხლათის მუსულმანმა ზედა ფენამ მოიწვია და ხლათის სულთნად, მელიქად და შაჰ-არმენად გამოაცხადა ამირა ალ-აუჰადი აიუბი.

ხლათის სასულთოს ე.წ. „[[შაჰ-არმენები|შაჰ-არმენი]]“ მმართველებსა და საქართველოს სამეფოს შორის წლების განმავლობაში უკიდურესი დაძაბულობა არსებობდა. სწორედ ამ მიზნით 1204–1205 წლებში ქართველებმა მოარბიეს [[ვანის ტბა|ვანის ტბის]] ჩრდილოეთ მიდამოები, კერძოდ: [[არჭეში]], [[ხლათი]] და [[მანასკერტი]]. შაჰარმენთა უკანასკნელი სოქმენიდი მმართველის უმემკვიდრეოდ გარდაცვალების შემდეგ, სამთავროში ძალაუფლების ხელში ჩასაგდებად მამლუქებს შორის დაპირისპირება დაიწყო. შინა არეულობებიარეულობა და საგარეო ზეწოლა ხლათის დასუსტების მიზეზი გახდა. შეუძლებელი გახდა ქართველებისთვის წინააღმდეგობის გაწევა.

ქართველებმა 1205–1206 წლებშიც გაილაშქრეს ხლათზე. არზრუმის საამიროს საზღვართან, გაერთიანებულმა არზრუმისა და ხლათის ძალებმა ალყაში მოაქციეს ქართველები და დაამარცხეს ისინი. მომავალ წელს ქართველები ისევ დაბრუნდნენ, თუმცა ისევეს დამარცხდნენ.მცდელობაც ქართველთამარცხით ესდასრულდა, რადგან მოცემული ლაშქრობა მიზნად არა ხლათის სასულთნოს სრულ დაპყრობას, ლაშქრობებიარამედ ძირითადადმის მარბიელძარცვა-რბევას ხასიათსისახავდა ატარებდამიზნად.

ხლათის უკანასკნელი მმართველის, ბალაბანის მკვლელობის პარალელურად, 1206 წელს<ref>იბნ ალ-ასირის სიტყვით ეს მომხდარა 1206–1207 წლებში. სომეხი ისტორიკოსი ვარდანიც კარის აღებას 1206 წლით ათარიღებს.</ref> საქართველოს სამეფომ [[დავით სოსლანი|დავით სოსლანის]] (გ. 1207) მეთაურობით ალყაში მოაქცია [[ყარსი|კარი]] (ხლათის ვასალი) და [[არაქსი|მდ. არაქსის]] გასწვრივ მდებარე სხვა ციხესიმაგრეები,/ კარის ამირამ ქართველებს ზავი სთხოვა და სანაცვლოდ ციხექალაქი დათმო,. რისთვისაცკარის გამგებლად და მასმონაპირედ საკმაო[[ივანე ფულიახალციხელი]] მიუღიადაინიშნა.

ანატოლიის [[ბეილიქები|თურქმანული ბეილიქები]] და განსაკუთრებით საქართველოს სამეფო, რომელიც ხლათის სასულთნოს საკუთარ მოხარკედ აღიქვამდა, უკმაყოფილებით შეხვდა რეგიონში აიუბიდების გამოჩენას. სანამ აიუბიდთა მმართველობა განმტკიცდებოდა, საქართველოს სამეფოს წაქეზებით აჯანყდა არჭეშის და ვანის ქრისტიანული-სომხური მოსახლეობა. ხლათის ახალი მმართველი, ალ-აუჰადი შეეცადა აჯანყების ჩახშობას, თუმცა მას ეს არ გამოუვიდა. ალ-აუჰადი იძულებული გახდა დახმარებისთვის მამისთვის მიემართა. სულთანმა ალ-ადილმა ხლათში ალ-აუჰადის ძმა, ალ-აშრაფი გაგზავნა, რომელმაც 1 000 მეომრით აჯანყება სისხლში ჩაახშო.<ref>{{Cite book|last=Humphreys, R. Stephen|url=http://worldcat.org/oclc/917180738|title=From Saladin to the Mongols the Ayyubids of Damascus, 1193-1260|date=2015|publisher=American Council of Learned Societies|isbn=978-1-59740-464-8|oclc=917180738|pages=127-131}}</ref> მალე აჯანყებას ქალაქი ხლათიც შეუერთდა. ალ-აუჰადის დასახმარებლად აიუბიდთა სამხედრო დანაყოფი უკვე ჯეზირედან ხლათშიახლა ქ. ხლათისკენ გამოემართაგაემართა. ამასობაში ქართველებმა [[არჭეშის აღება|აიღეს არჭეში]] და სასტიკად დაარბიეს იგი,<ref>{{Cite book|last=Minorsky, V. (Vladimir Fedorovič), 1877-1966.|url=http://worldcat.org/oclc/906639113|title=Studies in Caucasian history|date=1953|publisher=Taylor's foreign press|oclc=906639113|pages=146-150}} „The eastern expansion of the Ayyubids“</ref> არაქრისტიანული მოსახლეობა კი ტყვედ წაიყვანეს. ალ-აუჰადმა ვერაფრით გადაარჩინა არჭეში დარბევას, რადგან თვითონ ხლათში იყო ჩაკეტილი. იგი ქალაქის დატოვებას ვერ ბედავდა, რადგან ეშინოდა აჯანყებული ხლათის ქრისტიანულიაჯანყებული მოსახლების, რომელსაც შეეძლო იგი ქალაქში სულაც აღარ შემოეშვა.<ref name="Archeshi">{{cite web|url=http://www.georoyal.ge/?MTID=101&TID=78&id=3211|title=ლოვარდ ტუხაშვილი - 17 წლიანი ომის უკანასკნელი აკორდები}}</ref><ref>{{cite book|title=Edge of Empires: A History of Georgia|last=Rayfield|first=Donald|publisher=Reaktion Books|year=2012|isbn=1780230303|location=London|pages=115|author-link=Donald Rayfield}}</ref>