ვიკიპედია

დუმაცხოვი: განსხვავება გადახედვებს შორის

ისტორიის ინტერაქციულად გადახედვა
[შემოწმებული ვერსია][შემოწმებული ვერსია]
← წინა ცვლილებაშემდეგი ცვლილება →
შიგთავსი ამოიშალა შიგთავსი დაემატა
ვიზუალურივიკიტექსტი
No edit summary
ხაზი 1:
{{ინფოდაფა დასახლება
|სტატუსი = სოფელი
|ქართული სახელი = დუმაცხოვი
|მშობლიური სახელი = =
|ქვეყანა = საქართველო
|პანორამა = დუმაცხოვის კვირიკეს ეკლესია.jpg
|პანორამის სიგანე = 300px
|წარწერა = <center>დუმაცხოვი<br /><small>გიორგი ჩუბინიძის ფოტო</small></center>
|lat_dir = N|lat_deg = 42 |lat_min = 04 |lat_sec = 49
|lon_dir = E|lon_deg = 43 |lon_min = 40 40|lon_sec = 19
|CoordAddon = type:city(40361)_region:
|CoordScale =
|ქვეყნის რუკის ზომა = =300
|ქვეყნის რუკა =
|რეგიონის რუკის ზომა = 300
|რეგიონის რუკა =
|რაიონის რუკის ზომა = 200300
|რეგიონის ტიპი = მხარე
|რეგიონი = შიდა ქართლის მხარე
|შიდა დაყოფა = =
|რაიონის ტიპი = =მუნიციპალიტეტი
|რაიონი = ხაშურის მუნიციპალიტეტი
|თემი = ალი (ხაშურის მუნიციპალიტეტი){{!}} ალი
|მმართველის ტიპი =
|მმართველი =
|დაარსების თარიღი =
|სტატუსი-დან =
|პირველი ხსენება =
|წინა სახელები =
|ფართობი = =
|სიმაღლის ტიპი=ზღვის დონე{{!}}ზღვის დონიდან
|დასახლების ცენტრის სიმაღლე = 780
|კლიმატი =
|ოფიციალური ენა =
|მოსახლეობა = 111<ref name="აღწერა 2014">{{სახელმწიფო აღწერა 2014}}</ref>
|აღწერის წელი = 2014
|სიმჭიდროვე =
|აგლომერაცია =
|ეროვნული შემადგენლობა = [[ქართველები]] 100 %
|სარწმუნოებრივი შემადგენლობა = [[მართლმადიდებლობა|მართლმადიდებლები]]
|ეთნოქორონიმი =
|სატელეფონო კოდი = ▼
|დროის სარტყელი = +4
|საფოსტო ინდექსი = ▼
|DST =
|საიტი = ▼
▲|სატელეფონო კოდი = +995
|კატეგორია ვიკისაწყობში =▼
▲|საფოსტო ინდექსი =
|საავტომობილო კოდი =
▲|საიტი =
▲|კატეგორია ვიკისაწყობში =
}}
'''დუმაცხოვი''' — [[სოფელი]] [[საქართველო]]ში, [[შიდა ქართლის მხარე|შიდა ქართლის მხარის]] [[ხაშურის მუნიციპალიტეტი|ხაშურის მუნიციპალიტეტში]] ([[ალი (ხაშურის მუნიციპალიტეტი)|ალის]] [[თემი]]), [[შიდა ქართლის ვაკე]]ზე, [[მდინარე]] [[ჭერათხევი]]ს ([[სურამულა]]ს მარცხენა [[შენაკადი]]) მარცხენა მხარეს. [[ზღვის დონე|ზღვის დონიდან]] 780 [[მეტრი]], [[ხაშური]]დან 24 [[კილომეტრი]]. [[2006]] წლის [[1 იანვარი|1 იანვრის]] მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 80 [[კომლი]], სულ 183 [[ადამიანი]]. სოფლის სასაფლაოზე დგას [[დუმაცხოვის კვირიკეს ეკლესია|კვირიკეს ეკლესია]]. აქ სახლობენ გვარები: ბერუაშვილი, გოგალაძე, დვალაშვილი, მაისურაძე, მჭედლიძე, პაპუაშვილი, ფატარიძე, შუბითიძე, ხაჩიძე, ხერხეულიძე, ხიდაშელი.
 
==გეოგრაფია==
სოფელი დუმაცხოვი ჭერათხევის ხეობაში, [[შიდა ქართლი|შიდა ქართლში]], [[ხაშურის მუნიციპალიტეტი|ხაშურის მუნიციპალიტეტში]] მდებარეობს. ჭერათხევის ხეობა მდინარე [[ჭერათხევი|ჭერათხევის]]ს ორივე ნაპირს მოიცავს. საკუთრივ მდინარე [[ლიხის ქედი|ლიხის ქედიდან]]დან იღებს სათავეს. ის ზღვის დონიდან 1078 მეტრია. თავად მდინარე 27 კილომეტრი სიგრძისაა და მდინარე [[სურამულა]]ს მარცხენა შენაკადია.
 
ხეობას უმნიშვნელოვანესი გეოგრაფიული მდებარეობა აქვს და იგი სამიმოსვლო გზებით [[იმერეთი|იმერეთსა]] და [[ქართლი|ქართლს]] აკავშირებდა და დღემდე აკავშირებს. ყოველივე ამის გათვალისწინებით ნათელია, რომ ხეობას დიდი კულტურულ-ეკონომიკური ფუნქცია ჰქონდა და მისი სამხედრო მნიშვნელობაც დიდი იყო.
 
==ტოპონიმი==
ტოპონიმი ,,დუმაცხოვი“ საინტერესოა თავისი შინაარსით და ჩვენამდე მოღწეული ფორმით. “დუმა“ - [[ცხვარი|ცხვრის]] ქონიანი დიდი კუდის სახელწოდებაა, “ცხო“ თავისთავად შესაძლებელია წარმომსდგარი იყოს ცხვრის ძველი ქართული სახელწოდებიდან ,,ცხოვარიდან“, მაშასადამე საქმე გვაქვს ტოპონიმთან, რომელიც ცხვრის (ცხოვარის) დუმასთანაა დაკავშირებული. ტოპონიმის სხვა განმარტება არც მოიძიება და არც რაიმე ვერსია არსებობს, თუმცა სავსებით შესაძლებელია სხვა ვარაუდებიც გამოითქვას. სოფლის სახელწოდება წერილობით წყაროებში, ქართულ პერიოდულ პრესაში (XIX საუკუნეში) “ოვ“ სუფიქსის გარეშე გვხვდება. “დუმაცხო“ - ასე აქვს დატანილი [[ვახუშტი ბატონიშვილი|ვახუშტი ბატონიშვილს]] რუკაზე, ასეა მოხსენიებული ჩვენამდე მოღწეულ წერილობით წყაროებში. ამავე მნიშვნელობისთმნიშვნელობით განმარტავს ისტორიკოსი თამაზ ლაცაბიძეც და აღნიშნავს, რომ “ოვ“ სუფიქსი გვიანდელი, რუსული დანამატი უნდა იყოს და XIX საუკუნიდან უნდა მომდინარეობდეს. მისი თავდაპირველი სახელწოდებაა “დუმაცხო“. ამავე სახელწოდების სოფელი გვხვდება [[დუშეთის მუნიციპალიტეტი|დუშეთის მუნიციპალიტეტში]], [[გუდამაყარი|გუდამაყრის თემში]], რომელიც [[მთიულეთის ქედი|მთიულეთის ქედის]]ს აღმოსავლეთ კალთაზე, [[გუდამაყარი|გუდამაყრის ხეობაში]] მდებარეობს. გუდამაყარი [[ქართლი]]ს მთიანეთის ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეა, ამიტომ გამორიცხული არაა, რომ სოფლის ტოპონიმისა და მოსახლეობის გადანაცვლებაც კი შიდა მიგრაციული პროცესების შედეგია. ადგილობრივთა ცნობით, ემპირიული ცოდნის საფუძველზე ვიგებთ, რომ [[შიდა ქართლი|შიდა ქართლში]], სწორედ [[დუშეთი]]დან გადმოსახლებულან და საკუთარი სალოცავიც გადმოუტანიათ, თუმცა ამ ფაქტის შესაბამისი საისტორიო წყაროებით დამტკიცება ჯერჯერობით ვერ ხერხდება. “დუმა“ ფუძიდან წარმომსდგარი ტოპონიმები გვხვდება [[კახეთი|კახეთსა]] და [[იმერეთი|იმერეთში]]. დუმასუბანი და დუმასური [[კახეთი|კახეთში]], ხოლო დუმთა [[იმერეთი|იმერეთში]], თუმცა მათი რაიმე სახით დაკავშირება [[შიდა ქართლი]]ს დუმაცხოსთან არც წყაროების საფუძველზე შეგვიძლია და არც მცხოვრებთა გადმოცემით.
 
==ისტორია==
დუმაცხო პირველად XV საუკუნეში, ჭერათხევის ხეობის მფლობელის, [[ქუცნა ამირეჯიბი]]ს სიგელში მოიხსენიება. ქუცნა ამირეჯიბი თავისი ცნობილი სიგელით, [[ულუმბოს მონასტერი|ულუმბის]] განახლებულ ღვთისმშობლის ეკლესიას ჭერათხევის ხეობის სოფლებიდან სწირავს სოფლებს და იქ მცხოვრებ კომლებს. ერთ-ერთი მათგანი კი სოფელი დუმაცხოა, საიდანაც ქუცნა ორ კომლს სწირავს. შემდგომში, ქუცნა ამირეჯიბისადმი მიცემული სიგელი განუახლებია [[გიორგი VIII]]-ს გაბელიძე-ამირეჯიბთადმი, რომელიც [[1451]] წლით თარიღდება. შემდგომი წყაროებიდან ირკვევა, რომ დუმაცხო [[ხერხეულიძე|ხერხეულიძეების]]ების მამულია. სოფელში ხერხეულიძეები დღემდე სახლობენ.
 
[[1715]] წლის [[რუისის სამწყსოს დავთარი|რუისის სამწყსოს დავთრის]] მიხედვით დუმაცხოდან აღწერილია 26 კომლი. სოფელი დუმაცხო აღწერილი აქვს ცნობილ ქართველ მეცნიერს [[სერგი მაკალათია]]ს, თავის ერთ-ერთ ნაშრომში ,,ფრონის ხეობა“ . სერგი მაკალათია მდინარე ჭერათხევს “ალის ფრონეს“ უწოდებს და აღნიშნავს, რომ სოფელი დუმაცხო მის მარცხენა მხარეს მდებარეობს. მისივე თქმით სოფელი მაღლობზეა გაშენებული და მისი მებატონე ყოფილა ხერხეულიძე. სერგი მაკალათია სოფლის ეკლესიაზეც აღნიშნავს და წერს: “აქ არის დარბაზული ტიპის მომცრო ეკლესია, რომელსაც აქვს კოშკის მოყვანილობა. მას უწოდებენ კვირიკეს და ზაფხულში აქ იმართება ხატობა - [[კვირიკობა]]“.
სოფელ დუმაცხოვში მდებარეობს წმიდა კვირიკესა და ივლიტეს ეკლესია, რომელიც IX-X საუკუნითაა დათარიღებული. საისტორიო არქივებში მე-19 საუკუნეში ეკლესიის რამდენიმე წინამძღვარი ფიქსირდება: [[1812]] წლის 21 ნოემბრიდან [[1841]] წლის 25 აპრილამდე მღვდელი იოსებ გრიგოლის ძე პაპუაშვილი, [[1841]] წლიდან [[1851]] წლის 28 ივლისამდე მღვდელი სიმონ სპირიდონის ძე მაჭარაშვილი, [[1861]] წელს იხსენიება მღვდელი მარკოზ სალარიძე, [[1869]] წლის 13 მაისიდან [[1904]] წლის 5 მარტამდე მღვდელი ნიკოლოზ სპირიდონის ძე მაჭარაშვილი, [[1904]] წლის 13 მაისიდან [[1916]] წლის 19 ივლისამდე მღვდელი იოანე ნიკოლოზის ძე მაჭარაშვილი, [[1916]] წლის 7 აგვისტოდან [[1919]] წლამდე მღვდელი მიხეილ გაბრიელის ძე სოფრომაძე. ▼
 
▲სოფელ დუმაცხოვში მდებარეობს წმიდა კვირიკესა და ივლიტეს ეკლესია, რომელიც IX-X საუკუნითაა დათარიღებული. საისტორიო არქივებში მე-19XIX საუკუნეში ეკლესიის რამდენიმე წინამძღვარი ფიქსირდება: [[1812]] წლის 21 ნოემბრიდან [[1841]] წლის 25 აპრილამდე მღვდელი იოსებ გრიგოლის ძე პაპუაშვილი, [[1841]] წლიდან [[1851]] წლის 28 ივლისამდე მღვდელი სიმონ სპირიდონის ძე მაჭარაშვილი, [[1861]] წელს იხსენიება მღვდელი მარკოზ სალარიძე, [[1869]] წლის 13 მაისიდან [[1904]] წლის 5 მარტამდე მღვდელი ნიკოლოზ სპირიდონის ძე მაჭარაშვილი, [[1904]] წლის 13 მაისიდან [[1916]] წლის 19 ივლისამდე მღვდელი იოანე ნიკოლოზის ძე მაჭარაშვილი, [[1916]] წლის 7 აგვისტოდან [[1919]] წლამდე მღვდელი მიხეილ გაბრიელის ძე სოფრომაძე.
სოფლის ეკლესია საბჭოთა ეპოქაში სოფლის კოლექტივის კუთვნილებაში იყო და იქ კოლექტივის მიერ მოწეული მოსავალი ინახებოდა. ▼
 
▲სოფლის ეკლესია საბჭოთა ეპოქაში სოფლის კოლექტივის კუთვნილებაში იყო და იქ კოლექტივის მიერ მოწეული მოსავალი ინახებოდა.
დუმაცხოვთან ახლოს, ორი კილომეტრის სავალ მანძილზე არის ადგილი, რომელსაც “სამყვირალოს” უწოდებენ. მას მაღალი მთის ზეგანი უჭირავს და აქედან მოჩანს, როგორც ჭერათხევის ხეობის სოფლები, ისე [[ფცა (მდინარე)|ფცისა]] და [[დვანი|დვანის]] ფრონის ხეობა (სერგი მაკალათია ალის, ფცისა და დვანის ფრონის ხეობას უწოდებს). როდესაც მტრის შემოსევა ან [[ლეკიანობა]] მოხდებოდა საყვირებით სამივე ხეობის სოფლებს აცნობებდნენ და მოსახლეობა აქ იყრიდა თავს. აქ დღემდე მდებარეობს სამყვირალოს წმიდა გიორგის მომცრო ეკლესია, რომელიც რესტავრირებულია.▼
 
▲დუმაცხოვთან ახლოს, ორი კილომეტრის სავალ მანძილზე არის ადგილი, რომელსაც “სამყვირალოს” უწოდებენ. მას მაღალი მთის ზეგანი უჭირავს და აქედან მოჩანს, როგორც ჭერათხევის ხეობის სოფლები, ისე [[ფცა (მდინარე)|ფცისა]] და [[დვანი|დვანის]]ს ფრონის ხეობა (სერგი მაკალათია ალის, ფცისა და დვანის ფრონის ხეობას უწოდებს). როდესაც მტრის შემოსევა ან [[ლეკიანობა]] მოხდებოდა საყვირებით სამივე ხეობის სოფლებს აცნობებდნენ და მოსახლეობა აქ იყრიდა თავს. აქ დღემდე მდებარეობს სამყვირალოს წმიდა გიორგის მომცრო ეკლესია, რომელიც რესტავრირებულია.
დღევანდელი სამყვირალოს ტერიტორია, რომელიც 60 ჰექტარზეა გადაჭიმული ძველად ტყით ყოფილა დაფარული. [[1924]] წლიდან ეს ტყე გაუჩეხავთ დღეს მთელი ეს ფართობი მინდვრადაა ქცეული. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ კოლექტივის კუთვნილი ეს მიწები კერძო საკუთრებაშია და ითესება ლობიო, სიმინდი, პური და ა.შ.▼
 
▲დღევანდელი სამყვირალოს ტერიტორია, რომელიც 60 ჰექტარზეა გადაჭიმული ძველად ტყით ყოფილა დაფარული. [[1924]] წლიდან ეს ტყე გაუჩეხავთ. დღეს მთელი ეს ფართობი მინდვრადაა ქცეული. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ კოლექტივის კუთვნილი ეს მიწები კერძო საკუთრებაშია და ითესება ლობიო, სიმინდი, პური და ა.შ.
 
საინტერესოა სოფელში განსახლების წესი. აქ მოსახლეობა უბნებადაა დაყოფილი გვარისდა მიხედვით, დვალაშვილების უბანი, პაპუაშვილების უბანი და ა.შ. აღსანიშნავია ამა თუ იმ ოჯახის უფროსი წევრის სახელის უბნის სახელწოდებად ქცევა. ასე მაგალითად პაატაანთი, სიდოანთი, ეფენდიანთი, ნიკალაანთი. “ანთი“-თ მოიხსენიებოდა ამა თუ იმ პიროვნების შვილები, შვილიშვილები და შვილთაშვილები, ვიდრე მისი ხსომა არ დაიკარგებოდა და ოჯახში კიდევ ერთი უხუცესის სახელი არ დამკვიდრდებოდა.
 
==დღეობა==
სოფელ დუმაცხოვში [[28 ივლისი|28 ივლისს]], [[კვირიკე და ივლიტა|წმიდა კვირიკესა]] და [[კვირიკე და ივლიტა|ივლიტეს]] ხსენების დღეს აღინიშნება დღეობა “[[კვირიკობა]]“. ამ სახელთანაა დაკავშირებული სოფლის შიგნით აღმართ-დაღმართების, თუ წყაროების სახელწოდებანი (კვირიკეს აღმართი, კვირიკეს წყარო და ა.შ.).
 
დღეობის აღნიშნვა შემდეგი სახით ხდებოდა: [[27 ივლისი|27 ივლისს]] ღამის გასათევად ეკლესიის ეზოში გაემართებოდნენ, შეპირებისამებრ წირავდნენ [[ცხვარი|ცხვარს]] , ცეკვავდნენ, მღეროდნენ, ტაძარს გარს 3-ჯერ შემოუვლიდნენ და ეკლესიის ყოველ კუთხეს კოცნიდნენ.
 
ეკლესია სოფლის სასაფლაოს ეზოში დგას და ამჟამად თითქმის სოფლის ცენტრშია მოქცეული. ამიტომ დღემდე ხშირი თავშეყრის ადგილია. ამჟამად დღეობა “[[კვირიკობა]]“ ღამის თევით აღარ აღინიშნება. ამჟამად ჩვეულებრივ სუფრა დღის პირველ-ორ საათზე იშლება. მიბრძანდებიან წინასწარ მიპატიჟებული სტუმრები და ოჯახის ახლობლები. დღეობის აღნიშვნა აქ ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც [[ახალი წელი]], [[შობა]], [[აღდგომა|აღდგომის ბრწყინვალე დღესასწაული]].
 
==თანამედროვე ვითარება==
სოფელ დუმაცხოვში [[2014]] წლის მონაცემებით 111 მცხოვრებია. ეთნიკური შემადგენლობით მთლიანად ქართველები არიან. დანგრეულია სოფლის სკოლა და ადგილობრივი ბავშვები ახლომახლო სოფლებში და იქ არსებულ სკოლებში სწავლობენ. ძირითადად მოჰყავთ [[სიმინდი]] და [[ლობიო]], მოჰყავთ [[პური|პურიც]]ც, მაგრამ მისი მოსავლიანობით დიდად არ გამოირჩევა. გავრცელებულია [[ქლიავი|ქლიავის]]ს სხვადასხვა ჯიში. [[ყურძენი|ყურძნის]] ენდემური ჯიშები არაა, თუმცა შეხვდებით დირბულას, [[ადესა|ადესას]]ს, [[თავკვერი|თავკვერს]], ჩინურს და ა.შ.
 
სოფელში, წმიდა კვირიკესა და ივლიტას სასაფლაოს ეზოში სოფლის სასაფლაოა, აქ ბევრი საფლავი დღეს მიტოვებულია, არის ძველი ქვები, რომლებზეც მეტ-ნაკლებად შემორჩენილია წარწერები და სხვადასვა ფიგურები, რომლებიც ფიქსაციას საჭიროებენ.
 
==დემოგრაფია==
[[2002]] წლის აღწერის მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 176 [[ადამიანი]]<ref>[http://pop-stat.mashke.org/georgia-census.htm 2002 წლის მოსახლეობის აღწერის მონაცემები]</ref>. [[2014]] წელს კი ფიქსირდება კლება, სოფელში ცხოვრობს 111 კაცი, საიდანაც 58 მამაკაცია, ხოლო 53 ქალი<ref name="აღწერა 2014"/>
 
{| class="wikitable"
Line 86 ⟶ 92:
! აღწერის წელი !! მოსახლეობა
|-
| 2002 || 176<ref>[http://pop-stat.mashke.org/georgia-census.htm pop-stat.mashke.org — საქართველოს დასახლებული პუნქტების მოსახლეობა]</ref><ref>[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/35/Census_of_village_population_of_Georgia.pdf საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი — სოფლების მოსახლეობა 2002 წელი]</ref>
|-
| 2014 || 111<ref name="აღწერა 2014"/> {{კლება}}
Line 92 ⟶ 98:
 
== გალერეა ==
 
<gallery>
სურათი:Dumatskhovi-1.jpg |<small>გიორგი ჩუბინიძის ფოტო</small></center>
Line 105 ⟶ 110:
* გიორგი ჩუბინიძე. გაზეთი “[[ხაშურის მოამბე (გაზეთი)|ხაშურის მოამბე]]", 8-14 იანვარი, 2018 წ. გვ. 4.
* გიორგი ჩუბინიძე. გაზეთი “[[ხაშურის მოამბე (გაზეთი)|ხაშურის მოამბე]]", 15-21 იანვარი, 2018 წ. გვ. 5.
* გიორგი ჩუბინიძე. ჭერათხევის ხეობის სოფელ დუმაცხოვის ისტორია და ეთნოლოგია. ახალგაზრდა მეცნიერთა კონფერენცია - მასალები. თბილისი, 2016, გვ. 38-40.
* სერგი მაკალათია. ფრონეს ხეობა. თბილისი, 1963, გვ. 78.
* თამაზ ლაცაბიძე. ხაშურის რაიონის ისტორია ტოპონიმებში. 2000 წ.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/დუმაცხოვი“-დან