ელისაბედ ალექსანდრეს ასული: განსხვავება გადახედვებს შორის

{{მუშავდება|1=[[სპეციალური:Contributions/Rezo1515|Rezo1515]]|2=2019 წლის 24 აპრილი}}{{ინფოდაფა მმართველი

'''ელისაბედ ალექსანდრეს ასული''' ({{lang-ru|Елизавета Алексеевна}}), დაბ. '''ლუიზა მარია ავგუსტა ბადენელი''' ({{lang-de|Luise Marie Auguste von Baden}}; დ. [[24 იანვარი]], [[1779]], [[კარლსრუე]], [[ბადენი]], [[გერმანია]] — გ. [[16 მაისი]], [[1826]], [[ტულის ოლქი|ბელიოვი, ტულა]], [[რუსეთი]]) — [[ცერინგენები|ცერინგენების]] დინასტიის წარმომადგენელი. სრულიად რუსეთის იმპერატრიცა 1801-25 წლებში როგორც [[ალექსანდრე I]]-ის მეუღლე.

მისი დაბადების თარიღი ლუიზა იყო, მისი მშობლები კი ბადენის პრინცი კარლ ლუდვიგი და მისი მეუღლე, ლანდგრაფინია ამალია ჰესენ-დარმშტადტელი იყვნენ. იგი კარლსრუეს სამეფო კარზე ჩაკეტილად იზრდებოდა თავისი ბაბუის, მარკგრაფ [[კარლ ფრიდრიხ ფონ ბადენი|კარლ ფრიდრიხის]] ხანგრძლივი მმართველობის პერიოდში.

1792 წელს პრინცესა ლუიზა რუსეთში ჩავიდა, სადაც შეხვდა იმპერატრიცა [[ეკატერინე II]]-ს, რომელმაც იგი თავის უფროს შვილიშვილ ალექსანდრე პავლოვიჩზე დააქორწინა. ქორწინების წინ იგი მართლმადიდებლობაზე მოექცა და ელისაბედ ალექსანდროვნას სახელი მიიღო. მათი ქორწინება 1793 წლის 28 სექტემბერს შედგა, როცა სასიძო 15-ის, ხოლო საპატარძლო 14-ის იყო. აღსანიშნავია, რომ მათი ქორწინება ბედნიერი იყო. ელისაბედ ალექსანდროვნა ლამაზი, თუმცა მორცხვი და ჩაკეტილი იყო. წყვილს მხოლოდ ორი გოგონა შეეძინათ, რომლებიც ჩვილობაშივე დაიღუპნენ. მისი მამამთილის, [[პავლე I]]-ის მმართველობისას იგი ქმარს მეტი პოლიტიკური აქტიურობისაკენ მოუწოდებდა, ხოლო როცა იმპერატორი მოკლეს მისი დამსახურებით შეძლო ალექსანდრე I-მა ტახტზე ასვლა, რადგანაც ტახტის მიტაცება მის დედამთილს სურდა.

როგორც იმპერატორის მეუღლეს, ელისაბედს დიდი როლი ეკავა სამეფო კარისა და ზოგადად ქვეყნის ცხოვრებაში, თუმცა რუსეთის პირველი ქალბატონი კვლავ მისი დედამთილი [[მარია თეოდორეს ასული|მარია ფეოდოროვნა]] იყო, რომელიც მის დაჩრდილვას ყველანაირად ცდილობდა. მიუხედავად ამისა და ალექსანდრეს პერიოდული რომანებისა, საიმპერატორო წყვილი ჰარმონიულად ცხოვრობდა. ელისაბედი რუსებში არც ისე დიდი სიყვარულით სარგებლობდა, რადგან მასაც დიდად გულზე არ ეხატებოდა რომანოვები. ნაპოლეონის შემოჭრების დროსაც კი, მას არანაირი პოლიტიკური გავლენა არ ჰქონდა და ყველაფერს მისი დედამთილი აკონტროლებდა. იგი მხოლოდ 1814 წელს გამოჩნდა, რომლის მოწოდებითაც მიიღო მონაწილეობა იმპერატორმა ვენის კონგრესში. რამდენიმე წლიანი განშორების შემდეგ, 1820 წელს ელისაბედი და ალექსანდრე შერიგდნენ. 1824 წელს ისინი კვლავ ბედნიერი და ახალგაზრდა წყვილი იყო, თუმცა 1825 წელს ალექსანდრე გარდაიცვალა და ტახტზე მისი ძმა, [[ნიკოლოზ I]] ავიდა. ქმრის გარდაცვალებიდან ხუთ თვეში, 1826 წელს ელისაბედ ალექსანდროვნა გარდაიცვალა.

ლუიზა ძალიან ჩაკეტილად იზრდებოდა, მისი ოჯახის მეთვალყურეობის ქვეშ. იგი განსაკუთრებით დედას ჰგავდა, რომელთანაც პირადული სახის წერილებს სიცოცხლის ბოლომდე აგზავნიდა. მან საკმაოდ გააზრებული და მკაცრი განათლება მიიღო ბადენის სამეფო კარზე. მას თავისუფლად შეეძლო საუბარი გერმანულად და ფრანგულად, ასევე კარგა იცოდა ისტორია, გეოგრაფია, ფილოსოფია, არითმეტიკა და ლიტერატურა. ბადენსა და საფრანგეთს შორის არსებულმა გეოგრაფიულმა სიახლოვემ განაპირობა ის, რომ იგი კარგად გაეცნო დახვეწილ ფრანგულ კულტურასა და მანერებს. მთელმა მისმა ბავშვობამ ბაბუამისის, ბადენის მარკგრაფ [[კარლ ფრიდრიხ ფონ ბადენი|კარლ ფრიდრიხის]] მმართველობის ხანაში განვლო. მიუხედავად იმისა, რომ მისი ოჯახი ძალიან მდიდარი იყო, ისინი მომჭირნედ და მოკრძალებულად ცხოვრობდნენ.

რუსეთის იმპერატრიცა [[ეკატერინე II]] თავისი უფროსი შვილიშვილის, დიდ მთავარ [[ალექსანდრე I (რუსეთი)|ალექსანდრე პეტროვიჩისათვის]] საცოლის ძიება გერმანიაში დაიწყო. თავად ეკატერინეც გერმანელი იყო, რამაც განაპირობა ის, რომ მისი რძალიც და მისი შვილიშვილების ცოლებიც და ქმრებიც გერმანელები იყვნენ. შესაძლოა ითქვას, რომ იგი ყველანაირად ცდილობდა რუსების გერმანელებთან დაახლოებას. თავდაპირველად, პრუსიის დედოფლის რეკომენდაციით ეკატერინემ ალექსანდრეს საცოლედ ლუიზა ჰესენ-დარმშტადტელი შეარჩია, რომელსაც რუსებმა უკვე ნატალია ალექსიევნაც კი შეარქვეს, თუმცა მოულოდნელად მან უარი განაცხადა რუსეთში გათხოვებაზე და შვედეთის მეფეს გაჰყვა ცოლად. ამის შემდეგ ეკატერინემ თავისი არჩევანი ბადენის პრინცესებზე — ლუიზასა და [[ფრედერიკა ბადენელი|ფრედერიკაზე]] შეაჩერა, რომლებიც 1792 წელს დიდი ამალით ჩავიდნენ პეტერბურგში.

ქორწინების პირველი წელი შედარებით ბედნიერი იყო, თუმცა ეკატერინე II-მ მას იმედი გაუცრუა, როდესაც იგი საერთოდ არ სტუმრობდა და ელაპარაკებოდა მას. 1796 წლის ნოემბერში, ეკატერინეს გარდაცვალების შემდეგ ტახტზე ელისაბედის მამამთილი, იმპერატორი [[პავლე I]] ადის, მისი ქმარი კი ტახტის პირველი მემკვიდრე ხდება. ამის შემდეგ საიმპერატორო კარზე აღვირახსნილობა და ინტრიგები კიდევ უფრო გაიზარდა, რის გამოც, პროტესტის ნიშნად ელისაბედმა უარი განაცხადა პავლეს კარზე ცხოვრებაზე და სასახლე დატოვა. მას აბსოლუტურად არ მოსწონდა მისი მამამთილი და მისი ფლიდი ხასიათის გამო არასდროს ემორჩილებოდა.

1801 წლის 24 მარტს იმპერატორი პავლე I მოკლეს. წესით ტახტზე ალექსანდრე უნდა ასულიყო, თუმცა ელისაბედმა კარგად იცოდა რუსეთის ისტორია და ისიც, რომ წარსულში მოკლული იმპერატორების ცოლებს ხშირად მოუწყვიათ სახელმწიფო გადატრიალება ტახტზე ასასვლელად. ასე ავიდა ტახტზე ეკატერინე II-ც, რასაც ელისაბედის დედამთილი, [[მარია თეოდორეს ასული|მარია ფეოდოროვნაც]] ცდილობდა, თუმცა ელისაბედმა დიდგვაროვნები გადაიბირა და ტახტზე [[ალექსანდრე I]] ავიდა.

ოხოტნიკოვის საქმეს ტრაგიკული დასასრული ჰქონდა. შორეულ ლაშქრობებში პატრიოტ კაპიტანს ტუბერკულიოზი შეეყარა და 1807 წელს 27 წლის ასაკში გარდაიცვალა. შემდგომში გავრცელდა ჭორები, რომ იგი ალექსანდრე I-ის, ან მისი ძმის, დიდ მთავარ კონსტანტინეს დაკვეთით მოწამლეს. ამ საქმის გამოძიება XX საუკუნეში სცადა [[ნიკოლოზ II]]-ის ისტორიოგრაფმა, თუმცა ვერაფერს მიაგნო, რადგან ყველა დოკუმენტი და წყარო განადგურებული იყო და ოხოტნიკოვის სახელი მხოლოდ ლეგენდადღა იღო შემორჩენილი.

[[ნაპოლეონი|ნაპოლეონის]] [[ნაპოლეონის ომები|ომების]] დროს, ელისაბედ ალექსანდროვნა თავისი ქმრის საიმედო პოლიტიკური მოკავშირე იყო. ნაპოლეონის დაცემის შემდგომ, იგი გაჰყვა ალექსანდრეს და 1814-15 წლებში დაესწრო [[ვენის კონგრესი|ვენის კონგრესს]], სადაც იგი თავის პირველ საყვარელს, ადამ ჩარტორსკის შეხვდა. ადამმა აპატია მისი რომანი ოხოტნიკოვთან და მათ კვლავ გააბეს რომანი, თუმცა ამჯერად ხანმოკლე, რომელიც კონგრესთან ერთად დასრულდა.

1825 წელს ელისაბედ ალექსანდროვნას ჯანმრთელობა სერიოზულად შეირყა. მას ფილტვების ანთება და ნერვული აშლილობა დაეწყო, რის გამოც, ექიმებმა უფრო ცხელ, სამხრეთულ ადგილებში დასვენება ურჩიეს. ამრიგად, საიმპერატორო წყვილი [[აზოვის ზღვა|აზოვის ზღვის]] პირას მდებარე მოკრძალებულ ტოგანგოს სასახლეში დაბინავდა. ისინი აქ ძალიან ბედნიერნი იყვნენ თავიანთი ინტიმური სიახლოვითა და სიტუაციის სიმარტივით, სადაც არც ინტრიგები იყო და არც უამრავი ბოროტი თვალი. 1825 წლის 17 ნეომბერს, გართულებული პოლიტიკური ვითარების გამო ალექსანდრე ყირიმში გადავიდა, სადაც ტიფი შეეყარა, დეკემბერში კი იგი თავის ცოლს ჩააკვდა ხელებში. ელისაბედ ალექსანდროვნამ მისი დაკარგვა უკიდურესად განიცადა, რა დროსაც თავის დედას მისწერა:

იმპერატორის ცხედარი პეტერბურგში გადაასვენეს, სადაც მას ახლა უკვე ქვრივი იმპერატრიცაც გაჰყვა და მის დაკრძალვას დაესწრო. ვინაიდან მათ შვილები არ ჰყავდათ, ტახტზე ალექსანდრეს ძმა, იმპერატორი [[ნიკოლოზ I]] ავიდა, რომელმაც რძალს სამეფო სასახლეში ყველანაირი კომფორტი შეუქმნა, თუმცა უსაზღვრო დარდისგან ელისაბედი კიდევ უფრო დაავადდა. მან ისევ ტოგანგოში დაბრუნება მოისურვა, სადაც ბოლოს იყო ალექსანდრესთან ერთად. ნიკოლოზმა მას უარი ვეღარ უთხრა, თუმცა თან ექიმები გააყოლა. გზად მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა მალევე დამძიმდა და პეტერბურგიდან დიდად შორს ვერ წავიდა, ამიტომაც იძულებული გახდა ბელიოვში, ტულას რეგიონში შეჩერებულიყო, სადაც იგი 1826 წლის 16 მაისს, დილის 04:30 საათზე, სასახლის დამლაგებელმა ქალმა იმპერატრიცა ელისაბედ ალექსანდროვნა თავის საწოლში გარდაცვლილი იპოვნა. როგორც ექიმებმა დაასკვნეს, მისი გარდაცვალების მიზეზი [[გულის მწვავე უკმარისობა|გულის უკმარისობა]] გახდა. იგი ამ დროს მხოლოდ 47 წლის იყო. ელისაბედი პეტერბურგში გადაასვენეს და ალექსანდრეს გვერდით დაკრძალეს.